Επικίνδυνα τα προϊόντα αδυνατίσματος

Ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων της Αμερικής (FDA) αναγνώρισε πρόσφατα 28 προϊόντα αδυνατίσματος τα οποία ενώ περιέχουν φαρμακευτικές ουσίες δεν τις αναγράφουν στην ετικέτα τους. Η χρήση τους λοιπόν ίσως να θέτει την υγεία των καταναλωτών σε κίνδυνο. Οι 4 δραστικές ουσίες που βρέθηκαν στα προϊόντα αυτά είναι η σιμπουτυραμίνη, η ριμοναμπάτη, η φενυτοΐνη και η φαινολοφθαλεΐνη. Πολλά από αυτά τα προϊόντα στις Ηνωμένες Πολιτείες πωλούνται ως συμπληρώματα διατροφής και μπορούν πολύ εύκολα να βρεθούν και να αγοραστούν ελεύθερα από ιστοσελίδες. Πολλά είσης ισχυρίζονται πως περιέχουν μόνο φυσικές ή φυτικές ουσίες τη στιγμή που δεν έχουν καμία έγκριση από τον FDA. Το πιο ανησυχητικό όμως είναι πως πολλές φορές περιέχουν τις παραπάνω φαμρακευτικές ουσίες σε δόσεις που υπερβαίνουν τη μέγιστη επιτρεπόμενη

Ας δούμε όμως καλύτερα ποια προϊόντα περιείχαν κάθε μια από τις ουσίες αυτές:

1. ΣΙΜΠΟΥΤΥΡΑΜΙΝΗ (ουσία που κανονικά περιέχεται στο reductil και έχει ως πιθανές παρενέργειες την αύξηση της αρτηριακής πίεσης, σπασμούς, ταχυκαρδία και διαταραχή των καρδιακών παλμών. Η ασφάλειά της επίσης δεν έχει πιστοποιηθεί σε γυναίκες που εγκυμονούν ή σε άτομα νεότερα της ηλικίας των 16 ετών.)

* 2 Day Diet
* 3 Day Diet
* 3x Slimming Power
* 5x Imelda
* Perfect Slimming
* 7 Diet Day/Night Formula
* 7 Day Herbal Slim
* 8 Factor Diet
* 24 Hours Diet
* 999 Fitness
* EssenceExtrim Plus
* Fatloss Slimming
* GMPImelda
* Perfect Slim
* Lida Dai
* Daihua Miaozi
* Slim Capsules
* Perfect Slim
* Perfect Slim
* 5xProSlim
* PlusRoyal Slimming Formula
* Slim 3 in 1 Slim
* Express 360Slim
* Tech SomotrimSuperslimTriple SlimVenom Hyperdrive 3.0 Zhen de Shou

2. ΡΙΜΟΝΑΜΠΑΤΗ (ουσία που κανονικά περιέχεται στο σκεύασμα accomplia το οποίο πρόσφατα αποσύρθηκε λόγω αυξημένου ρυθμού εμφάνισης κατάθλιψης και αυτοκτονικών επεισοδίων. Για την ακρίβεια, τα τελευταία 2 χρόνια στην Ευρώπη έχει συσχετιστεί με 5 θανάτους και 720 επεισόδια παρενεργειών.)

* Phyto Shape

3. ΦΑΙΝΥΤΟΪΝΗ (μπορεί να προκαλέσει απότομες πτώσεις στο σάκχαρο του αίματος αλλά και σύγχυση στη σκέψη)

* 3x Slimming PowerExtrim Plus

4. ΦΑΙΝΟΛΑΦΘΑΛΕΪΝΗ (πιθανά καρκινογόνος ουσία που έχει χρησιμοποιηθεί σε καθαρτικά και έχει χαρακτηριστεί τοξική)

* 8 Factor Diet
* 24 Hours Diet
* Fatloss Slimming
* Imelda Perfect Slim
* Perfect Slim
* 5xRoyal Slimming Formula
* Superslim
* Zhen de Shou

πηγή: FDA

Diet Coke Plus και FDA

Ο οργανισμός τροφίμων και φαρμάκων (FDA) της Αμερικής απέστειλε γράμμα στον διευθύνοντα σύμβουλο της Κόκα Κόλα δηλώνοντάς του πως ο ισχυρισμός της Diet Coke Plus πως αποτελεί καλή πηγή βιταμινών (όπως Β3, Β6 και Β12) και μετάλλων (όπως ψευδάργυρο και μαγνήσιο) παραβιάζει τον κανονισμό με ονομασία Federal Food, Drug and Cosmetic Act. Οι κανονισμοί προβλέπουν πως για να ονομαστεί κάτι ως plus θα πρέπει να περιέχει τουλάχιστον 10% παραπάνω ποσότητα από το θρεπτικό συστατικό σε σχέση με ανάλογα προϊόντα. Το προϊόν αυτό δηλαδή δεν έχει εναρμονιστεί με τους κανονισμούς που προσδιορίζουν τον ισχυρισμό θρεπτικού περιεχομένου "με" ("plus") και άρα δε δικαιολογείται η ονομασία plus. Ο FDA κάλεσε την Κόκα Κόλα να αλλάξει την ετικέτα του εν λόγω προϊόντος. Από την πλευρά του ο εκπρόσωπος της Κόκα Κόλα απάντησε πως θα εξετάσουν πολύ σοβαρά το γράμμα του FDA και θα απαντήσουν στα μέσα Γενάρη περίπου.
Το σημείο που χρήζει παρατήρησης είναι το γεγονός πως ο FDA αναφέρει στο γράμμα πως δε θεωρεί κατάλληλη την ενίσχυση των snack foods, όπως τα ανθρακούχα αναψυκτικά.
Το θέμα παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον, εν όψει των ελληνικών μελλοντικών ισχυρισμών υγείας, και η απάντηση της Κόκα Κόλα αναμένεται με ανυπομονησία.
Καλό θα ήταν πάντως να καλύπτονται οι ανάγκες σε θρεπτικά συστατικά από φυσικά τρόφιμα όπως όσπρια, φρούτα και λαχανικά.

ΚΑΛΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ!!!

Παιδική Παχυσαρκία: Παγκόσμια προγράμματα σχολικής παρέμβασης

Η διεθνής διατροφική πολιτική υπό την αιγίδα του ΠΟΥ

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) στη συνδιάσκεψη που πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 15-17/11/2006, αναγνώρισε ότι η επιδημία της παχυσαρκίας αποτελεί μια από τις σοβαρότερες προκλήσεις στο χώρο της υγείας. Αυτή η τάση είναι ιδιαίτερα ανησυχητική για τα παιδιά και τους εφήβους, μεταβιβάζοντας έτσι την επιδημία στην ενηλικίωση. Καμία χώρα έως τώρα δεν έχει καταφέρει να ελέγξει την επιδημία της παχυσαρκίας και επιτακτική καθίσταται η ανάγκη μιας διεθνούς δράσης υποστήριξης των εθνικών πολιτικών. Η επιδημία της παχυσαρκίας είναι αντιστρεπτή και μόνο με μια συνολική δράση θα αντιμετωπιστεί, αφού το πρόβλημα της παχυσαρκίας οφείλεται στους ταχέως μεταβαλλόμενους κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Έτσι, στην Ευρωπαϊκή Υπουργική Συνδιάσκεψη του ΠΟΥ συζητήθηκε μια διεθνής πολιτική δράσης.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο

Η κινητοποίηση για την προώθηση της υγείας στα σχολεία έχει επεκταθεί στην Ευρώπη σε 43 χώρες. Το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Σχολείων Προώθησης της Υγείας υποστηριζόμενο από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, «άνοιξε» σε πολλές χώρες ξανά το θέμα της παροχής τροφής στα σχολεία.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο σε συνεργασία με τον ΠΟΥ συγκάλεσε το 2003 στο Στρασβούργο φόρουμ εργασίας γύρω από τη διατροφή στα σχολεία. Το Ευρωπαϊκό συμβούλιο έχει 45 πολιτείες μέλη, που αντιπροσωπεύουν 800 εκ. Ευρωπαίους εκ των οποίων τα 100 εκ. είναι μαθητές. Στην πρωτοβουλία για την τροφοδοσία στα σχολεία συμμετείχαν τελικά 18 πολιτείες μέλη και 8 μέλη παρατηρητές, αν και όλες κλήθηκαν στο φόρουμ. Η επιτροπή των ειδικών στη διατροφή του Συμβουλίου ίδρυσε μια ομάδα εργασίας γύρω από το χώρο της διατροφής στα σχολεία.

H μελέτη Health Behaviour of School-Aged Children (2004) του ΠΟΥ

Η διεθνής διασταυρούμενη μελέτη Health Behaviour of School-Aged Children (HBSC) παρέχει πληροφορίες όσον αφορά στις διατροφικές συνήθειες μαθητών ηλικίας 11,13 και 15 ετών. Στην έρευνα αυτή συμμετείχαν 35 χώρες από την Ευρώπη και τη Β. Αμερική. Στοιχεία από την HBSC μελέτη δείχνουν ότι υπάρχει σημαντικός αριθμός μαθητών που δε συμμορφώνονται με τις διατροφικές συστάσεις –συμβουλές. Στα προβλήματα περιλαμβάνεται η χαμηλή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, η αυξημένη πρόσληψη αναψυκτικών και η παράληψη του πρωϊνού γεύματος.

Τι γνωρίζουμε για τη διατροφή και τα τρόφιμα στα σχολεία;

Τα αποτελέσματα της έρευνας HSBC αποκαλύπτουν αξιοσημείωτη ποικιλομορφία στον τρόπο οργάνωσης της παροχής τροφής στα σχολεία, μερικό αποτέλεσμα των διαφορετικών διατροφικών παραδόσεων και εκπαιδευτικών συστημάτων ανά τις χώρες.

Η έρευνα έδειξε ότι στις περισσότερες χώρες η παροχή των τροφίμων οργανώνεται από το ίδιο το σχολείο, χωρίς αυτό να είναι υποχρεωτικό σε όλες τις χώρες. Σε κάποιες χώρες το σχολείο παρέχει μόνο τις εγκαταστάσεις για την κατανάλωση του γεύματος. Σε άλλες χώρες υπάρχει μακριά παράδοση παροχής σχολικών γευμάτων, ενώ σε άλλες κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Σε κάποιες περιπτώσεις υπάρχει ξεκάθαρη εθνική πολιτική σχετική με τη σίτιση στα σχολεία ενώ η εφαρμογή της αποτελεί ευθύνη των τοπικών αρχών. Σε άλλες χώρες οι αποφάσεις είναι ευθύνη της περιφερειακής διοίκησης.

Στα πλαίσια της επιδότησης/επιχορήγησης τροφίμων, 10 χώρες δήλωσαν ότι καθημερινά χορηγούνται γεύματα σε όλα τα παιδιά, όπως στη Φιλανδία, την Ισπανία και την Πολωνία. Δεκατρείς χώρες επισήμαναν πως έκαναν δραστικές προσπάθειες να βελτιώσουν την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, μια νέα και ιδιαίτερα ελπιδοφόρα κίνηση. Η πλειονότητα των προσπαθειών αυτών λαμβάνει χώρα σε δημοτικά σχολεία. Έτσι, για παράδειγμα, στο Βέλγιο, τη Μολδαβία, την Ολλανδία, την Αγγλία, τη Σκωτία και την Ουαλία προωθούνται τα φρούτα και τα λαχανικά κατά τη διάρκεια των σχολικών διαλειμμάτων.

Παρεμβάσεις πρόληψης της παχυσαρκίας στα σχολεία

Γίνεται παράθεση μερικών χαρακτηριστικών παρεμβάσεων ανά τον κόσμο, ώστε να εντοπιστούν τα κύρια σημεία παρέμβασης που μπορεί να οδηγήσουν σε βελτίωση των συνηθειών διατροφής των παιδιών.

ü Παρεμβάσεις αύξησης της κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών

Ανασκόπηση της βιβιλιογραφίας των αποτελεσματικών στρατηγικών παρέμβασης για την αύξηση της κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών στα σχολεία σε παιδιά ηλικίας 6-12 ετών, έδειξε ότι πολλοί είναι οι παράγοντες που καθορίζουν την κατανάλωσή τους. Από όλους τους παράγοντες περισσότερο θετική ήταν η συσχέτιση της κατανάλωσής τους με τη διαθεσιμότητα και την πρόσβαση σε αυτά καθώς και με τις προτιμήσεις στις γεύσεις. Οι πολυπαραγοντικές σχολικές παρεμβάσεις που συνδύαζαν διδασκαλία στην αίθουσα, συμμετοχή των γονέων και των υπηρεσιών διατροφής, υπόσχονται τα καλύτερα αποτελέσματα για την αύξηση της πρόσληψης φρούτων και λαχανικών. Η εγγραφή σε σχολικά προγράμματα φρούτων και λαχανικών και η επιμόρφωση μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών με τη χρήση καναλιών πολυμέσων είναι επίσης ελπιδοφόρα.

Στην αίθουσα διδασκαλίας θα πρέπει να δίνεται έμφαση στη βελτίωση της πρόσβασης στα φρούτα και τα λαχανικά και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων για την προετοιμασία εύκολων και γευστικών συνταγών με φρούτα και λαχανικά. Επίσης, οι παρεμβάσεις θα πρέπει να στοχεύουν σε συγκεκριμένες συμπεριφορές, να θέτονται στόχοι και να ελέγχονται οι αλλαγές στη σμπεριφορά, να περιλαμβάνουν στρατηγικές κινητοποίησης και να αφιερώνουν επαρκή χρόνο στη διατροφική επιμόρφωση. Η συμμετοχή ειδικευμένου σε αυτό το πρόγραμμα προσωπικού αντί για τους κανονικούς δασκάλους φαίνεται να συμβάλλει καθοριστικά στην επιτυχία της παρέμβασης.Οι υπηρεσίες σίτισης του σχολείου θα βοηθήσουν στην εύκολη διάθεση στους μαθητές φρούτων και λαχανικών.

ü Εθνικό πρόγραμμα “Trim and Fit” στη Σιγκαπούρη

Στη Σιγκαπούρη ο Υπουργός Υγείας προώθησε ένα εθνικό πρόγραμμα ονομαζόμενο “Trim and Fit” σύμφωνα με το οποίο έγινε ένταξη της διατροφικής επιμόρφωσης στη διδακτέα ύλη και θεσπίστηκαν ελεγκτικά μέτρα για τα τρόφιμα και τα ποτά που πωλούνται στις σχολικές καντίνες. Από τότε που άρχισε η εφαρμογή των προγραμμάτων αυτών τα ποσοστά της παχυσαρκίας σε μαθητές δημοτικού σχολείου και γυμνασίου μειώθηκαν. Αυτά τα προγράμματα παχυσαρκίας αποτελούν κομμάτι μιας συνολικής προσπάθειας της κυβέρνησης της Σιγκαπούρης να προωθήσει την υγεία μέσω των σχολείων, κάτι που έχει αναγνωριστεί από τον ΠΟΥ ως ένας από τους πιο ικανούς και αποτελεσματικούς τρόπους βελτίωσης της ζωής της νεολαίας.

ü Η Βρετανική παρέμβαση APPLES (Active Programme Promoting Lifestyles Education in School).

Το πρόγραμμα εφαρμόστηκε σε 10 δημοτικά σχολεία με 634 μαθητές (από την 2α έως την 4η τάξη, 7-11 ετών) και βρήκε μεγάλη ανταπόκριση.

Το πρόγραμμα APPLES προσσέγγισε τον πληθυσμό παρέμβασης σύμφωνα με τη φιλοσοφία των Σχολείων Προώθησης της Υγείας. Η φιλοσοφία αυτή επιδιώκει να συσχετίσει το σχολείο με την οικογένεια και την κοινωνία και εστιάζει στις ηθικές αξίες/πεποιθήσεις του κάθε σχολείου , συμπεριλαμβάνοντας τη δική του πολιτική, τον τρόπο διοργάνωσης/διαχείρησής του, τη συμπεριφορά του προσωπικού, έτσι ώστε να προσλαμβάνονται και μεταφέρονται τα διάφορα μηνύματα με συνέπεια.

Το πρόγραμμα στόχευε σε όλη την κοινωνία του σχολείου περιλαμβάνοντας γονείς, καθηγητές, το προσωπικό του catering και το περιβάλλον του σχολείου. Η μελέτη σχεδιάστηκε για να διαρκέσει ένα έτος και να επιδράσει όχι μόνο στις γνώσεις των μαθητών, μα στις συνήθειες διατροφής και άσκησης.

Έλαβε χώρα εκπαίδευση των καθηγητών με χρήσιμα, όπως αξιολόγησαν, αποτελέσματα και με διάθεση να συνεχίσουν να χρησιμοποιούν τις πηγές που αξιοποίησαν κατά τη διάρκεια του προγράμματος. Ο υπεύθυνος της μελέτης προσέφερε τρόπους υποστήριξης των σχολείων για την εφαρμογή του σχεδίου δράσης. Κάθε ένας από τους τρόπους αυτούς στόχευε σε μαθήματα διατροφής στην τάξη, διαγωνισμούς, εμπλοκή στην Εβδομάδα Διατροφής ή συμμετοχή των γονέων. Τα σχολεία αποφάσισαν να συμπεριλάβουν στη μελέτη παρέμβασης και προγράμματα αύξησης της φυσικής δραστηριότητας, ενώ ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στα σχολικά μενού για την προώθσηση της υγιεινής διατροφής.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το πρόγραμμα είχε εμφανή επίδραση στα σχολεία. Το 89% των σημείων δράσης του σχεδίου δράσης του σχολείου εφαρμόστηκαν και υπήρχαν θετικές αλλαγές όσον αφορά στα μαθήματα διατροφής και υγείας στην τάξη, στα προγράμματα φυσικής δραστηριότητας, τις υπηρεσίες παροχής τροφής και στα μενού των σχολείων. Παρόλα αυτά, μέτρια ήταν η άυξηση στην κατανάλωση υγιεινών τροφίμων όπως λαχανικών, ενώ δεν παρατηρήθηκε αλλαγή στο Δείκτη Μάζας Σώματος (ΒΜΙ).

ü Παρεμβάσεις που στοχεύουν στη μείωση της κατανάλωσης ανθρακούχων αναψυκτικών

Σε αντιπαράθεση με την προηγούμενη πολυπαραγοντική παρέμβαση, η παρακάτω παρέμβαση εστιάζει σε ένα ένα μόνο παράγοντα. Αυτή διεξάχθηκε σε 6 σχολεία της Νότιας Αγγλίας σε μεθητές 7-11 ετών.

Η παρέμβαση περιλάμβανε ωριαίες συνεδρίες για κάθε τάξη τονίζοντας το μήνυμα της αποθάρρυνσης της κατανάλωσης των αεριούχων ποτών και των πλεονεκτημάτων της αποφύγης τους. Στα παιδιά ειπώθηκε ότι μειώνοντας την κατανάλωση ζάχαρης, θα βελτίωναν τη γενική τους υγεία και ότι μειώνοντας την πρόλσηψη ανθρακούχων τροφίμων θα είχαν πιο γερά δόντια. Οι καθηγητές επαναλάμβαναν τα μηνύματα αυτά. Το πρώτο μάθημα εστίασε σε μια ισορροπημένη υγεία και την προώθηση της κατανάλωσης νερού. Τα παιδιά δοκίμασαν φρούτα ώστε να ξεχωρίσουν τη γλυκύτητα των φυσικών τροφίμων. Επιπλέον, σε κάθε τάξη δόθηκε ένα δόντι βυθισμένο σε αναψυκτικό τύπου κόλα για να αξιολογηθεί η επίπτωση στην οδοντοφυία. Παράλληλα, οργανώθηκε μουσικός διαγωνισμός, έκθεση ζωγραφικής, κουίζ για το συγκεκριμένο θέμα. Βρέθηκε ότι σε αντίθεση με την ομάδα ελέγχου, παρατηρήθκε μείωση της πρόσληψης αναψυκτικών στην ομάδα παρέμβασης. Επίσης, στους 12 μήνες το ποσοστό των υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών μειώθηκε στην ομάδα παρέμβασης ενώ αυξήθηκε στην ομάδα ελέγχου.

ü Η μελέτη Pathways

Σχεδιάστηκε για να εκτιμήσει την αποτελεσματικότητα μιας πολυπαραγοντικής σχολικής παρέμβασης στη μείωση του ποσοστού λίπους παιδιών 8-11 ετών Ινδιάνους της Αμερικής από δημοτικά σχολεία της Αριζόνα, της Ν.Ντακότας και του νέου Μεξικού. Η παρέμβαση συμπεριλάμβανε 1704 παιδιά σε 41 σχολεία,ήταν, δηλαδή, μια πολυπαραγοντική παρέμβαση. Διείρκησε 3 χρόνια και περιλάμβανε διδασκαλία στην τάξη, τροποποιήσεις στις υπηρεσίες σίτισης και συμμετοχή των γονέων.

Ø Οδηγίες θρεπτικών συστατικών: ο πρώτος διατροφικός στόχος της μελέτης ήταν η μείωση του προσλαμβανόμενου λίπους σε λιγότερο από το 30% της συνολικής ενέργειας. Αυτό το ποσοστό μεταφράστηκε σε γραμμάρια λίπους για κάθε τύπο τροφίμου στα γεύματα. Οι οδηγίες αυτές χρησιμοποιήθηκαν στη συνέχεια από το προσωπικό της υπηρεσίας τροφίμων για να βελτιώσουν/τροποποιήσουν τις συνταγές.

Ø Κανόνες συμπεριφοράς: οι κανόνες αυτοί βάζουν σε πράξη τις οδηγίες διατροφής. Αφορούν σε συγκεκριμένενες οδηγίες προετοιμασίας και παροχής τροφίμων με χαμηλότερο λίπος από το προσωπικό υπηρεσιών διατροφής στους μαθητές. Περιλαμβάνουν μεθόδους προετοιμασίας των τροφίμων, επιλογή τροφίμων, απομάκρυνση των πιο πιο λιπαρών τροφίμων και την προσθήκη περισσότερων χαμηλών σε λίπος τροφίμων.

Ø Διδασκαλία, γονείς, υπηρεσία σίτισης: το προσωπικό διατροφής του Pathways οργάνωσε δραστηριότητες σχετικές με τη διατροφή μέσω της διδασκαλίας στην τάξη και με τη συμμετοχή των γονέων. Για παράδειγμα, το προσωπικό σίτισης του σχολείου προετοίμασε τρόφιμα που θα χρησιμοποιούνταν κατά τη διάρκεια του μαθήματος και θα χρησιμοποιούνταν σαν εργασίες για το σπίτι. Τόσο το προσωπικό διατροφής του Pathways όσο και του σχολείου βοήθησαν στη δημιουργία μενού και στην προετοιμασία και παροχή γευμάτων για εκδηλώσεις που οργανώνονταν για τη συμμετοχή των γονέων.

Η παρέμβαση έδειξε ότι οι τροποποιήσεις στη διδακτέα ύλη μπορεί να βλετιώσουν τη γνώση και τις συμπεριφορές παιδιών δημοτικού σχολείου. Επίσης, το προσωπικό σίτισης των σχολείων μπορεί να εκπαιδευτεί ώστε να εφαρμόσει αποτελεσματικές αλλαγές στο σχολικό μενού. Η παρέμβαση ήταν επιτυχής ως προς τη μείωση του ποσοστού της ενέργειας που προερχόταν από το λίπος και το κορεσμένο λίπος από το μεσημεριανό γεύμα. Παρόλα αυτά, για να φανεί κάποια αλλαγή στο ποσοστό λίπους στο σώμα των μαθητών, απαιτούνται πιο μακροπρόθεσμες παρεμβάσεις.

ü Κυβερνητική παρέμβαση στη Βρετανία-Βελτίωση των σχολικών γευμάτων

Το 2003 το Υπουργείο Παιδείας μαζί με την Food Standards Agency (Υπηρεσία Τροφίμων) χρηματοδότησε την αξιολόγηση του φαγητού που προσφέρονταν στα γυμνάσια, έτσι ώστε να εκτιμηθεί αν οι προμηθευτές των σχολικών γευμάτων συμμορφώνονταν με τα κριτήρια και αν είχαν κάποια επίδραση στις επιλογές των μαθητών και στην πρόσληψη των θρεπτικών συστατικών μέσω των γευμάτων. Η αναφορά που δημοσιεύτηκε το 2004 διαπίστωσε ότι το 83% των σχολείων πληρούσε τα διατροφικά κριτήρια για τα σχολικά γεύματα στην αρχή της έρευνας, ενώ κατά το τέλος της έφτασε στο 47%. Οι συγγραφείς κατέληξαν στο ότι τα διατροφικά κριτήρια για τα σχολικά γεύματα, μαζί με τα υπάρχοντα πρότυπα υπηρεσιών σίτισης αποθάρρυναν τους μαθητές από την επιλογή υγεινών συνδιασμών τροφίμων.

Το Μάρτιο του 2005, η κυβέρνηση απάντησε στις ανησυχίες αυτές δίνοντας ένα μεγάλο οικονομικό πακέτο για τη βελτίωση των σχολικών γευμάτων. Έως το 2008 η κυβέρνηση σχεδιάζει να υποστηρίξει τα σχολεία ώστε να αναμορφώσουν τα παρόντα σχολικά γεύματα σε πιο υγιεινά χρησιμοποιώντας εκπαιδευμένους μάγειρες και ακολουθώντας αυστηρά διατροφικά κριτήρια. Τον Απρίλιο του 2005 το υπουργείο Υγείας στα πλαίσια του προγράμματος ¨Φαγητό στα Σχολεία¨ εκπόνησε βιβλιαράκι οδηγιών με συμβουλές για τη σχεδίαση μιας ολόκληρης προσσέγγισης του σχολείου για την υγεία μέσω οκτώ τρόπων, βασισμένο στα αποτελέσματα μιας εκτενούς πιλοτικής έρευνας 8 προγραμμάτων σε 300 σχολεία της Αγγλίας. Τα προγράμματα αυτά περιλάμβαναν υγιεινότερα πρωϊνά, κυλικεία, μηχανές αυτόματης πώλησης, υγιεινότερα πακέτα μεσημεριανού γεύματος και κλάμπ μαγειρικής, καθώς και προώθηση της παροχής νερού, και του περιβάλλοντος της τραπεζαρίας.

Αυτό το πρόγραμμα δεσμεύεται να μεταβάλλει τη δίαιτα των παιδιών «επιτιθέμενο» στα σχολικά γεύματα, χρησιμοποιώντας μια ολόκληρη σχολική προσέγγιση. Παρόλα αυτά, τα προγράμματα αυτά θα πρέπει να παρακολουθούνται και εκτιμούνται προσεκτικά και ολοκληρωμένα για την αξιολόγηση της επίδρασης τους στις διατορφικές συνήθειες των παιδιών και για να διαπιστωθεί αν βοηθούν στην επίτευξη του στόχου της κυβέρνησης να αντιμετωπιστεί η παιδική παχυσαρκία. Επιπλέον μελέτες παρέμβασης είναι επιθυμητές για τη διεξαγωγή συμπερασμάτων όσον αφορά στις συνιστώσες που θα διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση υγιεινών διατροφικών επιλογών και παροχών στο σχολείο.

ΠΑΣΠΑΛΙΑΡΗ ΣΟΦΙΑ

Νοσοκομειακή Διαιτολόγος Π.Γ.Ν.Α ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ

ΠΑΠΑΜΙΚΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ

Υποψήφιος διδάκτωρ Διατροφογενομικής Χαροκοπείου Πανεπιστημίου
M.Med.Sci Κλινικός Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, Πανεπιστημίου Γλασκώβης
MSc Healthcare Manager, Πανεπιστημίου Αθηνών
Πτυχιούχος Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, Χαροκοπείου Πανεπιστημίου

Θερμιδομετρητές

2 νέοι θερμιδομετρητές είναι διαθέσιμοι στο ιστολόγιό μου.
Πλέον, πρόσθεσα στην αριστερή στήλη κάποιες εφαρμογές που μπορούν να φανούν σε όλους όσους προσέχουν τη διατροφή τους χρήσιμες.
2 θερμιδομετρητές λοιπόν και από μια χρήσιμη διατροφική συμβουλή καθημερινά.

Καλή θερμιδική ανάλυση.

Παιδική παχυσαρκία: Οι ελληνικές προσπάθειες αντιμετώπισής της

Η παιδική παχυσαρκία αυξάνεται σε όλη την Ευρώπη αποτελώντας πλέον μία από τις συνήθεις χρόνιες παιδικές ασθένειες. Συνολικά, το 10% των παιδιών σχολικής ηλικίας σε όλο τον κόσμο είναι υπέρβαρα και περίπου 22 εκ. παιδιά κάτω των 5 ετών είναι υπέρβαρα. Η εμφάνιση της παχυσαρκίας στις ΗΠΑ φτάνει διαστάσεις επιδημίας επηρεάζοντας το 24% των παιδιών και εφήβων. Οι αναπτυσσόμενες χώρες και αυτές που βρίσκονται σε περίοδο οικονομικής μετάβασης, έπισης, παρατηρούν αύξηση του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας στους παιδιατρικούς πληθυσμούς.

Διατροφική Πολιτική στην Ελλάδα

Το πρόβλημα της παιδικής παχυσαρκίας δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη ούτε τη δική μας χώρα. Έρευνα που διεξάχθηκε στη Θεσσαλονίκη διαπίστωσε ότι μεταξύ παιδιών και εφήβων ηλικίας 6-17 ετών η παρουσία του υπέρβαρου κυμαίνεται σε ποσοστό 22%, ενώ της παχυσαρκίας στο 4%. Η Ελλάδα, εκπροσωπούμενη από τη Θεσσαλονίκη, έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά υπέρβαρου στα παιδιά σχολικής ηλικίας της Ευρώπης.

Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας και Διατροφής στην Κρήτη

Έως το 1992 δεν υπήρχε καμία εθνική διατροφική πολιτική για την αγωγή υγείας στην Ελλάδα. Με την έγκριση του Υπουργού Παιδείας πρώτη φορά το 1992 ξεκίνησε η εφαρμογή ενός εξαετούς προγράμματος αγωγής υγείας στην Κρήτη με στόχο την προώθηση υγιεινών συνηθειών διατροφής και ζωής που θα ελαχιστοποιούσαν τον κίνδυνο για καρδιαγγειακή νόσο. Το πρόγραμμα αυτό αντιπροσώπευε την πρώτη προσπάθεια στην Ελλάδα για τη συλλογή επιδημιολογικών δεδομένων και την εκτίμηση της αποτελεσματικότητας της παρέμβασης αγωγής υγείας σε δημοτικά σχολεία στην Ελλάδα. Η παρέμβαση εφαρμόστηκε σε 4.171 μαθητές της 1ης τάξης σε 41 σχολεία της Κρήτης. Στόχος των τριών πρώτων ετών της παρέμβασης ήταν η αύξηση της συνείδητοποίησης των μαθητών και των γονέων όσον αφορά στα θέματα υγιεινής διατροφής και φυσικής δραστηριότητας και η ενθάρρυνση των μαθητών να βελτιώσουν τις συνήθειες διατροφής και άσκησης.
Στους μαθητές μοιράστηκαν βιβλιαράκια με θέματα διατροφής, άσκησης, καλής φυσικής κατάστασης, οδοντικής υγιεινής, καπνίσματος και πρόληψης ατυχυμάτων. Επίσης, δόθηκε εκπαιδευτική βοήθεια στους καθηγητές και οι υπεύθυνοι για τη φυσική δραστηριότητα παρουσίασαν τα νέα υλικά που θα χρησιμοποιούνταν. Τα βοηθήματα για τους καθηγητές περιλάμβαναν πόστερ, παραμύθια σε οπτικοακουστική απόδοση, βιβλία εργασίας και εγχειρίδια για τους στόχους της παρέμβασης. Παράλληλα με τα μαθήματα διατροφής και άσκησης έλαβε χώρα και ενημέρωση των γονέων με τη διοργάνωση συναντήσεων και την παροχή ενημερωτικών εγχειριδίων υγείας, διατροφής και άσκησης.
Τα αποτελέσματα της τριετούς αυτής παρέμβασης όσον αφορά στους δείκτες παχυσαρκίας και λιπιδίων ήταν θετικά και η επιτυχία της παρέμβασης μπορεί να αποδοθεί στην αποτελεσματικότητά της, στα σεμινάρια για τους καθηγητές και τους γονείς τα οποία είχαν πολύ υψηλά ποσοστά παρακολούθησης. Δηλαδή, ο συνδιασμός ενός προγράμματος αγωγής υγείας με μαθήματα άσκησης μεγιστοποίησε τη φυσική δραστηριότητα και την καλή φυσική κατάσταση καθώς και τις διατροφικές συνιστώσες. Τέτοιες παρεμβάσεις παρέχουν ένα αξιόλογο μοντέλο για την προαγωγή της υγείας στα σχολεία για πρόληψη από καρδιαγγειακά νοσήματα χωρίς να απαιτούνται ιδιαίτερες διδακτικές ώρες. Στο τέλος της εξαετούς περιόδου σημαντική βελτίωση βρέθηκε στην ολική χοληστερόλη, αλλαγή στο ΒΜΙ, στις δερματοπτυχές δικεφάλου, στην ενεργειακή πρόσληψη και στο τέστ κοπώσεως στην ομάδα παρέμβασης. Η δεκαετής παρακολούθηση αποκάλυψε ότι οι ευνοϊκές αλλαγές στην ομάδα παρέμβασης σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου συνέχιζαν να υπάρχουν και 4 χρόνια μετά τη διακοπή της.

Επιτροπή Εθνικής Διατροφικής Πολιτικής το 2002

Το 2002 το Ανώτατο Επιστημονικό Συμβούλιο Υγείας του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας της χώρας προώθησε τις Διαιτητικές Οδηγίες για Ενηλίκους στην Ελλάδα. Το 2002 το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας ίδρυσε την Επιτροπή Εθνικής Διατροφικής Πολιτικής. Η επιτροπή έθεσε προτεραιότητες και σαν αρχικό στόχο τη μείωση της κατανάλωσης κρέατος, την αύξηση της πρόσληψης ψαριών, τη μείωση της παιδικής παχυσαρκίας, την αύξηση της κατανάλωσης οσπρίων και λαχανικών και τη βελτίωση της ποιότητας και ασφάλειας τροφίμων σε υπηρεσίες μαζικού catering και την αύξηση της γνώσης των καταναλωτών για την ποιότητα και ασφάλεια των τροφίμων. Όσον αφορά στην παιδική παχυσαρκία, η επιτροπή έχει εξελίξει ένα σχέδιο δράσης για την εφαρμογή εθνικών διατροφικών οδηγιών στα σχολεία. Επίσης, έχουν διατυπωθεί διαιτητικές οδηγίες για τα νηπιαγωγία και τις καλοκαιρινές κατασκηνώσεις.

Έρευνα του ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ (ΙΝΚΑ)

Έρευνα που πραγματοποίησε το ΙΝΚΑ και δημοσίευσε το Σεπτέμβριο του 2005, χαρακτήρισε τους Έλληνες μαθητές καπνιστές, πότες, αγύμναστους και υπέρβαρους. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι οι μαθητές καταναλώνουν σε σημαντικά ποσοστά τρόφιμα όπως γαριδάκια, πατατάκια, κρουασάν, αναψυκτικά, ζαμπονόπιτες και λουκανικόπιτες, προϊόντα, δηλαδή, που κανονικά δεν θα έπρεπε να διατίθενται στα σχολικά κυλικεία σύμφωνα με τις υγειονομικές διατάξεις. Από την έρευνα αυτή διαπιστώθηκε ότι οι αγοραστικές προτιμήσεις των μαθητών από τα σχολικά κυλικεία δεν περιορίζονται εκεί αλλά επεκτείνονται και μάλλον αποτελούν μέρος μιας συνολικότερης εικόνας, αφού η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών και τσιγάρων αρχίζει, οριακά, τόσο στα αγόρια όσο και στα κορίτσια από την ηλικιακή ομάδα 10-12 ετών και κορυφώνεται στις ηλικιακές ομάδες 13-15 ετών και 16-18 ετών.

Εθνικό Πρόγραμμα Προώθησης ενός υγιεινού μοντέλου διατροφής

Σύμφωνα με το δελτίο τύπου στις 29/3/2006 ο Υπουργός Ανάπτυξης, κ. Δ. Σιούφας και ο Υφυπουργός κ. Γ. Παπαθανασίου παρουσίασαν πρόταση του Υπουργείου Ανάπτυξης για το Εθνικό Πρόγραμμα Προώθησης ενός υγιεινού μοντέλου διατροφής μέσω της καθημερινής κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών. Στο δελτίο τύπου αναγράφεται επακριβώς:

«…επιτακτική την ανάγκη ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινωνίας, με σκοπό την αναβάθμιση των διατροφικών συνηθειών και ιδιαίτερα όσον αφορά τα παιδιά. Η συστηματική κατανάλωση φρούτων και λαχανικών έχει αποδειχθεί ότι βοηθά σημαντικά στη διατήρηση του σωστού σωματικού βάρους και ευνοεί, τόσο τη συνολική υγεία του ανθρώπου, όσο και την ποιότητα ζωής του. Τα φρούτα και τα λαχανικά περιέχουν βιταμίνες, φυτικές ίνες, ιχνοστοιχεία και χιλιάδες άλλες δραστικές φυτοχημικές ουσίες, που όταν όλα μαζί προσφέρονται στον οργανισμό, δρουν σε συνέργεια και προάγουν την υγεία, μειώνοντας τον κίνδυνο διαφόρων ασθενειών. Η μεσογειακή, δηλαδή η ελληνική διατροφή, καθώς και η μεγάλη αγροτική μας παραγωγή σε φρούτα και λαχανικά, αποτελούν δύο σημαντικά επιπλέον στοιχεία, που συνηγορούν στην ανάγκη η Ελλάδα να ενταχθεί στο δίκτυο των χωρών που πρωτοστατούν στην ενημέρωση και στην προτροπή των πολιτών τους να καταναλώνουν φρούτα και λαχανικά τουλάχιστον πέντε φορές την ημέρα».

Αναγνωρίζοντας την ανησυχητική αύξηση της παιδικής παχυσαρκίας και στη χώρα μας και του καθοριστικού ρόλου της διατροφής, το πρόγραμμα στοχεύει στην ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση των μαθητών και γονέων σε θέματα σωστής διατροφής. Σύμφωνα με το πρόγραμμα ενεργειών του Εθνικού Προγράμματος Προώθησης ενός υγιεινού μοντέλου διατροφής, σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας θα διοργανωθεί κοινή συνέντευξη τύπου, όπου θα παρουσιασθεί έρευνα-μελέτη για τη διατροφή των παιδιών στην χώρα μας. Στη συνέχεια, θα διοργανωθούν ενημερωτικές επισκέψεις σε σχολεία της Αττικής και της Περιφέρειας. Διατροφολόγοι και ιατροί θα επισκεφθούν τα σχολεία και θα μιλήσουν στους μαθητές για τη σωστή διατροφή και τη διατροφική αξία των φρούτων και λαχανικών. Στα σχολεία πρόκειται να διανεμηθεί έξυπνο και δημιουργικό gadget με φρούτα και λαχανικά, ενημερωτικό έντυπο για τους μαθητές και τους γονείς, αφίσες του προγράμματος για να τοιχοκολληθούν στα σχολεία. Παράλληλα πρέπει να ενθαρρυνθεί η προσφορά προϊόντων φρούτων και λαχανικών στα κυλικεία των σχολείων.

Νέα υπουργική απόφαση για τα σχολικά κυλικεία τον Οκτώβρη του 2006

Στα πλαίσια αυτά το Υπουργείο Υγείας και Θρησκευμάτων εξέδωσε την υπουργική απόφαση ΔΥ1γ/Γ.Π./οικ.93828 (ΦΕΚ 1183/31-08-2006 τ.Β’) για τα προϊόντα που θα διατίθενται από τα σχολικά κυλικεία. Η απόφαση αυτή περιλαμβάνει αναλυτικό κατάλογο των τροφίμων που επιτρέπεται να διατίθενται στα σχολικά κυλικεία και διαφοροποιείται σε σχέση με την προηγούμενη (2000) στην εξειδίκευση ανάλογα με τη βαθμίδα του σχολείου, δηλαδή πρωτοβάθμια ή δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αυτό γιατί τα παιδιά ανάλογα με την ηλικία και τις γνώσεις τους σε σχέση με την αγωγή υγείας με διαφορετικά κριτήρια θα επιλέξουν τα τρόφιμα από το κυλικείο.
Σε γενικές γραμμές, η νέα υπουργική απόφαση προσθέτει στον κατάλογο συγκεκριμένα τρόφιμα, παραδοσιακά της ελληνικής διατροφής, όπως το παστέλι, το χαλβά, το μέλι και το ρυζόγαλο. Επιπλέον, επιτρέπει τη διάθεση μπισκότων και γενικά αρτοσκευασμάτων με καθορισμένη περιεκτικότητα σε trans λιπαρά οξέα και ζάχαρη. Επιπλέον, δίνει τη δυνατότητα επιλογής στους μαθητές λυκείου ενός τροφίμου που έως τώρα δεν συμπεριλαμβανόταν στον κατάλογο επιτρεπόμενων τροφίμων, της σοκολάτας (παρέχοντας ορισμένες συστάσεις για την κατανάλωσή της).
Όπως, όμως, υποστηρίζει ο πρόεδρος της Ένωσης Κυλικειαρχών Αττικής κος Δ. Μελισσουργός, δεν υπάρχει η δυνατότητα ελέγχου της περιεκτικότητας των τροφίμων σε λιπαρά και ζάχαρη. Από την άλλη, στο εμπόριο δεν κυκλοφορούν προϊόντα με τόσο χαμηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και ζάχαρη. Ενστάσεις φέρουν και οι γονείς, αφού τα προϊόντα που θα διατίθενται στα κυλικεία δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και οι αλλαγές δεν είναι ουσιαστικές, όπως υποστηρίζουν, αφού δεν ελέγχονται οι προμηθευτές και αγνοούνται τα ζεστά φαγητά και τα βιολογικά προϊόντα. Ο γενικός γραμματέας της Ανώτατης Συνομοσπονδίας Γονέων Ελλάδος κ. Θ. Τσούμπος τονίζει ότι οι αλλαγές δεν είναι ενταγμένες σε ένα συνολικότερο πρόγραμμα αγωγής υγείας και διατροφής.
Η παχυσαρκία αναγνωρίζεται ως χρόνια ασθένεια, ρίζα για πολλές άλλες χρόνιες νόσους και δε θα πρέπει να παραγκωνίζεται αντιμετωπιζόμενη σαν απλή αδυναμία αυτοκυριαρχίας και λαιμαργία. Το αυξημένο βάρος στην παιδική και εφηβική ηλικία σχετίζεται με πλήθος ψυχοκοινωνικών και ιατρικών επιπλοκών βραχυ-και μακροπρόθεσμων. Ζωτικής σημασίας καθίσταται, λοιπόν, η αποτελεσματική πρόληψη και αντιμετώπιση του προβλήματος από την παιδική ηλικία. Προτεραιότητα θα πρέπει να δωθεί σε προγράμματα παρέμβασης στον παιδικό πληθυσμό, επειδή (1) είναι ευκολότερο να χάσει κανείς βάρος όντας στην παιδική ηλικία και (2) είναι ευκολότερη η εφαρμογή ενός προγράμματος πρόληψης σε σχολικό περιβάλλον. Περίπου 115 εκ. παιδιά σχολικής ηλικίας παρακολουθούν σχολείο σε νήπια, δημοτικά και γυμνάσια στην Ευρώπη και επομένως η παρέμβαση αυτή θα φτάσει σε σημαντικό αριθμό ατόμων, αφού οι μαθητές παρακολουθούν σχολείο πέντε φορές εβδομαδιαία, για 9-12 έτη. Επιπλέον, οι σχολικές παρεμβάσεις δίνουν τη δυνατότητα της εδραίωσης υγιεινών συνηθειών διατροφής και άσκησης που μπορεί να συνεχιστούν στην ενήλικη ζωή μειώνοντας τον κίνδυνο χρόνιων ασθενειών. Η βελτίωση της διατροφής στα σχολεία μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα στη στρατηγική υγιεινής σίτισης των παιδιών και εφήβων.

ΠΑΣΠΑΛΙΑΡΗ ΣΟΦΙΑ

Νοσοκομειακή Διαιτολόγος Π.Γ.Ν.Α ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ

ΠΑΠΑΜΙΚΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ

Υποψήφιος διδάκτωρ Διατροφογενομικής Χαροκοπείου Πανεπιστημίου

M.Med.Sci Κλινικός Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, Πανεπιστημίου Γλασκώβης

MSc Healthcare Manager, Πανεπιστημίου Αθηνών

Πτυχιούχος Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, Χαροκοπείου Πανεπιστημίου

Ο ρόλος της ζάχαρης στην παχυσαρκία

Σχεδόν το 1/3 των ενηλίκων και το 1/6 των παιδιών είναι παχύσαρκοι στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σίγουρα η υπερκατανάλωση θερμίδων και η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας αποτελούν τις κύριες αιτίες του φαινομένου αυτού, αλλά πλέον φαίνεται πως υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που παίζουν τον δικό τους ιδιαίτερο ρόλο. Ένας από αυτούς φαίνεται πως είναι και η ζάχαρη με κύριο υπαίτιο συστατικό τη φρουκτόζη.

Η φρουκτόζη είναι γλυκύτερη από τη γλυκόζη ή την επιτραπέζια ζάχαρη, έναν διασακχαρίτη που δομείται από ένα μόριο γλυκόζης και ένα μόριο φρουκτόζης. Αποτελεί το κύριο σάκχαρο των φρούτων, ενώ στα αναψυκτικά και σε άλλα γλυκά χρησιμοποιείται ως συστατικό που δίνει γλυκιά γεύση.

Στα αναψυκτικά η φρουκτόζη απαντάται με τη μορφή σιροπιού από καλαμπόκι με υψηλή περιεκτικότητα σε φρουκτόζη. Το σιρόπι αυτό άρχισε να εμφανίζεται στις Ηνωμένες Πολιτείες γύρω στο 1970 και έκτοτε χρησιμοποιείται ως γλυκαντική ουσία σε αναψυκτικά, χυμούς φρούτων, γλυκίσματα και άλλα επεξεργασμένα τρόφιμα.

Η κατανάλωση της γνωστής σε όλους ζάχαρης σε συνδυασμό με τα τρόφιμα που περιέχουν σιρόπι από καλαμπόκι με υψηλή περιεκτικότητα σε φρουκτόζη, έχουν αυξήσει κατά 30% την κατανάλωση γλυκαντικών ουσιών τα τελευταία 40 χρόνια, κυρίως μέσω της κατανάλωσης αναψυκτικών. Υπολογίζεται πως ένας μέσος άνθρωπος καταναλώνει περί τα 68 κιλά γλυκαντικών ουσιών το χρόνο, γεγονός το οποίο μεταφράζεται σε μια ημερήσια κατανάλωση θερμίδων αυξημένη κατά 500 θερμίδες.

Η εισαγωγή της ζάχαρης (συστατικό της οποίας αποτελεί η φρουκτόζη) στην καθημερινή διατροφή είναι σχετικά πρόσφατο φαινόμενο. Πριν τη ζάχαρη, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν το μέλι ως γλυκαντική ουσία, ενώ η κύρια πηγή υδατανθράκων ήταν το άμυλο του ρυζιού, του κριθαριού, του σιταριού και της βρώμης. Επειδή όμως η παραγωγή μελιού δεν ήταν μαζική, οι περισσότεροι δεν έκαναν χρήση γλυκαντικών ουσιών.

Η πρόσληψη φρουκτόζης μέσω της δίαιτας έχει αυξηθεί από το 1970 έως το 2000, ενώ πριν την μαζική παραγωγή ζάχαρης μόνο συγκεκριμένες διατροφικές επιλογές περιείχαν φρουκτόζη, όπως κάποια φρούτα (π.χ μήλα, σταφύλια), το μέλι, οι σταφίδες, οι χουρμάδες, τα σύκα, τα βατόμουρα. Η υψηλή κατανάλωση αναψυκτικών στις μέρες μας έχει συμβάλλει στη μεγάλη έκθεση του οργανισμού μας σε φρουκτόζη.

Ενώ το 1942 η κατανάλωση αναψυκτικών ήταν κατά προσέγγιση 2 μερίδες/εβδομάδα, το 2000 το νούμερο έφθασε να είναι 2 μερίδες/ημέρα. Ιδιαίτερα τα παιδιά προσχολικής ηλικίας, που παλαιότερα δεν παρουσίαζαν έκθεση στη φρουκτόζη, τώρα πίνουν οπωσδήποτε κάποιο αναψυκτικό με προστιθέμενο σάκχαρο. Η αυξημένη κατανάλωση αναψυκτικών έχει συσχετισθεί με την παχυσαρκία, την υπέρταση και τον διαβήτη, ενώ η κατανάλωση φρουτοχυμών με παχυσαρκία στα παιδιά.

Η φρουκτόζη μεταβολίζεται με διαφορετικό τρόπο από τη γλυκόζη, γι’ αυτό και έχει διαφορετικές επιδράσεις. Η φρουκτόζη, αφού μεταβολιστεί, παρέχει την πρώτη ύλη για τη δημιουργία των τριγλυκεριδίων. Έτσι, δεν είναι τυχαίο το εύρημα μελετών σε παιδιά που ανίχνευσαν υψηλά επίπεδα λιπιδίων (τριγλυκερίδια, 'κακή χοληστερίνη') μετά από την κατανάλωση διαιτών με υψηλό περιεχόμενο σε φρουκτόζη.

Τέτοιες δίαιτες παρέχουν καθημερινά περίπου 400 – 800 θερμίδες μόνο από τη φρουκτόζη. Επίσης έχει βρεθεί από άλλες μελέτες πως μια δίαιτα πλούσια σε φρουκτόζη μικραίνει το μέγεθος το σωματιδίων που περιέχουν την 'κακή χοληστερίνη', κάνοντάς τα έτσι πιο διαπεραστικά και πιο αθηρογόνα.

Τέλος, υπάρχουν και μελέτες που συνδέουν το μεταβολισμό της φρουκτόζης με αυξημένα επίπεδα ουρικού οξέος. Για την ακρίβεια έχει φανεί πως η φρουκτόζη είναι το μόνο σάκχαρο του οποίου η υπερβολική κατανάλωση αυξάνει το ουρικό οξύ.

Από πολλές σύγχρονες μελέτες έχει φανεί πως τα αυξημένα επίπεδα ουρικού οξέος αποτελούν ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου μεταβολικού συνδρόμου, παχυσαρκίας, υπέρτασης, νεφρικής νόσου ακόμα και καρδιοπάθειας. Οι μελέτες αυτές εμπλέκουν έτσι τη φρουκτόζη στη γνωστή σχέση μεταξύ αυξημένου ουρικού οξέος και καρδιοπαθειών.

Φαίνεται λοιπόν πως τα σάκχαρα, όπως η γνωστή μας ζάχαρη, που περιέζουν φρουκτόζη διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη παχυσαρκίας, υπέρτασης και μεταβολικού συνδρόμου. Έτσι, αν και χρειάζεται περισσότερη έρευνα για να επαληθευθούν οι παραπάνω ισχυρισμοί, ίσως θα πρέπει να επανεξεταστεί μια πιθανή υπερκατανάλωση αναψυκτικών, ζάχαρης, προπαρασκευασμένων γλυκισμάτων και επεξεργασμένων τροφίμων από τον γενικότερο πληθυσμό.

Το Ginkgo biloba και η νόσος Alzheimer

Τα φύλλα ή το εκχύλισμα των φύλλων του gingko biloba χρησιμοποιούνται ευρέως σε συμπληρώματα διατροφής ή σε καινοφανή τρόφιμα. Μια νέα κλινική δοκιμή πρωτογενούς πρόληψης της νόσου Alzheimer από τον DeKosky και τους συνεργάτες του έρχεται να εξετάσει την επίδραση του εκχυλίσματος Egb 761, το οποίο περιέχει 2 βασικά συστατικά: φλαβονοειδή σε ποσοστό 22% - 27% και λακτόνες τερπενίων (γκινγκολίδες και μπιλομπαλίδη) σε ποσοστά 5% έως 7%.

Τα μεν φλαβονοειδή επιδεικνύουν αντιοξειδωτική δράση και κατ’ επέκταση νευροπροστατευτική. Η γκινγκολίδη Β παρουσιάζει αντιπηκτική δράση, ενώ οι γκινγκολίδες Α και J φαίνεται να ενισχύουν τη νευρογένεση, να προστατεύουν τα νευρικά κύτταρα από δυσλειτουργία και από τον κυτταρικό θάνατο που προκαλείται από την άθροιση της πρωτεΐνης 42 του β-αμυλοειδούς (Αβ42). Ας μη λησμονούμε πως η πρωτεΐνη αυτή, η συσσώρευσή της και η φλεγμονώδης της δράση θεωρούνται κύριοι μηχανισμοί εμφάνισης της νόσου Alzheimer.

Η κλινική δοκιμή GEM περιέλαβε 3069 συμμετέχοντες που δεν είχαν αναπτύξει νοητική βλάβη ή εμφάνιζαν πολύ ήπια έκπτωση της νοητικής λειτουργίας. Άτομα που είχαν παρουσιάσει νόσο Alzheimer πριν τα 75 τους χρόνια εξαιρέθηκαν από τη δοκιμή. Τα άτομα της μελέτης χωρίστηκαν ώστε να λαμβάνουν με τυχαίο τρόπο είτε το EGb 761 (120 mgr δύο φορές/ημέρα) είτε ένα εικονικό φάρμακο. Οι ασθενείς στη συνέχεια παρακολουθήθηκαν ως προς την εμφάνιση άνοιας. Μέσα σε 6 χρόνια φάνηκε πως το EGb 761 δεν καθυστέρησε την εμφάνιση άνοιας οποιασδήποτε αιτιολογίας, συμπεριλαμβανομένης και της Alzheimer.

Καμία δράση επίσης δεν φάνηκε ως προς την πιθανή ευεργετική επίδραση του EGb 761 σε ανεπιθύμητα καρδιαγγειακά επεισόδια, στην πρόληψη του αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου ή στη μείωση των αγγειακών βλαβών που ένα εγκεφαλικό επιφέρει.

Η σχέση του EGb 761 με την καρδιαγγειακή νόσο φαίνεται να είναι πιο πολύπλοκη τελικά, καθώς 25% των συμμετεχόντων που έλαβαν το συγκεκριμένο εκχύλισμα και είχαν καρδιαγγειακή νόσο, πριν το διαχωρισμό τους σε σχέση με το αν θα λάμβαναν το EGb 761 ή το εικονικό φάρμακο, παρουσίασαν τελικά αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση άνοιας. Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν οι ερευνητές είναι πως πιθανότατα για άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των 75 ετών που έχουν καρδιαγγειακή νόσο, η χρήση του Ginkgo Biloba να ενέχει κινδύνους.

Αποτελέσματα παλαιότερων κλινικών δοκιμών που πραγματοποιήθηκαν μέσα στην τελευταία δεκαετία και εξέτασαν τη δράση του στη νοητική λειτουργία, απέδωσαν μεικτά αποτελέσματα. Το στοιχείο που δεν μπορεί να προσδιορισθεί μετά από 2 δεκαετίες έρευνας είναι η ταυτότητα των βιοδραστικών ουσιών του συγκεκριμένου εκχυλίσματος. Η πολύ πρόσφατη κλινική δοκιμή GEM αποτελεί τη μεγαλύτερη, μέχρι τώρα, τόσο σε αριθμό συμμετεχόντων όσο και χρονική διάρκεια, προσπάθεια. Οι παλιότερες έρευνες ήταν ή πολύ μικρότερες σε μέγεθος ή πολύ πιο βραχύχρονες.

Γεγονός πάντως αποτελεί πως απαιτούνται πολύ περισσότερες έρευνες για να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με την αποτελεσματικότητα του Ginkgo Biloba στη νόσο Alzheimer και κατ’ επέκταση στην άνοια. Αν κάποια στιγμή βρεθεί κάποια ευεργετική επίδραση για μια ουσία, σίγουρα αυτή θα πρέπει να δίνεται στα πρώτα στάδια έκπτωσης της νοητικής λειτουργίας, ώστε να προληφθεί η εξέλιξη της εκφυλιστικής αυτής νόσου.

Μέχρι να έρθουν στο φως τα απαραίτητα επιστημονικά δεδομένα που να τεκμηριώνουν την οποιαδήποτε δράση αυτού του εκχυλίσματος, καλό θα ήταν να μη συνιστάται ή χρησιμοποιείται οποιοδήποτε συμπλήρωμα διατροφής που περιέχει Ginkgo Biloba, δεδομένων και των πιθανών προαναφερόμενων ανεπιθύμητων παρενεργειών. Οι ασθενείς και οι επαγγελματίες της υγείας ας αφήσουν τις φρούδες ελπίδες και ας εκτιμήσουν τη γνώση που μας παρέχουν τα υπάρχοντα δεδομένα.

Το "καλό λίπος" του σώματος

Μέσα από εκατοντάδες επιστημονικές έρευνες και μη εύστοχη ίσως επικοινωνιακή τακτική, έχει περάσει στο κοινό η άποψη πως οποιδήποτε τρόφιμο περιέχει λιπαρά είναι δυνητικά επιβλαβές για τον ανθρώπινο οργανισμό. Μάταια προσπαθούν οι διαιτολόγοι να διευκρινίσουν πως δεν είναι όλα τα είδη των λιπών βλαβερά και πως τα λιπίδια αποτελούν μια μεγάλη κατηγορία ενώσεων με πολλές υποκατηγορίες. Έτσι, η χοληστερόλη ανήκει σε διαφορετική κατηγορία λιπαρών από τα τριγλυκερίδια, ενώ τα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα διαφέρουν από τα πολυακόρεστα, τα κορεσμένα και τα τρανς λιπαρά οξέα ως προς το λειτουργικό τους αποτέλεσμα στα λιπίδια του αίματος.

Μια άλλη ειδοποιός διαφορά των λιπών εντοπίζεται ως προς την πηγή προέλευσής τους. Υπάρχουν λοιπόν τα λιπαρά που ο οργανισμός λαμβάνει μέσω της τροφής αλλά και αυτά που συνθέτει αφού πρώτα έχει διασπάσει αυτά που έλαβε από τα τρόφιμα που κατανάλωσε. Αυτό συμβαίνει επειδή ακριβώς ο οργανισμός πρέπει να μετατρέψει τα θρεπτικά συστατικά που λαμβάνει με την τροφή σε ουσίες που έχουν τέτοια δομή ώστε να είναι αφομοιόσημες και αξιοποιήσιμες από το σώμα. Έτσι, μπορεί να λαμβάνουμε λιπαρές ουσίες από τις τροφές, αλλά αυτές πρέπει πρώτα να διασπαστούν και να μετατραπούν σε λιπαρές ουσίες που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο οργανισμός. Επιπρόσθετα, μέσα από αυτές τις διαδικασίες διάσπασης (καταβολισμός) και επανασύνθεσης (αναβολισμός) παράγεται η απαραίτητη ενέργεια που χρειάζεται το σώμα μας για να επιτελέσει τις διάφορες ζωτικές λειτουργίες.

Με τα μέχρι τώρα υπάρχοντα δεδομένα, τα κορεσμένα και τα τρανς λιπαρά από τη διατροφή είναι βλαβερά για τον οργανισμό, αφού τα πρώτα αυξάνουν την ολική και την ‘κακή’ χοληστερίνη, ενώ τα δεύτερα επιπλέον ελαττώνουν την ‘καλή’ χοληστερίνη. Τα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα από την άλλη πλευρά, μειώνουν τα τριγλυκερίδια και αυξάνουν την ‘καλή’ χοληστερίνη. Τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (ω-3 και ω-6) όταν αντικαταστήσουν τα κορεσμένα λιπαρά οξέα της δίαιτας μπορούν να μειώσουν τα τριγλυκερίδια και τη χοληστερόλη του αίματος.

Από πολύ πρόσφατη έρευνα όμως που διενήργησε ο Hotamisligil και οι συνεργάτες του προέκυψε το εξής ενδιαφέρον συμπέρασμα: ‘τελικά ίσως το λίπος που παράγει το ίδιο το σώμα από το ήδη υπάρχον και αποθηκευμένο λίπος να είναι ευεργετικό για τον οργανισμό’. Η έρευνα δημοσιεύθηκε στην έγκριτη επιστημονική επιθεώρηση ‘Cell’ και εστίασε σε ένα συγκεκριμένο λιπαρό οξύ, το παλμιτελαϊκό. Αυτό το λιπαρό οξύ συντίθεται στον οργανισμό μέσω μιας διαδικασίας κατά την οποία ο οργανισμός παράγει λίπος από το λίπος του σώματός του. Η διαδικασία ονομάζεται de novo σύνθεση λιπαρών. Σε αντίθεση με τα άλλα λιπαρά οξέα που χρησιμεύουν για την παραγωγή ενέργειας, το παλμιτελαϊκό οξύ δρα σαν ορμόνη μέσα στον οργανισμό και έχει ευεργετικά αποτελέσματα, καθώς π.χ διευκολύνει τη δράση της ινσουλίνης.

Ο Hotamisligil και η ομάδα του μελέτησαν ποντίκια τα οποία έφεραν δύο γενετικές μεταλλάξεις που τα προστάτευαν έναντι του σακχαρώδους διαβήτη και της παχυσαρκίας που οφείλεται στην υπερβολική λήψη τροφής. Εκείνο που κατάφερε να ανακαλύψει είναι το μηχανισμό με τον οποίο οι μεταλλάξεις αυτές προστάτευαν από τις ασθένειες. Τα ποντίκια αυτά είχαν ένα λιπιδαιμικό προφίλ πλούσιο σε παλμιτελαϊκό οξύ που δε μπορούσε να εξηγηθεί από τη διατροφή, καθώς αυτή συνήθως περιέχει πολύ μικρές ποσότητες σε παλμιτελαϊκό οξύ. Το τελευταίο βοηθούσε τη γλυκόζη να περνά μέσα στους μυς των ποντικιών και επίσης εμπόδιζε το συκώτι να παράγει περιττό λίπος, προστατεύοντάς το έτσι από τη γνωστή σε όλους λιπώδη διήθηση.

Ένα νέο λιπαρό οξύ φαίνεται να ανακαλύπτεται λοιπόν, με πολλές πιθανές ρυθμιστικές δράσεις σε ολόκληρο το μεταβολισμό του ανθρώπου. Απομένει να γίνουν παραπέρα έρευνες για να διευκρινιστεί πλήρως ο ρόλος του παλμιτελαϊκού οξέος και ίσως πλέον να καθοδηγηθεί από τον άνθρωπο η παραγωγή του προς όφελος ασθενειών όπως η παχυσαρκία και ο σακχαρώδης διαβήτης. Ο κανόνας πως ‘όσο τα λιπίδια του οργανισμού αυξάνονται αρρωσταίνουμε και όσο ελαττώνονται γινόμαστε υγιέστεροι’ φαίνεται πως πλέον αρχίζει να αμφισβητείται.

Παιδική παχυσαρκία: η αχίλλειος πτέρνα της Ελλάδας

Στις αρχές Ιουλίου του 2007 έλαβε χώρα στην Αθήνα το δορυφορικό συμπόσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το οποίο πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της 17ης ετήσιας συνάντησης της Ευρωπαϊκής Ομάδας για την αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας. Η συχνότητα της τελευταίας έχει αυξηθεί στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες τα τελευταία χρόνια σε τέτοιο βαθμό ώστε τα επιδημιολογικά δεδομένα να δείχνουν ότι περίπου το 20% των παιδιών της Ευρώπης είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα. Στο ίδιο ποσοστό κατέληξε και ελληνική μελέτη που έλαβε χώρα στη βόρεια Ελλάδα, αλλά και τρίτη ελληνική μελέτη σε παιδιά της Μεσσηνίας. Από ποια χρονική στιγμή της ζωής ενός ανθρώπου μπορεί να υπάρξει κίνδυνος για μελλοντική εμφάνιση παχυσαρκίας;

Τα τελευταία επιδημιολογικά δεδομένα καταδεικνύουν πως η γρήγορη πρόσληψη βάρους κατά τη διάρκεια της βρεφικής ηλικίας μπορεί να αποτελέσει παράγοντα κινδύνου για παιδική και ενήλικη παχυσαρκία καθώς και για ινσουλινοαντίσταση. Η τελευταία δε, με βάση στοιχεία ελληνικής μελέτης, είναι πολύ συχνή ανάμεσα σε υπέρβαρα και παχύσαρκα ελληνόπουλα, με το γυναικείο φύλο, το σωματικό βάρος, το δείκτη μάζα σώματος και την περιφέρεια μέσης να αποτελούν ανεξάρτητους παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση ινσουλινοαντίστασης στην παιδική ηλικία.

Μεγάλο ενδιαφέρον στο συνέδριο αυτό είχε η υπό διερεύνηση υπόθεση πως υπάρχει μια σύγκρουση έκφρασης γονιδίων στο έμβρυο. Η έκφραση των πατρικών γονιδίων ευνοεί την ανάπτυξη του εμβρύου, ενώ η έκφραση των μητρικών γονιδίων φαίνεται να την περιορίζει. Η μητέρα λοιπόν εκτός από την ανάπτυξη του εμβρύου φροντίζει και για τη διατήρηση της δικής της ακεραιότητας. Μέσα λοιπόν από αυτή την ευαίσθητη ισορροπία γεννιέται το παιδί, του οποίου πιθανό χαμηλό βάρος γέννησης σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο για ενήλικη ινσουλινοαντίσταση και εμφάνιση διαβήτη τύπου 2.

Επιπρόσθετα, η εμφάνιση διαβήτη κυήσεως ή γενικότερα διαβήτη στη μητέρα αποτελούν παράγοντες κινδύνου εμφάνισης διαβήτη τύπου 2 στους απογόνους. Η «εμβρυική θεωρία της ινσουλίνη»ς υποστηρίζει με αυτόν τον τρόπο πως οι κληρονομούμενες γονιδιακές βλάβες που οδηγούν σε ινσουλινοαντίσταση σχετίζονται με το μέγεθος του μωρού και με τον κίνδυνο για διαβήτη τύπου 2. Τη θεωρία αυτή φαίνεται να ενισχύει και πολύ πρόσφατη ελληνική μελέτη του Χαροκοπείου πανεπιστημίου (Genesis study) η οποία εντόπισε πως το μικρό μέγεθος του νεογνού, η έλλειψη πρακτικής του αποκλειστικού θηλασμού αλλά και το αυξημένο βάρος των γονέων μπορούν να προβλέψουν το υπέρβαρο στη βρεφική ηλικία.

Η ινσουλινοαντίσταση όμως είναι μόνο ένα επικίνδυνο για την υγεία χαρακτηριστικό. Αν συνδυαστεί με υψηλά επίπεδα τριγλυκεριδίων, χαμηλά επίπεδα «καλής χοληστερόλης» και υπέρταση δημιουργεί μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται ως μεταβολικό σύνδρομο και θεωρείται πρόδρομος του διαβήτη τύπου 2 και της αθηροσκληρωτικής καρδιαγγειακής νόσου. Σε ποιο βαθμό όμως το μεταβολικό σύνδρομο υπάρχει και στα παιδιά; Τα υπάρχοντα δεδομένα δεν έχουν καθορίσει σαφή κριτήρια για τη διάγνωσή του στα παιδιά.

Πολύ πρόσφατη ελληνική μελέτη σε 420 ελληνόπουλα βρήκε πως ο επιπολασμός του μεταβολικού συνδρόμου ήταν υψηλός, ενώ μια δεύτερη μελέτη στη νοτιοανατολική Αττική βρήκε πως 1 στα 4 παχύσαρκα παιδιά και έφηβους παρουσιάζει ενδείξεις πρόωρου μεταβολικού συνδρόμου. Η ελληνική μελέτη children βρήκε επίσης πως σε παιδιά σχολικής ηλικίας στην Ελλάδα η κοιλιακή παχυσαρκία ήταν το κύριο χαρακτηριστικό του μεταβολικού συνδρόμου, ενώ η παχυσαρκία των γονέων και το ιστορικό διαβήτη συσχετίστηκαν θετικά με την εμφάνιση μεταβολικού συνδρόμου στους απογόνους. Ακόμα όμως και σε παιδιά προσχολικής ηλικίας το ποσοστό των υπέρβαρων παιδιών ήταν πολύ μεγάλο και το βάρος των γονέων τους, η υποεκτίμηση του βάρους τους από τους γονείς και ο επακόλουθος υπερσιτισμός τους κατά τη διάρκεια των πρώτων 6 μηνών προκειμένου να αναπληρώσουν πιθανό χαμένο χρόνο ανάπτυξης, αποτελούσαν παράγοντες κινδύνου εμφάνισης μελλοντικής παχυσαρκίας σε αυτά, όπως φάνηκε από τη μελέτη genesis του Χαροκοπείου πανεπιστημίου.

Έτσι, όλοι οι επαγγελματίες υγείας θα πρέπει να βρίσκονται σε εγρήγορση μια και το φαινόμενο έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις. Επίσης ανησυχητικά ήταν τα ευρήματα μια άλλης ελληνικής μελέτης η οποία βρήκε αυξημένο επιλολασμό αρτηριακής υπέρτασης σε ελληνόπουλα από τη βόρεια Ελλάδα. Εκείνο που επίσης έχει δειχθεί είναι πως η συσσώρευση ενδοκοιλιακού λίπους στα παιδιά μπορεί να προβλέψει τα επιμέρους συστατικά του μεταβολικού συνδρόμου (δυσλιπιδαιμία, αρτηριακή πίεση). Ο κυριότερος δείκτης συσσώρευσης ενδοκοιλιακού λίπους είναι η περιφέρεια μέσης και μια ακόμα ελληνική μελέτη ανίχνευσε δυσμενή λιπιδαιμικά προφίλ και αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο σε παχύσαρκα παιδιά. Το τελικό συμπέρασμα για τους μικρούς φίλους μας είναι πως αν έχουν μεγάλη περιφέρεια μέσης τότε είναι πολύ πιθανό να έχουν και μεταβολικό σύνδρομο με όλες τις προαναφερόμενες δυσάρεστες συνέπειες.

Η θεωρία του περιγενητικού μεταβολικού προγραμματισμού (πιο γνωστή ίσως με το όνομα «Υπόθεση Barker») ήταν ένα ακόμα θέμα που απασχόλησε τους σύνεδρους. Σύμφωνα με αυτή, κατά τη διάρκεια των διάφορων φάσεων της ζωής που βρίσκονται κοντά στη γέννηση (όπως η φάση κοντά στη σύλληψη, η φάση μέσα στη μήτρα και οι πρώτοι μήνες μετά τη γέννηση), η έκθεση του μωρού σε περιβαλλοντικούς παράγοντες ή συμπεριφορές, η ανεπάρκεια του πλακούντα, η ανεπαρκής μητρική διατροφή και οι μεταβολικές διαταραχές είναι δυνατόν να προάγουν ένα τέτοιο μεταβολικό προγραμματισμό που να οδηγεί σε μελλοντική τάση για διάφορες νοσογόνους καταστάσεις στην πρώτη ή μερικές φορές και στις επόμενες γενεές.

Τα πράγματα, όμως, περιπλέκονται περισσότερο. Πρόσφατες έρευνες ανακάλυψαν σχέση μεταξύ α) της ομοιόστασης της ενέργειας, της σωματικής θερμογένεσης, των ρυθμών πείνας-κορεσμού, των ρυθμών ηρεμίας-δραστηριότητας και των ρυθμών κατάστασης ύπνου-αφύπνισης και β) των κιρκάδιων ρυθμών (οι ρυθμοί έκλυσης ορμονών κατά τη διάρκεια της ημέρας και του έτους). Οι τελευταίοι κυριαρχούν σε όλοι τη διάρκεια της ανθρώπινης ζωής και είναι αυτοί που προγραμματίζουν τον άνθρωπο να λειτουργεί με βάση το ηλιακό φως και την αλλαγή των εποχών. Φάνηκε λοιπόν πως μια σειρά γονιδίων παρουσιάζει κιρκάδια συμπεριφορά και πως συμπεριφορές στο πέρασμα του χρόνου που αποκλείνουν (ακατάστατα ωράρια ύπνου και σίτισης) από τον συνήθη ρυθμό του φυσιολογικού ανθρώπου έχουν ως αποτέλεσμα έναν λειτουργικό αποσυντονισμό ολόκληρου του ανθρώπινου σώματος που μπορεί να οδηγήσει σε ασθένειες σχετιζόμενες με την ηλικία ή το περιβάλλον.

Αν κάποιος, όμως, ήθελε να εξετάσει τον ρόλο της διατροφής στην εμφάνιση της παιδικής παχυσαρκίας θα διαπίστωνε πως η πρόσληψη πρωτεΐνης κατά τη διάρκεια των πρώτων μηνών μετά τη γέννηση έχει συσχετισθεί με μεγαλύτερο βάρος και αυξημένη ποσότητα σωματικού λίπους καθώς και ότι ο θηλασμός συσχετίζεται με χαμηλότερο κίνδυνο υπέρβαρου ή παχυσαρκίας στην ενήλικη ζωή. Επίσης, έχει παρατηρηθεί ότι τα βρέφη που τρέφονται με υποκατάστατα γάλακτος λαμβάνουν μεγαλύτερα ποσά ενέργειας και πρωτεΐνης.

Η ελληνική μελέτη genesis από το Χαροκόπειο πανεπιστήμιο βρήκε πως τα υπέρβαρα παιδιά ή αυτά που είχαν αυξημένη πιθανότητα να είναι υπέρβαρα προσλάμβαναν μεγαλύτερη ποσότητα ενέργειας, πρωτεΐνης και λίπους. Η γευστικότητα και η ενεργειακή πυκνότητα των τροφίμων επηρεάζουν την παιδική διατροφική συμπεριφορά, με άλλα λόγια τη συχνότητα και την ποσότητα των καταναλισκούμενων γευμάτων. Μια λύση σε αυτό το πρόβλημα είναι τα παιδιά να καταναλώνουν φρούτα, λαχανικά και σούπες, τα οποία είναι τροφές με χαμηλή ενεργειακή πυκνότητα και υψηλή ικανότητα κορεσμού. Προς την κατεύθυνση της υιοθέτησης υγιεινών προτύπων από τα παιδιά σχολικής ηλικίας στράφηκε και μια πρόσφατη ελληνική μελέτη παρέμβασης η οποία σε 117 μαθητές της βόρειας Ελλάδας ηλικίας 8-12 ετών εφάρμοσε εκπαιδευτικό πρόγραμμα υγιεινής διατροφής διάρκειας 6 μηνών και διαπίστωσε πως μετά τη λήξη του τα υπέρβαρα παιδιά κυρίως βελτίωσαν τις διατροφικές τους συνήθειες αυξάνοντας την ποσότητα των προσλαμβανόμενων υδατανθράκων και μειώνοντας την ποσότητα του λίπους που κατανάλωναν. Επιπρόσθετα, τα παιδιά μετά το πρόγραμμα αύξησαν τη φυσική τους δραστηριότητα.

Ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο της παιδικής παχυσαρκίας είναι η κατανάλωση των αναψυκτικών από τα παιδιά. Εκείνο που έχει φανεί ως τώρα είναι πως παρά την υψηλή κατανάλωση αναψυκτικών τα παιδιά δε μειώνουν αντίστοιχα τον αριθμό των γευμάτων με αποτέλεσμα να δημιουργείται θετικό ενεργειακό ισοζύγιο και περίσσεια θερμίδων. Υπάρχει, όμως, και η κατηγορία των αναψυκτικών που εξαιτίας της περιεκτικότητάς τους σε σιρόπι καλαμποκιού υψηλής περιεκτικότητας σε φρουκτόζη μπορούν να παίζουν ρόλο στην αύξηση του βάρους επειδή επηρεάζουν τη λιπογένεση, την έκκριση της ινσουλίνης και την παραγωγή λεπτίνης (ορμόνης του λιπώδους ιστού). Εκτός από τα αναψυκτικά ρόλο στην εφηβική παχυσαρκία φαίνεται να παίζει και η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, όπως έδειξε ελληνική μελέτη που πραγματοποιήθηκε στην Τήνο. Η παχυσαρκία, με βάση μελέτη αυτή, ήταν υψηλότερη ανάμεσα στους έφηβους που έπιναν και η κατανάλωση αλκοόλ ολοένα και αυξάνεται στις τάξεις των εφήβων. Σε όλα αυτά έρχονται να προστεθούν τα ευρήματα μια άλλης ελληνικής μελέτης τα οποία έδειξαν ότι η υπερκατανάλωση αλατισμένων και γλυκών τροφίμων από τα παιδιά συσχετίστηκε με αυξημένα επίπεδα αρτηριακής πίεσης μέσω της αύξησης του σωματικού βάρους.

Το ολοένα αυξανόμενο μέγεθος των μερίδων (σνακς, αναψυκτικά, φαστ φουντ), η εύκολη προσβασιμότητα των ταχυφαγείων, ο ελάχιστος ελεύθερος χρόνος, ο καθιστικός τρόπος παιχνιδιού, η κατανάλωση φαγητού για μεγάλο χρονικό διάστημα μπροστά στην τηλεόραση, η προβολή ανθυγιεινών προϊόντων από τις διαφημίσεις, η τάση για μεγαλύτερη κατανάλωση φαγητού σε εστιατόρια, η παράλειψη του πρωινού γεύματος*, τα φτωχά σε θρεπτικά συστατικά και πλούσια σε αλάτι και κορεσμένα λιπαρά μενού των σχολικών κυλικείων είναι παράγοντες που έχουν συσχετισθεί με ανθυγιεινές συμπεριφορές και υπερβολική πρόσληψη λίπους και θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη.

Ο μακρόκοσμος και το περιβάλλον επηρεάζουν τον μικρόκοσμο του οργανισμού ο οποίος προσαρμόζει την όρεξη με ένα πολύπλοκο δίκτυο ορμονών και νευροδιαβιβαστών που μεταφέρουν σήματα και εντολές από το γαστρεντερικό σύστημα στον εγκέφαλο και το αντίστροφο. Απαιτούνται τουλάχιστον 30 λεπτά για να παρατηρηθούν αλλαγές των επιπέδων στο αίμα των ορμονών που ρυθμίζουν την όρεξη. Έτσι, αν ένα παιδί καταναλώνει το γεύμα μέσα σε 15 λεπτά, δεν παρέχει στον οργανισμό του τον απαιτούμενο χρόνο για να προσαρμοστεί και να νιώσει το αίσθημα κορεσμού με πιθανότερο αποτέλεσμα την μετέπειτα αθρόα εισροή θερμίδων τη στιγμή που το γεύμα θα έπρεπε να είχε τερματιστεί. Ελληνική μελέτη διαπίστωσε πως τα αγόρια τρώνε γρηγορότερα σε σχέση με τα κορίτσια, πράγμα το οποίο δικαιολογεί εύρημα άλλης ελληνικής μελέτης που διαπίστωσε υψηλότερο ποσοστό υπέρβαρου σε αγόρια σε σχέση με κορίτσια. Τα τελευταία φάνηκε πως είναι πιο επιρρεπή σε διατροφικές παρεκτροπές όταν είναι συναισθηματικά φορτισμένα.

Το ενθαρρυντικό στοιχείο που φάνηκε μέσα από ελληνικές μελέτες σε αυτό το συνέδριο είναι πως παρά την άυξηση των υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών στην Ελλάδα, ο μεσογειακός τρόπος διατροφής παραμένει το πρότυπο επιλογής των νέων. Ειδικότερα, οι περισσότεροι έφηβοι καταναλώνουν ως κύριο διατροφικό λίπος το ελαιόλαδο στη μαγειρεμένη του μορφή. Δε συμβαίνει, όμως, το ίδιο με την κατανάλωση των ω-3 λιπαρών οξέων τα οποία απαντώνται κυρίως στα ψάρια. Η ελληνική μελέτη στην Τήνο έδειξε πως τα παιδιά του νησιού δεν κατανάλωναν ψάρια, ενώ ταυτόχρονα είχαν αυξημένο βάρος. Σημειώνεται πως τα ψάρια αποτελούν βασικό τρόφιμο της μεσογειακής διατροφής και πως ο καρδιοπροστατευτικός τους ρόλος έχει διασταυρωθεί από πολλές μελέτες. Δεν πρέπει παρ’ όλ’ αυτά να λησμονούμε το γεγονός πως ήδη οι έφηβοί μας έχουν ενσωματώσει τα τρανς λιπαρά οξέα στη διατροφή τους μέσα από την κατανάλωση φαστ φουντ, γλυκών και πρόχειρων γευμάτων. Η μελέτη της Τήνου έδειξε πως αρκετά από τα ελληνόπουλα του νησιού έτρωγαν λιγότερα από 3 γεύματα την ημέρα, δεν κατανάλωναν πρωινό γεύμα και στο σχολείο δεν έτρωγαν τίποτα. Κάποια άλλα έπιναν μόνο γάλα για πρωινό. Τα περισσότερα δε, κατανάλωναν γλυκά περισσότερες από 3 φορές την ημέρα, ενώ έτρωγαν γρήγορα μπροστά στην τηλεόραση ή τον υπολογιστή.

Συμπερασματικά, θα λέγαμε πως το φαινόμενο της παχυσαρκίας έχει τέτοια διεισδυτικότητα που κατάφερε να αλώσει μέχρι και τις νεότερες και ευαίσθητες τάξεις του πληθυσμού μας. Ειδικά στην Ελλάδα, στη χώρα της μεσογειακής διατροφής με τις τόσες ευεργετικές επιδράσεις για την υγεία, είναι ανεπίτρεπτο να έχουμε φτάσει στο σημείο του πληθυσμιακού συναγερμού σε ό,τι αφορά το συγκεκριμένο φαινόμενο. Θα χρειαστεί μια άριστη συνεργασία μεταξύ των υπουργείων και των διάφορων επιστημονικών φορέων αν θέλουμε να επιτευχθεί κάτι ουσιαστικό. Δεν αρκούν μόνο οι προσπάθειες της ελληνικής εταιρείας παχυσαρκίας με παρεμβάσεις σε σχολεία και στο ευρύ κοινό. Ο Πανελλήνιος Σύλλογος Διαιτολόγων και ο Πανελλήνιος Σύλλογος Νοσοκομειακών Διαιτολόγων θα πρέπει να δραστηριοποιηθούν, όχι σε κάποιο γενικό πλαίσιο και ανεξάρτητα, αλλά να συντονιστούν και να εναρμονιστούν με το συνολικό εγχείρημα της αντιμετώπισης της παιδικής παχυσαρκίας. Το κράτος από την πλευρά του θα πρέπει να δείξει την απαραίτητη διάθεση για συνεργασία.


*Μελέτη του Χαροκοπείου πανεπιστημίου έδειξε πως τα παιδιά που κατανάλωναν δημητριακά πρωινού είχαν χαμηλότερο βάρος σε σχέση με το ύψος τους και μικρότερη πιθανότητα να γίνουν υπέρβαρα ή παχύσαρκα.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΒΙΤΑΜΙΝΩΝ: ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΡΑΜΕΛΕΣ

Οι περισσότεροι Έλληνες συνηθίζουν να λαμβάνουν αντιοξειδωτικά συμπληρώματα διατροφής πιστεύοντας πως έτσι θα προλάβουν κάποιο κρυολόγημα, θα ενισχύσουν το ανοσοποιητικό σύστημα ή ακόμα και ότι θα επιβραδύνουν τη διαδικασία της γήρανσης. Σε τελική ανάλυση, σκέφτονται πως ακόμα και αν δεν κάνουν ό,τι ισχυρίζονται δεν κάνουν κακό στην υγεία, οπότε μικρό το κακό. Είναι όμως τα πράγματα τόσο απλά; Αν ήταν έτσι τότε ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων της Αμερικής δε θα εξέδιδε οδηγία πριν 3 ημέρες για τις εταιρείες παρασκευής συμπληρωμάτων διατροφής. Η Συγκεκριμένη οδηγία έρχεται να συμπληρώσει την Δράση για Υγεία και Εκπαίδευση πάνω στα Συμπληρώματα Διατροφής (1994), σύμφωνα με την οποία οι εταιρείες συμπληρωμάτων διατροφής θα έπρεπε να φροντίζουν για την ασφάλεια των συστατικών των σκευασμάτων αυτών. Η καινούρια οδηγία υπαγορεύει πλέον στις εταιρείες α) τα προϊόντα τους να φέρουν ετικέτες που να πληροφορούν για το τι περιέχουν και να μην ισχυρίζονται πως έχουν συστατικά που δεν περιέχουν, και β) να μην περιέχουν συστατικά που δεν αναφέρονται στην ετικέτα, όπως προσμίξεις χημικών ενώσεων και ακαθαρσίες επιβλαβείς για την υγεία του ανθρώπου. Με αυτόν τον τρόπο επιβάλλεται στις εταιρείες να αξιολογούν την ταυτότητα, την καθαρότητα των βασικών συστατικών του συμπληρώματος και να ελέγχουν για ανεπιθύμητες ουσίες στα σκευάσματά τους. Ποιές ουσίες μπορεί να είναι αυτές; Εντομοκτόνα, φυσικές τοξίνες, βακτήρια, γυαλί, μόλυβδος και άλα βαρέα μέταλλα που μέχρι τώρα οι καταναλωτές ίσως να λάμβαναν μαζί με το "μαγικό σκέυασμα". Το χρονικό περιθώριο που δίνεται στις μικρές επιχειρήσεις για να συμμορφωθούν με τον κανόνα είναι μέχρι 3 χρόνια. Πιο συγκεκριμένα, εταιρείες με περισσότερους από 500 υπαλλήλους θα πρέπει να συμμορφωθούν μέχρι τον Ιούνιο του 2008, ενώ όσες απασχολούν λιγότερους από 500 υπαλλήλους θα πρέπει να προσαρμοστούν μέχρι τον Ιούνιο του 2009. Τέλος εταιρείες με λιγότερους από 20 υπαλλήλους έχουν προθεσμία μέχρι τον Ιούνιο του 2010. Ας δούμε όμως και τι λένε οι επιστημονικές μελέτες για τα συμπληρώματα διατροφής.

Η συνολική διαδικασία γήρανσης αποδίδεται και σε μια βαθμιαία συσσώρευση ζημίας που προέρχεται από τις ελεύθερες ρίζες. Υπερβολική ποσότητα ελεύθερων ριζών έχει αναφερθεί στις καρδιαγγειακές παθήσεις, στη νόσο του Αλτσχάιμερ, στη νόσο του Πάρκινσον και στον καρκίνο. Εν τούτοις οι ελεύθερες ρίζες είναι απαραίτητες για την ζωή. Η ικανότητα του σώματος να μετατρέπει τον αέρα και την τροφή σε χημική ενέργεια εξαρτάται από μια αλυσιδωτή αντίδραση ελεύθερων ριζών. Αποτελούν επίσης κρίσιμο μέρος του ανοσοποιητικού συστήματος. Οι βιταμίνες είναι αυτές που πετυχαίνουν την ισορροπία.

Ο τρόπος με τον οποίο δρουν οι αντιοξειδωτικές ουσίες είναι να αφοπλίζουν τις ελεύθερες ρίζες από τα "απειλητικά" τους ηλεκτρόνια και να τις μετατρέπουν ξανά σε "νομοταγή" χημικά μόρια. Όμως η αλήθεια είναι κάπως διαφορετική. Οι ελεύθερες ρίζες είναι καλές όσο και κακές, ενώ τα πολλά αντιοξειδωτικά μπορούν να κάνουν κακό στον οργανισμό.

Τα πιο πολλά από αυτά είναι γνωστά στο ευρύτερο κοινό, π.χ. Βιταμίνες E και C, β-καροτένιο (μια μορφή της βιταμίνης Α) και σελήνιο. Ο τρόπος λειτουργίας τους είναι αρκετά περίπλοκος και θα εξεταστεί παρακάτω. Είναι αλήθεια πως τα αντιοξειδωτικά σταματούν μια διαδικασία που ονομάζεται οξείδωση. Σημαντικά μόρια μέσα στο σώμα, όπως αυτά που σχηματίζουν τα τοιχώματα των αρτηριών, οξειδώνονται όταν χάσουν ένα ηλεκτρόνιο. Από την στιγμή που θα οξειδωθούν γίνονται ασταθή και διαχωρίζονται πλέον εύκολα.

Οι ελεύθερες ρίζες είναι πολύ αντιδραστικά μόρια ή άτομα, με μη ζευγαρωμένα ηλεκτρόνια, που αποζητούν άλλα ηλεκτρόνια για να "ζευγαρώσουν". Έτσι κλέβουν ένα ηλεκτρόνιο, από οτιδήποτε συναντήσουν πρώτα: π.χ. από ένα κυτταρικό τοίχωμα, ή από το γενετικό υλικό (DNA).

Όσο η ζημιά που προκαλούν οι ελεύθερες ρίζες λαμβάνει χώρα, άλλο τόσο στα κύτταρα στα οποία συμβαίνει δεν μπορούν να αποδώσουν ικανοποιητικά.

Υπερβολική ποσότητα ελεύθερων ριζών έχει αναφερθεί στις καρδιαγγειακές παθήσεις, στη νόσο του Αλτσχάιμερ, στη νόσο του Πάρκινσον και στον καρκίνο. Η συνολική διαδικασία γήρανσης έχει οριστεί ως μια βαθμιαία συσσώρευση ζημίας προερχομένης από τις ελεύθερες ρίζες.

Εν τούτοις οι ελεύθερες ρίζες είναι απαραίτητες για την ζωή. Η ικανότητα του σώματος να μετατρέπει τον αέρα και την τροφή σε χημική ενέργεια εξαρτάται από μια αλυσιδωτή αντίδραση ελεύθερων ριζών. Αποτελούν επίσης κρίσιμο μέρος του ανοσοποιητικού συστήματος, καθώς ρέουν στις φλέβες και επιτίθενται σε "ξένους εισβολείς". Το υπεροξείδιο του υδρογόνου αποτελεί

ένα κλασικό παράδειγμα ελεύθερης ρίζας, η οποία, αν και βρίσκεται σε ίχνη μέσα στο αίμα, βοηθά στην αντιμετώπιση των μικροβίων. Η παραγωγή ελεύθερων ριζών είναι μια φυσική διαδικασία, καθώς αυτές είναι παραπροϊόντα της αναπνοής.

Ο ρόλος των αντιοξειδωτικών ουσιών είναι μέσα από μια πολύπλοκη διαδικασία να αντιδρούν με τις ελεύθερες ρίζες και να τις αδρανοποιούν μετατρέποντάς τις σε μόρια, όπως νερό και αέριο οξυγόνο.

Φαίνεται λοιπόν πως υπάρχει μια ευαίσθητη ισορροπία: από τη μια πλευρά το σώμα δεν επιθυμεί την υπερβολική παραγωγή ελεύθερων ριζών και από την άλλη δεν θέλει να τις χάσει εντελώς. Μια δίαιτα πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρππούς και σε ορισμένες πηγές κρέατος μπορεί να

εφοδιάσει τους περισσότερους από εμάς με τις απαραίτητες αντιοξειδωτικές ουσίες για να διατηρήσουμε αυτή την ισορροπία. Οι ειδικοί επιστήμονες συμφωνούν στο ότι λίγοι είναι αυτοί που θα πρέπει να αυξήσουν την πρόσληψη των κοινών αντιοξειδωτικών, όπως της βιταμίνης C και του β-καροτένιου. Η τιμή για την βιταμίνη E παραμένει ακόμα "στον αέρα".

Σύμφωνα με την Καρδιολογική Εταιρεία των Η.Π.Α. αξιοσημείωτο ποσοστό των Αμερικανών (περίπου το 30%) κάνει χρήση συμπληρωμάτων διατροφής.

Από επιστημονική άποψη, για κάθε μελέτη που βρίσκει ευεργετικές δράσεις των αντιοξειδωτικών ουσιών υπάρχει μία άλλη, η οποία δεν βρίσκει καμία συσχέτιση. Η ύπαρξη χαμηλών επιπέδων αντιοξειδωτικών φαίνεται να δρα αρνητικά στον οργανισμό. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στην έγκυρη βρετανική ιατρική επιθεώρηση "The Lancet", το 1983, βρήκε πως τα άτομα με χαμηλά επίπεδα σεληνίου είχαν δύο φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν καρκίνο, σε σχέση με αυτούς που τα επίπεδά τους ήταν φυσιολογικά.

Άλλη μελέτη που δημοσιεύτηκε το 1986 στην επιθεώρηση "New England Journal of Medicine" βρήκε ότι οι ασθενείς που έπασχαν από ένα συγκεκριμένο τύπο καρκίνου του πνεύμονα είχαν τέσσερις φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να έχουν έλλειψη σε β-καροτένιο συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου.

Μια μελέτη από την Ολλανδία, το 1989, συσχέτισε τα χαμηλά επίπεδα σεληνίου με αυξημένο κίνδυνο εμφράγματος. Επιπρόσθετα, η μελέτη Harvard based Physicians Health Study 6, η οποία κατέγραψε τον τρόπο ζωής περίπου 50.000 αντρών επαγγελματιών υγείας για τα προηγούμενα 15 χρόνια της ζωής τους, βρήκε ότι εκείνοι που κατανάλωναν μια δίαιτα πλούσια σε βιταμίνη E (από πηγές όπως καρύδια, σπόρους και σόγια), διέτρεχαν τον μισό κίνδυνο ανάπτυξης καρδιαγγειακής νόσου σε σχέση με εκείνους που προσλάμβαναν χαμηλά επίπεδα βιταμίνης E από την διατροφή τους. Τα οφέλη όμως από τη λήψη αντιοξειδωτικών ουσιών, πέραν αυτών που προσφέρει η διατροφή, είναι πιο δύσκολο να αποδειχθούν.

Η ημερήσια λήψη συμπληρωμάτων σεληνίου από ασθενείς με καρκίνο του δέρματος διπλασίαζε την πιθανότητά τους να μην καταλήξουν σε σχέση με τους ασθενείς που δεν έπαιρναν συμπληρώματα, όπως φάνηκε από μελέτη που δημοσιεύθηκε το 1996, στην επιθεώρηση της Αμερικανικής Ιατρικής Εταιρείας. Άλλες μελέτες έδειξαν παρόμοια θετικά αποτελέσματα: η βιταμίνη E μείωνε τον κίνδυνο προστατικού καρκίνου, ανέβαλε την έναρξη των συμπτωμάτων εξασθένησης από την νόσο Αλτσχάιμερ, καθυστερούσε τον καταρράκτη και την εξέλιξη της νόσου των στεφανιαίων αρτηριών της καρδιάς. Η βιταμίνη C θα μπορούσε να προλάβει και να αντιμετωπίσει την τύφλωση, την νεφρική ανεπάρκεια και τον ακρωτηριασμό στους διαβητικούς.

Επιπρόσθετες ποσότητες σεληνίου, ένα μέταλλο που είναι απαραίτητο σε ελάχιστες ποσότητες, φάνηκε ότι μείωναν τον κίνδυνο καρκίνου του προστάτη, ορθοκολονικού καρκίνου και καρκίνου του πνεύμονα.

Ταυτόχρονα με τις προηγούμενες μελέτες δεν έλειψαν και εκείνες που έβρισκαν ουδέτερη ή ακόμα και αρνητική τη δράση των συμπληρωμάτων αντιοξειδωτικών. Μια μελέτη του 1994, που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση "New England Journal of Medicine" βρήκε ότι οι Φιλανδοί άνδρες καπνιστές είχαν 18% μεγαλύτερη πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα μετά τη λήψη συμπληρώματος β-καροτένιου. Το 1997 η επιθεώρηση "The Lancet" παρουσίασε μια μελέτη ασθενών που λάμβαναν συμπληρώματα βιταμίνης E και β-καροτένιου μετά το πρώτο τους έμφραγμα. Υπήρξαν πιο πολλοί θάνατοι από καρδιαγγειακή νόσο στην ομάδα του β-καροτένιου και τάση περισσότερων θανάτων στην ομάδα της βιταμίνης E. Άλλες μελέτες δημοσιευμένες μεταξύ 1994 και 1997 στην επιθεώρηση "New England Journal of Medicine" έδειξαν παρόμοια αρνητικά ή ουδέτερα αποτελέσματα.

Από τα αντικρουόμενα ευρήματα των μελετών φαίνεται ότι δεν μπορούμε ακόμα να κατανοήσουμε την περίπλοκη σχέση μεταξύ συγκεκριμένων τύπων αντιοξειδωτικών και συγκεκριμένων τύπων ελεύθερων ριζών σε διαφορετικές στιγμές της ζωής καθενός. Δεν μπορούμε να μιλάμε για τα αντιοξειδωτικά "μαζικά". Δεν έχουν όλα τις ίδιες ικανότητες. Τα αποτελέσματα των ερευνών παρουσιάζουν όλα μεγάλο ενδιαφέρον. Αλλά οι επιστήμονες δυσκολεύονται πολύ να το αναπαραγάγουν και να εξηγήσουν τις θετικές επιδράσεις που ανιχνεύουν.

Το "αντιοξειδωτικό παράδοξο" είναι πως ενώ οι δίαιτες, πλούσιες σε αντιοξειδωτικά, δείχνουν να έχουν θετική επίδραση στην υγεία, η χορήγηση συμπληρωμάτων αντιοξειδωτικών μπορεί να δράσει προς τις δύο κατευθύνσεις χωρίς να είναι τίποτα προβλέψιμο. Αν η βιοχημεία παραμένει ίδια για όλους, γιατί η λήψη ενός αντιοξειδωτικού έχει διαφορετική επίδραση σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και σε διαφορετικές περιοχές του σώματος;

Ίσως οι επιπρόσθετες ποσότητες αντιοξειδωτικών, από αυτές που χρειάζεται ο οργανισμός, να δρουν τελικά ως προ-οξειδωτικές ενώσεις και να τροφοδοτούν την παραγωγή ελεύθερων ριζών και την παραπέρα οξειδωτική βλάβη. Ίσως οι αντιοξειδωτικές ουσίες να μην έχουν αποτέλεσμα επειδή δεν μπορούν να φτάσουν εκεί που είναι περισσότερο απαραίτητες.

Όλα τα παραπάνω ερωτήματα γεννούν ένα ακόμα πιο σημαντικό: Πόσο ασφαλής είναι τελικά η λήψη των συμπληρωμάτων αντιοξειδωτικών ουσιών; Πόσο ασφαλή είναι τα συμπληρώματα βιταμινών E και C;

Υπάρχει σημαντικός όγκος επιστημονικών δεδομένων, που υποστηρίζει ότι η λήψη συμπληρωμάτων βιταμίνης E και C είναι ασφαλής για τον γενικότερο πληθυσμό. Επειδή αυτά τα δύο θρεπτικά συστατικά επιτελούν πολλές λειτουργίες και ανάμεσά τους αυτήν της αντιοξειδωτικής δράσης που προστατεύει από τις ελεύθερες ρίζες, η δράση τους έχει μελετηθεί

επισταμένως τα τελευταία χρόνια. Εξ αιτίας των προαναφερομένων θετικών επιδράσεων είναι πολλά τα άτομα που καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες των δύο αυτών βιταμινών, οι οποίες ξεπερνούν τα συνιστώμενα διαιτητικά όρια.

Ως ασφαλής οδηγία (ανεκτά ανώτατα επίπεδα πρόσληψης), δοσμένη από το Ιατρικό Ινστιτούτο των Ην. Πολιτειών, έχει καθοριστεί στους ενήλικους το ένα γραμμάριο για τη βιταμίνη E και τα δύο γραμμάρια για τη βιταμίνη C.

Πολλές κλινικές δοκιμές με αυτές τις δύο βιταμίνες διεξήχθησαν, περιλαμβάνοντας μια γκάμα ασθενών με διάφορες ασθένειες, χωρίς να παρατηρηθούν συγκεκριμένες παρενέργειες σε οποιοδήποτε επίπεδο πρόσληψης. Άλλες μελέτες με αντικείμενο συγκεκριμένα τη βιταμίνη C δεν εντόπισαν παρενέργειες, εκτός από περιστασιακές γαστρεντερικές διαταραχές ή ήπια διάρροια, η οποία συνέβη λόγω της οσμωτικής δράσης ποσοτήτων βιταμίνης C, που δεν είχαν απορροφηθεί. Υπήρξαν κάποιες ενδείξεις για αιμορραγικές δράσεις και άλλες πιθανές παρενέργειες που παρατηρήθηκαν σε υψηλές δόσεις βιταμίνης E, αλλά τα δεδομένα δεν ήταν πειστικά. Ενδείξεις για πιθανές παρενέργειες της βιταμίνης C που προκύπτουν από τον ρόλο της στον μεταβολισμό του σιδήρου, δεν επιβεβαιώθηκαν σε κλινικές μελέτες.

Έτσι, από την ανασκόπηση των κλινικών δοκιμών φαίνεται πως τα συμπληρώματα βιταμίνης E και C είναι ασφαλή για τους περισσότερους ενήλικους σε επίπεδα για την μεν βιταμίνη E μικρότερα ή ίσα με 1600 διεθνείς μονάδες (IU), ενώ για τη βιταμίνη C σε επίπεδα μικρότερα ή ίσα με 2000 διεθνείς μονάδες (IU). Πρέπει να αναφερθεί σε αυτό το σημείο πως τα διαιτητικά συμπληρώματα της βιταμίνης E εκφράζονται με όρους διεθνών μονάδων. Ένα χιλιοστόγραμμο του γραμμαρίου συνθετικής βιταμίνης E ισοδυναμεί με μια διεθνή μονάδα, ενώ ένα χιλιοστόγραμμο φυσικής βιταμίνης E ισοδυναμεί με 1,5 διεθνή μονάδα.

Συνήθως τα επίπεδα αυτών των δύο βιταμινών δεν πέφτουν ποτέ σε τέτοιο βαθμό ώστε να δημιουργηθεί έλλειψη και αυτό επειδή βρίσκονται σε μια ποικιλία τροφίμων. Εν τούτοις, αν κάτι τέτοιο συμβεί, τότε η χαμηλή πρόσληψή τους αυξάνει τον κίνδυνο συγκεκριμένων χρόνιων ασθενειών (νόσος Αλτσχάιμερ, σχετιζόμενος με την ηλικία εκφυλισμός της ωχράς κηλίδος, μερικοί τύποι καρκίνου, καταρράκτης και ισχαιμική καρδιαγγειακή νόσος) και επιταχύνει ορισμένους δείκτες της διαδικασίας γήρανσης. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην ανεπαρκή αντιοξειδωτική προστασία των ιστών από την οξειδωτική επίθεση των ελεύθερων ριζών. Πώς νοείται όμως ο όρος της ασφάλειας συγκεκριμένων θρεπτικών συστατικών; Το Ιατρικό Ινστιτούτο των Ην. Πολιτειών όρισε ότι ένα θρεπτικό συστατικό θεωρείται ασφαλές, όταν δεν παρουσιάζει κίνδυνο για ασθένεια ή τραυματισμό ή όταν παρουσιάζει αξιοσημείωτη βεβαιότητα πως δεν δημιουργεί βλάβη υπό συνθήκες συνήθους χρήσης. Αξίζει να σημειωθεί πως η συνιστώμενη διαιτητική επιτρεπόμενη ποσότητα (ΚΟΑ), που αντιπροσωπεύει την απαιτούμενη ημερήσια πρόσληψη για την κάλυψη των φυσιολογικών διατροφικών αναγκών και την πρόληψη κλινικής ανεπάρκειας, για την βιταμίνη E αυξήθηκε, τουλάχιστον στην Αμερική, κατά 50% για τους άντρες και 10096 για τις γυναίκες. Κατά ανάλογο τρόπο, για τη βιταμίνη C η αύξηση ήταν 50% για τους άντρες και 25% για τις γυναίκες. Υπάρχει επιπροσθέτως η έννοια του ανώτατου ορίου της ανεκτής πρόσληψης, της μέγιστης ποσότητας δηλαδή, που θεωρείται ασφαλής (που δεν προκαλεί κίνδυνο ή παρενέργειες για την υγεία) για υγιείς ανθρώπους, όταν χρησιμοποιείται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το όριο αυτό είναι ένα γραμμάριο για τη βιταμίνη E και δύο γραμμάρια για τη βιταμίνη C.

Βιταμίνη Ε

Πολλές βιβλιογραφικές ανασκοπήσεις περιγράφουν σχολαστικά την απουσία παρενεργειών από τη λήψη συμπληρωμάτων της συγκεκριμένης βιταμίνης σε ποσότητες αρκετά μεγαλύτερες από τη συνιστώμενη διαιτητικά επιτρεπόμενη.

Υπήρξαν όμως και μερικές μελέτες που πρότειναν πως η χορήγηση συμπληρωμάτων βιταμίνης Ε συνδέεται με αιμορραγικές επιπλοκές ή με αυξημένη θνητότητα από αιμορραγικό έμφραγμα. Όμως κάτι τέτοιο δεν παρατηρήθηκε σε άλλες κλινικές δοκιμές μεγάλου εύρους με υψηλότερες δόσεις της βιταμίνης, οπότε και η χορήγηση συμπληρωμάτων εξακολούθησε να θεωρείται ασφαλής.

Ο προτεινόμενος μηχανισμός για τις αιμορραγικές συμπεριφορές ήταν η δράση της βιταμίνης στην πήξη του αίματος σε ορισμένα άτομα, σε συνδυασμό με την ανεπάρκεια της Βιταμίνης Κ, η οποία και αυτή παίζει σημαντικό ρόλο στην πήξη του αίματος. Η ανεπάρκεια της βιταμίνης Κ δημιουργείται από ορισμένα φάρμακα.

Τα περισσότερα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν πως κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει σε άτομα που δεν έχουν έλλειψη της βιταμίνης K, δηλαδή σε αριθμό ατόμων που καλύπτουν μέρος μεγαλύτερο από το μισό του πληθυσμού.

Όμως η βιταμίνη Ε παίζει ρόλο στην πήξη του αίματος και με έναν ακόμα τρόπο: επηρεάζει τη δράση των αιμοπεταλίων, καθώς περιορίζει την ικανότητα τους να συσσωματώνονται. Η δράση της αυτή ίσως κρύβει ευεργετικά αποτελέσματα για την υγεία.

Βιταμίνη C

Οι διάφορες μελέτες δείχνουν επίμονα πως η χορήγηση συμπληρωμάτων σε δόσεις μικρότερες ή ίσες με δύο γραμμάρια την ημέρα είναι ασφαλής. Στον αντίποδα υπήρξαν ενδοιασμοί για πιθανές παρενέργειες, όπως σχηματισμός νεφρόλιθων, αυξημένα επίπεδα ουρικού οξέος, υπερβολική απορρόφηση σιδήρου, μειωμένα επίπεδα της βιταμίνης Β12 καθώς και πιθανή προ-οξειδωτική δράση. Τίποτα όμως από όλα αυτά δεν φάνηκε να έχει ουσιαστική βάση.

Μπορεί βέβαια ο ρόλος της βιταμίνης C στην πρόληψη χρόνιων ασθενειών να έχει μελετηθεί λιγότερο από τον αντίστοιχο της βιταμίνης Ε, όμως οι κλινικές δοκιμές ήταν αρκετές για την αξιολόγηση της ασφάλειας λήψης της. Είναι γνωστό πως η βιταμίνη αυξάνει την απορρόφηση του διαιτητικού σιδήρου.

Γι' αυτό ακριβώς υπήρξε έρευνα για ενδεχόμενη επικίνδυνη για τον οργανισμό αύξηση των αποθηκών σιδήρου από αυξημένη πρόσληψη βιταμίνης C.

Η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας έδειξε ότι η αύξηση της απορρόφησης σιδήρου λάμβανε χώρα σε επίπεδα πρόσληψης βιταμίνης C μεταξύ 25 και 50 χιλιοστών του γραμμαρίου ανά ημέρα. Χορήγηση συμπληρωμάτων μέχρι και δύο γραμμαρίων βιταμίνης C ανά ημέρα δεν αύξαναν τα επίπεδα των σωματικών αποθεμάτων του σιδήρου σε βαθμό εκδήλωσης κλινικών παρενεργειών. Από την ανασκόπηση των μελετών φάνηκε ότι ακόμα και ο συνδυασμός των βιταμινών C και Ε είναι γενικά ασφαλής για τον υγιή πληθυσμό.

Συμπερασματικά

Οι περισσότεροι επιστήμονες συμφωνούμε ότι η σωματική άσκηση και η υγιεινή διατροφή πρέπει να είναι η βασική μας προτεραιότητα. Μια διατροφή με ποικιλία επιλογών, όπως η μεσογειακή διατροφή, είναι πιο υγιής από την απλή λήψη συμπληρωμάτων. Οι απομονωμένες αντιοξειδωτικές ουσίες του συμπληρώματος ίσως να μην είναι οι πρωταγωνιστές τελικά. Τα φρούτα και τα λαχανικά είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά, αλλά περιέχουν εκατοντάδες άλλες χημικές ουσίες. Οποιοδήποτε από αυτά ή συνδυασμός κάποιων μπορεί να συμβάλει στην τελική ευεργετική επίδραση.

Τα θρεπτικά συστατικά των τροφών διευκολύνουν το σώμα να παράγει τις δικές του αντιοξειδωτικές ουσίες. Μπορεί η λήψη των συμπληρωμάτων αντιοξειδωτικών ουσιών να κρίνεται ασφαλής για τον γενικότερο πληθυσμό, όμως δεν αποτελεί ούτε πανάκεια, ούτε αφορμή για πειραματισμούς χωρίς την καθοδήγηση του εξειδικευμένου επιστήμονα διαιτολόγου.Ας μην ξεχνλαμε πως μια πρόσφατη ανασκόπηση τον Μάρτιο του 2007 από την Αμερικανικη Ιατρική Εταιρεία συσχέτισε τα αντιοξειδωτικά συμπλρώματα με αυξημένη θνητότητα. Πρέπει να γίνει κατανοητό πως τα συμπληρώματα διατροφής είναι απαραίτητα μόνο σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες και σε φάσεις της ζωής. Προσοχή από την πλευρά του κοινού συνίσταται επίσης σε ιατρούς και διαιτολόγους που τα συστήνουν χωρίς ιδιαίτερο λόγο. Επιπρόσθετα, κάποτε θα πρέπει να αποβληθεί η λανθασμένη αντίληψη της διατήρησης όλων των ανθυγιεινών συνηθειών και της επίλυσης των προβλημάτων της υγείας με ένα χάπι.

Φάρμακα κατά της παχυσαρκίας: ποιό το μέλλον τους;

Παρά το γεγονός πως η παχυσαρκία είναι πολυπαραγοντική νόσος, η βιομηχανία φαρμάκων, όπως και πολλοί συμπολίτες μας, έχουν πειστεί εδώ και χρόνια πως η λύση στο πρόβλημα θα δοθεί από ένα χάπι. Έτσι, στο πέρασμα του χρόνου έχουν εμφανιστεί διάφορα φαρμακευτικά σκευάσματα τα οποία δρουν με διαφορετικό μηχανισμό το καθένα και περιέχουν διαφορετική δραστική ουσία. Ως εκ τούτου έχουν διαφορετικές παρενέργειες όσο και διαφορετική αποτελεσματικότητα.

Η ορλιστάτη για παράδειγμα, είναι η χημική ουσία που εμποδίζει την απορρόφηση του διατροφικού λίπους από το γαστρεντερικό σωλήνα. Για την ακρίβεια, η ουσία αυτή αναστέλει τη λειτουργία ενός ενζύμου (παγκεατική λιπάση) το οποίο διασπά τα τριγλυκερίδια της τροφής στο έντερο. Έτσι, τα τριγλυκερίδια, αφού δεν μπορούν να διασπαστούν, δεν είναι δυνατόν και να απορροφηθούν περαιτέρω. Η ορλιστάτη όμως μπορεί να αναστείλει την απορρόφηση μόνο του 30% του λίπους που κάποιος προσλαμβάνει μέσω της διατροφής του.

Γι’ αυτό ακριβώς το λόγο δρα επικουρικά στη διατροφή, η οποία πρέπει να είναι χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά. Σε αντίθετη περίπτωση παρατηρείται στεατόρροια, μια κατάσταση κατά την οποία το λίπος που δε μπορεί να απορροφηθεί από το έντερο αποβάλλεται μέσω των κοπράνων. Επιπρόσθετα, οι λιποδιαλυτές βιταμίνες (Α,Κ,Ε,D) δεν μπορούν να απορροφηθούν από τις τροφές εξαιτίας της δράσης του φαρμάκου. Έτσι, συνήθως συστήνεται επιπρόσθετα η λήψη πολυβιταμινούχου συμπληρώματος ταυτόχρονα.

Η σιβουτραμίνη αποτελεί τη δραστική ουσία ενός άλλου φαρμάκου το οποίο έχει επιστρατευτεί ενάντια στην παχυσαρκία. Ο τρόπος δράσης διαφέρει σε αυτή την περίπτωση. Η ουσία αυτή ελαττώνει την όρεξη του οργανισμού και κατ’ επέκταση την υπερβολική πρόσληψη θερμίδων. Παρενέργειές της είναι δυνητικά η αύξηση της αρτηριακής πίεσης, ναυτία, αίσθηση παράξενης γεύσης και πιο σπάνια αλλαγές στην ψυχική διάθεση, παραισθήσεις και καρδιακές αρρυθμίες.

Τέλος η ριμοναμπάτη αποτελεί το πιο πρόσφατο κατασκεύασμα που έχουν επιστρατεύσει οι φαρμακοβιομηχανίες απέναντι στην παχυσαρκία. Πρόκειται για μια ουσία η οποία δρα όπως περίπου η σιβουτραμίνη και μειώνει την όρεξη του οργανισμού ακολουθώντας όμως ένα διαφορετικό βιοχημικό μονοπάτι, αυτό του δικτύου των ενδοκαναβιδοειδών υποδοχέων. Ο ρόλος του ήταν επίσης επικουρικός σε μια προσεγμένη διατροφή που συνοδεύεται από συστηματική φυσική δραστηριότητα.

Το φάρμακο κυκλοφόρησε το 2006 και μόλις στις 23 Οκτρωβρίου 2008 αποσύρθηκε από την αγορά μετά από απόφαση της Επιτροπής για τα Φαρμακευτικά Προϊόντα Ανθρώπινης Χρήσης (CHMP) της Ευρωπαίκής Ένωσης. Φάνηκε πως τελικά οι παρενέργειες του χαπιού ήταν περισσότερες από τα οφέλη και πως επιπρόσθετα ήταν συχνότερες στην πραγματική ζωή σε σχέση με τις κλινικές δοκιμασίες που έγιναν πριν την κυκλοφορία του. Οι παρενέργειες αυτές δεν είναι καθόλου αμελητέες.

Επειδή η ριμοναμπάτη δρα στο πολύπλοκο κεντρικό νευρικό σύστημα του ανθρώπου οι συνέπειες μπορεί να είναι απρόβλεπτες. Συχνά οι ασθενείς παρουσίαζαν δριμεία κατάθλιψη και σπανιότερα τάσεις αυτοκτονίας. Η συνολική δράση της ουσίας ήταν τέτοια που φαίνεται πως συνέβαλε στην εξέλιξη νευροεκφυλιστικών ασθενειών, όπως της πολλαπλής σκλήρυνσης, της νόσου Αλζάιμερ κ.α. Τί μας επιφυλάσσει λοιπόν το μέλλον των χαπιών ενάντια στην παχυσαρκία;

Στις 22 Οκτωβρίου 2008, δημοσιεύθηκε στην έγκριτη επιθεώρηση Lancet μια μικρή (συγκρίθηκαν ομάδες των 50 ατόμων) κλινική δοκιμή φάσης ΙΙ για μια νέα φαρμακευτική ουσία που βοηθά στην απώλεια του βάρους. Η ουσία ονομάζεται τεσοφενσίνη και μέχρι τώρα η έρευνα είχε εστιάσει στο ρόλο της σε ασθένειες όπως η Αλζάιμερ και η Πάρκινσον. Τα αποτελέσματα όμως ήταν απογοητευτικά. Η δράση της ουσίας αυτή επικεντρώνει ξανά στην απώλεια της όρεξης αλλά και στην αύξηση του βασικού μεταβολικού ρυθμού. Οι ερευνητές βασίζουν τις ελπίδες τους στο γεγονός πως η συγκεκριμένη ουσία φαίνεται να έχει επιπλέον αντικαταθλιπτικές ιδιότητες.

Μέχρι στιγμής οι κλινικές δοκιμές έχουν ανιχνεύσει τις εξής παρενέργειες: ξηροστομία, αϋπνία, ταχυκαρδία, δυσκοιλιότητα, ναυτία, διάρροια και αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Όλες αυτές οι παρενέργειες έχουν ήδη παρατηρηθεί και σε προηγούμενα χάπια. Μένει μόνο να φανεί αν α) τελικά η καινούργια φαρμακευτική ουσία θα πάρει έγκριση κυκλοφορίας, β) αν έχει δυνητικά και άλλες σοβαρότερες παρενέργειες και γ) είναι τελικά και πόσο, αποτελεσματική στην απώλεια βάρους.

Αν και μέχρι να διεξαχθούν οι μεγαλύτερου εύρους κλινικές δοκιμές φάσης ΙΙΙ για την καινούρια φαρμακευτική ουσία και μέχρι οι φαρμακευτικές εταιρείες να καταλήξουν στο θαυματουργό χάπι κατά της παχυσαρκίας, ας προσπαθήσουμε όλοι να κατανοήσουμε πως πάντα ο ρόλος των χαπιών αυτών ήταν επικουρικός σε έναν ισορροπημένο τρόπο ζωής που περιλαμβάνει υγιεινή διατροφή και συστηματική σωματική άσκηση. Το να μετατίθεται η ελπίδα της θεραπείας της παχυσαρκίας αποκλειστικά σε ένα χάπι είναι μάλλον ουτοπία.

Ας μην λησμονούμε επίσης πως η κοινωνική ασφάλιση πλέον δεν αποζημιώνει φάρμακα που προορίζονται για την καταπολέμηση της παχυσαρκίας, της φαλάκρας, της στυτικής δυσλειτουργίας, του καπνίσματος, των ρυτίδων, των κιρσών και της φλεβίτιδας, όπως επίσης και αντισυλληπτικά και βιταμίνες (Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας: Αρ. Πρ. Φ. 42000/15995/1456). Τα φάρμακα αυτά θεωρούνται πλέον ‘φάρμακα lifestyle’ και τα χαρακτηριστικά τους προσδιορίζονται από απόφαση του ΕΟΦ (Αρ. Πρ. 38945/11-6-2008). Μέχρι λοιπόν να υπάρξουν νεότερες εξελίξεις είναι μια θαυμάσια ευκαιρία η ανέξοδη υγιεινή διατροφή να γίνει το επίκεντρο της θεραπείας της παχυσαρκίας.

Γενετικά τεστ και δίαιτες

1. Η επιστημονική άποψη του καθηγητή γενετικής και πρύτανη του Πανεπιστημίου Πατρών από το 1994, κου Αλαχιώτη:

http://tovima.dolnet.gr/print_article.php?e=B&f=15495&m=H08&aa=1

2. Η άποψη του αντιπροέδρου του Ελληνικού Ινστιτούτου Διατροφής, κου Κωνσταντίνου Ξένου:

http://www.protothema.gr/content.php?id=17011

Τα συμπεράσματα δικά σας.

Προσωπικά, ως υποψήφιος διδάκτωρ διατροφογενετικής, τάσσομαι με την 1η άποψη.

Εσείς ποιόν τύπο λιποκυττάρων έχετε;

Στα θηλαστικά υπάρχουν 2 είδη λιπώδους ιστού:

* ο λευκός και
* ο φαιός λιπώδης ιστός. Ο λευκός λιπώδης ιστός αποθηκεύει λίπος, ενώ ο φαιός κινητοποιεί και ουσιαστικά ‘καίει’ λίπος.

Το ενδιαφέρον καινούργιο επιστημονικό στοιχείο που συμπληρώνει το παζλ του μεταβολισμού είναι πως τα κύτταρα του φαιού λιπώδους ιστού έχουν τις ίδιες γενετικές ρίζες με τα κύτταρα του μυϊκού ιστού, τα οποία είναι τα κύτταρα που κατ’ εξοχήν μεταβολίζουν την ενέργεια στο ανθρώπινο σώμα. Ο Κόνραντ Κέσνερ που ανακάλυψε πρώτος τον φαιό λιπώδη ιστό το 1551, τον περιέγραψε ως κάτι ενδιάμεσο μεταξύ μυός και λίπους.

Ο λευκός λιπώδης ιστός συνοδεύεται από κακή φήμη στην επιστημονική κοινότητα, αφού έχει συσχετιστεί με την εμφάνιση παχυσαρκίας. Αντίθετα, ο φαιός λιπώδης ιστός θεωρείται ευνοϊκότερος για τον άνθρωπο, αφού περιέχει πολλά μιτοχόνδρια, τα οργανίδια μέσα στα οποία γίνονται οι κυτταρικές καύσεις του μεταβολισμού. Όμως τα οργανίδια αυτά διαθέτουν ακόμα ένα μοναδικό χαρακτηριστικό. Παράγουν μια πρωτεΐνη η οποία βοηθά στην καύση του αποθηκευμένου λίπους προκειμένου να παραχθεί θερμότητα για τον οργανισμό. Έτσι, το σώμα ζεσταίνεται και ταυτόχρονα παραμένει αδύνατο. Η πρωτεΐνη αυτή ονομάζεται UCP1 και περιέχεται μόνο στο φαιό και όχι στο λευκό λιπώδη ιστό.

Επίσης, μέχρι πρόσφατα επικρατούσε η αντίληψη πως ο φαιός λιπώδης ιστός υπήρχε μόνο στα νεογέννητα. Όμως, δεδομένα από διάφορες μελέτες πλέον υποδεικνύουν πως υπάρχουν αρκετοί ενήλικες που διατηρούν μεταβολικά ενεργό τον φαιό τους λιπώδη ιστό. Η σύγχρονη έρευνα έχει επικεντρώσει τις προσπάθειές της στο να κατανοήσει τον τρόπο με τον οποίο δημιουργούνται τα κύτταρα του φαιού ιστού, με απώτερο σκοπό να μιμηθεί τη διαδικασία αυτή και πιθανότατα να δώσει λύση στο πρόβλημα της παχυσαρκίας.

Στο έμβρυο, οι δύο τύποι λιπώδους ιστού προέρχονται από διαφορετικές σειρές πρόδρομων κυττάρων. Ακόμα πιο εντυπωσιακό όμως είναι το γεγονός πως τα κύτταρα του φαιώδους ιστού προέρχονται από τα πρόδρομα κύτταρα των μυϊκών κυττάρων του εμβρύου. Το αν τα πρόδρομα μυϊκά κύτταρα θα καταλήξουν μυϊκά ή φαιά λιποκύτταρα φαίνεται πως εξαρτάται από την ύπαρξη ενός γονιδιακού παράγοντα ο οποίος ονομάζεται PRDM16.

Όταν αυτός δεν υπάρχει, τότε τα πρόδρομα μυϊκά κύτταρα θα μετατραπούν σε μυϊκά κύτταρα και όχι σε κύτταρα του φαιού λιπώδους ιστού. Τα τελευταία αυτά δεδομένα δημοσιεύθηκαν τον Αύγουστο του 2008 στην έγκριτη επιστημονική επιθεώρηση ‘Nature’. Φαίνεται λοιπόν πως όταν τα πρόδρομα μυϊκά κύτταρα δεν λαμβάνουν πλήρες το σήμα για να εξελιχθούν σε μυϊκά, τότε εξελίσσονται σε φαιό λιπώδη ιστό. Όταν δεν λάβουν πλήρες το σήμα για να εξελιχθούν σε φαιά λιπώδη, τότε εξελίσσονται σε μυϊκά.

Συνεχίζοντας, υπάρχουν μερικά φαιά λιπώδη κύτταρα που φαίνεται πως σχετίζονται με τα λευκά λιποκύτταρα. Σε περιοχές δηλαδή του σώματος που κυριαρχεί ο λευκός λιπώδης ιστός είναι πιθανό να ενεργοποιήσει τη δημιουργία φαιών λιποκυττάρων. Όμως, αυτού του είδους τα φαιά λιποκύτταρα διαφέρουν από εκείνα που προέρχονται από τα πρόδρομα μυϊκά κύτταρα και εκείνο που δεν έχει απαντηθεί ακόμα είναι το αν αυτά ήταν λευκά λιποκύτταρα που μετατράπηκαν σε φαιά ή αν πρόκειται για φαιά λιποκύτταρα που είχαν ‘μεταμφιεστεί’ σε λευκά λιποκύτταρα. Επιπρόσθετα, αυτού του είδους τα λιποκύτταρα δεν αποκρίνονται στον παράγοντα PRDM16 που αναφέρθηκε προηγουμένως.

Ανακεφαλαιώνοντας, φαίνεται πως τα δύο είδη λίπους (λευκό και φαιό) που έχουμε στο σώμα μας έχουν θεμελιώδεις διαφορές. Τα φαιά λιποκύτταρα μοιράζονται πολλές κοινές πρωτεΐνες με τα κύτταρα των μυών. Το γεγονός αυτό κάνει τον φαιό λιπώδη ιστό μεταβολικά ενεργό (μπορεί δηλαδή να ‘καίει λίπος’) σαν τα μυϊκά κύτταρα.

Τελικά, η επιστημονική κοινότητα αρχίζει πλέον να θεωρεί πως ο ιστός αυτός δεν είναι τίποτα άλλο από μυϊκά κύτταρα που έχουν αποθηκεύσει λίπος παρά μια διαφοροποιημένη ποικιλία λιποκυττάρων. Μαζί με τις ανακαλύψεις αυτές έρχονται στο φως και νέα ερωτήματα, όπως πώς τελικά ρυθμίζεται το αν τα πρόδρομα μυϊκά κύτταρα θα γίνουν μυϊκά ή φαιά λιπώδη. Αν στο μέλλον επιτευχθεί η κατανόηση και ο έλεγχος του μηχανισμού αυτού, τότε ίσως να έχουμε βρεθεί ένα βήμα πιο κοντά στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας.

Νέο συμπλήρωμα διατροφής με ισοφλαβόνες για την καλή υγεία των αγγείων της καρδιάς

Είναι γεγονός πως η μεσογειακή διατροφή αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για την καλή υγεία των αγγείων της καρδιάς και του εγκεφάλου. Συμβάλλει έτσι τα μέγιστα στην πρωτογενή πρόληψη ενός εμφράγματος του μυοκαρδίου ή ενός αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου. Τί μπορεί να κάνει όμως κάποιος όταν έχει ήδη υποστεί ένα έμφραγμα ή εγκεφαλικό και επιθυμεί να προστατευθεί διατροφικά από ένα δεύτερο παρόμοιο συμβάν (δευτερογενής πρόληψη); Οι πιο πρόσφατες διατροφικές οδηγίες της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας εξακολουθούν να αποτελούν τον χρυσό κανόνα των επιλογών του, αλλά νέα επιστημονικά δεδομένα έρχονται να προστεθούν και να πλουτίσουν τις γνώσεις μας γύρω από τον ρόλο της διατροφής στους ασθενείς με ιστορικό αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου.
Μια πολύ πρόσφατη μελέτη1 που δημοσιεύθηκε στην επιστημονική επιθεώρηση της Ευρωπαϊκής Καρδιολογικής Εταιρείας αναδεικνύει τον ρόλο ενός συμπληρώματος διατροφής που είναι πλούσιο σε ισοφλαβόνες. Οι ισοφλαβόνες απαντώνται σε φυσική μορφή σε τρόφιμα όπως η σόγια, τα όσπρια, τα ρεβύθια και τα χόρτα. Οι ερευνητές όμως της συγκεκριμένης μελέτης εξέτασαν τη δράση ενός συμπληρώματος στον τρόπο με τον οποίο διαστέλλεται η κύρια αρτηρία του βραχίονα του χεριού μετά από αυξημένη ροή αίματος. Το φαινόμενο αυτό αποτελεί δείκτη λειτουργίας των κυττάρων του ενδοθηλίου που επενδύουν τον εσωτερικό χιτώνα των αγγείων. Ως γνωστόν σε ασθενείς με καρδιαγγειακή νόσο το ενδοθήλιο δυσλειτουργεί και συγκεκριμένα παρουσιάζει φλεγμονή.
Οι ερευνητές λοιπόν από το πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ, με επικεφαλή τον καθηγητή William MW Mong μελέτησαν 50 ασθενείς που είχαν υποστεί ισχαιμικό αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο και έλαβαν το συμλήρωμα και 52 που έλαβαν εικονικό φάρμακο. Μετά από χρονικό διάστημα 12 εβδομάδων χορήγησης του συμπληρώματος των ισοφλαβονών βελτιώθηκε κατά 50% η διάμετρος της αρτηρίας και κατ’ επέκταση η ροή του αίματος στους ασθενείς αυτούς. Η δόση στην οποία επιτεύχθηκε το αποτέλεσμα αυτό ήταν στα επίπεδα των 80 mgr ισοφλαβονών.
Φάνηκε πως οι ισοφλαβόνες αντιστρέφουν τη δυσλειτουργία του ενδοθηλίου στη συγκεκριμένη ομάδα ασθενών. Είναι πολύ σημαντικό να παρατηρούνται τέτοιες ευεργετικές δράσεις σε ασθενείς με προηγούμενο καρδιαγγειακό ιστορικό, καρδιαγγειακή νόσο σε εξέλιξη και μεγάλο κίνδυνο για ένα δεύτερο έμφραγμα. Πρέπει όμως να αναφερθεί πως όταν οι ασθενείς χωρίστηκαν σε διαβητικούς και μη διαβητικούς δε φάνηκε σημαντική διαφορά από τη λήψη του συμπληρώματος. Όταν όμως χωρίστηκαν σε καπνίζοντες και μη καπνίζοντες τότε φάνηκε ευεργετική επίδραση του συμπληρώματος σε αυτούς που κάπνιζαν. Η παρατήρηση αυτή εξηγείται από το ότι το κάπνισμα επιβαρύνει τη λειτουργία του ενδοθηλίου των αγγείων και έτσι οι ασθενείς με δυσλειτουργικό ενδοθήλιο εξαιτίας του καπνίσματος ευεργετήθηκαν από το συμπλήρωμα των ισοφλαβονών.
Ένα άλλο εύρημα της μελέτης ήταν πως κατά τη διάρκεια των 12 εβδομάδων λήψης μειώθηκαν τα επίπεδα μιας πρωτεΐνης που θεωρείται ανεξάρτητος προγνωστικός δείκτης καρδιαγγειακών συμβαμάτων. Πρόκειται για την C-αντιδρώσα πρωτεΐνη και αποτελεί έναν από τους πιο γνωστούς δείκτες δυσλειτουργίας (φλεγμονής) του ενδοθηλίου των αγγείων. Πιθανότατα οι ισοφλαβόνες ανακουφίζουν τα αγγεία που έχουν υποστεί βλάβη από τη φλεγμονή και δυσλειτουργούν. Επιπρόσθετα, οι ισοφλαβόνες αποτελούν μια από τις κυριότερες κλάσσεις των φυτοοιστρογόνων, ουσιών που απαντώναι στα τρόφιμα και μιμούνται τη δράση των οιστρογόνων. Τα τελευταία έχουν γνωστή προστατευτική δράση έναντι των καρδιαγγειακών νοσημάτων.
Όπως τόνισαν οι ερευνητές, το αξιοσημείωτο στοιχείο της μελέτης αυτής ήταν πως τα αποτελέσματά της προσομοίαζαν με αυτά που παρατηρούνται α) σε ασθενείς οι οποίοι έχουν κάνει αλλαγές στον τρόπο ζωής τους π.χ υποβάλλονται σε γυμναστικές ασκήσεις αντοχής ή β) σε ασθενείς που λαμβάνουν φαρμακευτική θεραπεία με στατίνες για τη μείωση των λιπιδίων του αίματος. Η μελέτη αυτή θεωρείται πως είναι η πρώτη τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη κλινική δοκιμή που ερευνά τη δράση του συγκεκριμένου συμπληρώματος. Είναι πολύ νωρίς ακόμα για να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα για τη δράση τέτοιων συμπληρωμάτων. Αν τα αποτελέσματά της μελέτης αυτής επαληθευθούν και από άλλες παρόμοιες μελέτες ίσως έχουν σημασία για τη χρήση του συγκεκριμένου συμπληρώματος ισοφλαβονών στη δευτερογενή πρόληψη των καρδιαγγειακών νοσημάτων σε ασθενείς με ιστορικό εγκεφαλικού. Μέχρι το σημείο της έκδοσης κλινικών οδηγιών που να αφορούν τις ισοφλαβόνες η επιστήμη έχει πολλά ερωτήματα να απαντήσει ακόμη. Οι πιθανές παρενέργειες από μακροχρόνια χρήση τέτοιων συμπληρωμάτων πρέπει να διερευνηθούν. Οι ενδείξεις μέχρι τώρα είναι ενθαρρυντικές και καλό θα ήταν προς το παρόν το πλούσιο φορτίο των ισοφλαβονών να το περιέχουν μόνο τα τρόφιμα της διατροφής μας και τίποτε άλλο.

1): Reduction of C-reactive protein with isoflavone supplement reverses endothelial dysfunction in patients with ischaemic stroke. European Heart Journal. doi:10.1093/eurheartj/ehn409.

ΟΙ ΚΑΙΝΟΥΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΥΠΕΡΤΑΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

Τον Ιούνιο του 2007 η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία ανανέωσε τις οδηγίες για την αντιμετώπιση της υπέρτασης. Ιδιαίτερη αναφορά χρήζουν οι συστάσεις για την αλλαγή του συνολικότερου τρόπου ζωής μια και ο στόχος των καινούριων οδηγιών είναι η μείωση της αρτηριακής υπέρτασης, ο έλεγχος των άλλων παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου και το κυριότερο: η μείωση του αριθμού και των δόσεων των αντιυπερτασικών φαρμάκων που ίσως να χρειάζεται να χρησιμοποιηθούν. Επτά απλές θεωρητικά οδηγίες είναι αυτές που πρέπει να έχουν κατά νου οι ασθενείς: 1) διακοπή του καπνίσματος, 2) μείωση του βάρους αν είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι, 3) μετριασμός στην κατανάλωση του αλκοόλ, 4) στροφή προς τη φυσική δραστηριότητα 5) μείωση της πρόσληψης του διαιτητικού άλατος (προσοχή εδώ στις κρυφές πηγές αλατιού) και 6) αύξηση της κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών με 7) ταυτόχρονη μείωση στην πρόσληψη ολικού και κορεσμένου διατροφικού λίπους. Ας εξετάσουμε όμως τις συστάσεις πιο αναλυτικά. Η μέτρια κατανάλωση αλκοόλ έχει δειχθεί από πολλές μελέτες πως σχετίζεται μειωμένη θνησιμότητα σε σχέση με εκείνους που δεν έπιναν καθόλου. Τα υψηλά επίπεδα κατανάλωσης αλκοόλ και ιδιαίτερα οι « αιφνίδιες εκρήξεις κατανάλωσης αλκοόλ» έχουν σχετιστεί με αυξημένη πιθανότητα εγκεφαλικού επεισοδίου. Ως μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ νοείται η καθημερινή κατανάλωση άνω των 5 ποτών. Σημαντική παρατήρηση αποτελεί το γεγονός πως το αλκοόλ ελαττώνει την επίδραση της φαρμακευτικής αγωγής κάτι όμως που ευτυχώς είναι αναστρέψιμο με την ελάττωση της κατανάλωσής του. Οι υπερτασικοί ασθενείς παροτρύνονται να μειώσουν την κατανάλωση αλκοόλ στα 20-30 γρ. αιθανόλης οι άντρες και 10-20 γρ. οι γυναίκες. Ακολουθεί η κατανάλωση άλατος η οποία συμβάλλει στην αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Οι πολυάριθμες τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές καταδεικνύουν πως η μείωση του άλατος από αρχική κατανάλωση 10 γρ. χλωριούχου νατρίου (μαγειρικό αλάτι) / ημέρα στη μισή ποσότητα μπορούν να ελαττώσουν κατά μέσο όρο την αρτηριακή πίεση κατά 4 – 6 mm της στήλης υδραργύρου. Χαρακτηριστικό όμως είναι πως η μείωση του διαιτητικού άλατος μπορεί να αποδώσει τα μέγιστα όταν συνδυάζεται με έναν γενικότερα υγιεινό τρόπο διατροφής. Τα ευεργετικά αποτελέσματά της δε μπορεί να είναι τέτοια που μπορούν να μειωθούν ο αριθμός και οι δόσεις των αντιυπερτασικών φαρμάκων που χορηγούνται στον ασθενή. Προσοχή λοιπόν στο προστιθέμενο αλάτι στο φαγητό και στα επεξεργασμένα τρόφιμα που είναι πλούσια σε αλάτι (π.χ παστά ψάρια και κρέατα, αλλαντικά, φαγητό από ταχυφαγεία, κύβοι μαγειρέματος, γαριδάκια, πατατάκια, αλατισμένοι ξηροί καρποί). Στο σημείο αυτό πρέπει να ξεκαθαριστεί πως η αυξημένη πρόσληψη άλατος μπορεί να αποτελέσει αιτία ανθεκτικής σε φαρμακευτική αγωγή υπέρτασης και πως είναι τελικά προτιμότερο τα φαγητά να μαγειρεύονται από αγνά υλικά πλούσια σε κάλιο όπως τα λαχανικά, τα φασολάκια, οι μπάμιες. Η πρόσληψη φρούτων πρέπει επίσης να είναι επαρκής δηλαδή 2-3 διαφορετικά φρούτα / ημέρα. Η γενική οδηγία για το αλάτι λοιπόν είναι γύρω στα 4 γρ./ημέρα ή καλύτερα μικρότερη των 5 γρ./ημέρα. Οι διατροφικές συστάσεις όμως δε σταματούν εδώ. Ο ρόλος του προαναφερόμενου καλίου είναι σημαντικός και η δίαιτα DASH (διατροφή πλούσια σε φρούτα, λαχανικά και σε γαλακτοκομικά προϊόντα χαμηλών λιπαρών με ταυτόχρονα χαμηλά επίπεδα διαιτητικής χοληστερόλης, κορεσμένων και συνολικών λιπαρών) αποτελεί την καλύτερο τρόπο διατροφής για μια πλούσια πρόσληψη καλίου. Οι μελέτες έχουν δείξει πως ο συγκεκριμένος τρόπος διατροφής έχει αντιυπερτασική δράση. Λόγος επίσης γίνεται για τη χορήγηση συμπληρωμάτων ω-3 πολυακόρεστων λιπαρών οξέων, αλλά αυτά φαίνεται πως έχουν αντιυπερτασική δράση μόνο όταν χορηγούνται σε δόσεις μεγαλύτερες των 3 γρ./ημέρα. Οι ενδείξεις για τις διαιτητικές φυτικές ίνες και για τα συμπληρώματα ασβεστίου και μαγνήσιου ακόμα δεν είναι επαρκείς για να συστηθούν αυτά στους υπερτασικούς ασθενείς. Συνοπτικά, οι υπερτασικοί παροτρύνονται να καταναλώνουν 4-5 μερίδες φρούτων και λαχανικών καθημερινά, να καταναλώνουν συχνά ψάρι και να μειώσουν τη διαιτητική πρόσληψη χοληστερόλης και κορεσμένων λιπαρών. Η εκπαίδευσή τους από εξειδικευμένους διαιτολόγους κρίνεται χρήσιμη με βάση τις καινούριες οδηγίες της ευρωπαϊκής καρδιολογικής εταιρείας. Η επίσης συνιστώμενη απώλεια βάρους για υπέρβαρους ή παχύσαρκους υπερτασικούς ασθενείς έρχεται να ενισχύσει τον καθοριστικό ρόλο του διαιτολόγου στην αντιμετώπιση του υπερτασικού ασθενή. Τα δεδομένα είναι ξεκάθαρα. Το σωματικό βάρος σχετίζεται άμεσα με την αρτηριακή πίεση. Η περίσσεια σωματικού λίπους προδιαθέτει για αυξημένη πίεση και υπέρταση. Αντίστροφα, η μείωση του σωματικού βάρους σε παχύσαρκους ασθενείς μείωσε την αρτηριακής τους πίεση και είχε ευεργετική δράση στα επίπεδα σακχάρου τους, στην ινσουλινοαντίσταση, στην υπερλιπιδαιμία και στην αποφρακτική υπνική άπνοια. Για κάθε 5 κιλά απώλεια βάρους αναμένεται περίπου μείωση της συστολικής και διαστολικής πίεσης κατά 4,4 και 3,6 mm της στήλης υδραργύρου αντίστοιχα. Όσο μεγαλύτερη η απώλεια βάρους τόσο μεγαλύτερη και η πτώση της πίεσης, ενώ η μέτρια απώλεια βάρους, με ή χωρίς περιορισμό άλατος, μπορεί ακόμα κα να προλάβει την εμφάνιση της υπέρτασης σε υπέρβαρα άτομα με επίπεδα πίεσης στα ανώτατα φυσιολογικά όρια. Κάτι τέτοιο μπορεί να μειώσει ή ακόμα και να εξαλείψει την φαρμακευτική αγωγή σε τέτοιες περιπτώσεις. Τέλος, επειδή οι μεσήλικες εμφανίζουν αυξητική τάση του σωματικού βάρους, ακόμα και η σταθεροποίησή του αποτελεί στόχο προς επιδίωξη. Τέλος, από τις οδηγίες της ευρωπαϊκής καρδιολογικής εταιρείας δε θα μπορούσε να απουσιάζει η φυσική δραστηριότητα. Η έλλειψή της αποτελεί ισχυρό προγνωστικό δείκτη καρδιαγγειακής θνησιμότητας ανεξάρτητα από την ύπαρξη υπέρτασης ή άλλων παραγόντων κινδύνου. Φαίνεται λοιπόν πως η έντονη αεροβική άσκηση μειώνει τη συστολική και διαστολική πίεση ηρεμίας κατά 3 και 2,4 mm της στήλης υδραργύρου αντίστοιχα με μεγαλύτερες μειώσεις να παρατηρούνται στους υπερτασικούς ασθενείς. Ακόμα και μέτριου βαθμού σωματική άσκηση φαίνεται να μειώνει την πίεση, το σωματικό βάρος και λίπος, την περιφέρεια μέσης (δείκτης συσσώρευσης ενδοκοιλιακού λίπους) και να αυξάνει την καλή χοληστερίνη και την ευαισθησία στην ινσουλίνη. Από την άλλη πλευρά, η άσκηση αντίστασης φαίνεται να μειώνει τη συστολική και διαστολική πίεση ηρεμίας κατά 3,5 και 3,2 mm της στήλης υδραργύρου αντίστοιχα. Έτσι, όσοι δεν ασκούνται και διάγουν βίο καθιστικό παροτρύνονται να ασκούνται 30-45 λεπτά ημερησίως. Το είδος της άσκησης πρέπει να είναι πρωτευόντως άσκηση αύξησης αντοχής δηλαδή περπάτημα, τζόκινγκ, κολύμβηση η οποία θα συμπληρώνεται από ασκήσεις αντίστασης. Ιδιαίτερη προσοχή όμως και εκτίμηση θα πρέπει να γίνει στο ποιος και πόσο μπορεί να ασκηθεί. Η μεγάλης έντασης ανύψωση βαρών δεν ενδείκνυται ενώ οι υπερτασικοί ασθενείς καλό είναι να αποφεύγουν τις ακραίες ασκήσεις φυσικής δραστηριότητας. Περισσότερες λεπτομέρειες θα πρέπει να αναζητηθούν από τον εξειδικευμένο εκπαιδευτή. Ανακεφαλαιώνοντας λοιπόν, οι καινούριες υγιεινοδιαιτητικές οδηγίες της καρδιολογικής εταιρείας για την υπέρταση προσπαθούν να λάβουν υπόψη τους όλα τα υπάρχοντα επιστημονικά δεδομένα και να ωθήσουν τον πληθυσμό σε έναν υγιεινότερο τρόπο ζωής. Προτρέπουν όλους μας να μην καπνίζουμε, να τρώμε περισσότερα φρούτα, λαχανικά, ψάρια και λιγότερο αλάτι, ζωικά και κορεσμένα λίπη. Όλα αυτά πάντα μέσα στο πλαίσιο ενός δραστήριου τρόπου ζωής με μισή ώρα ελεγχόμενης άσκησης κάθε μέρα. Έτσι, θα πετύχουμε ένα όσο το δυνατόν καλύτερο σωματικό βάρος και ποσοστό λίπους και αρτηρίες που δε θα καταπονούνται από την υψηλή πίεση του αίματος που κυκλοφορεί μέσα τους.
Βασίλειος Α. Παπαμίκος (κινητό: 6977867138)M.Med.Sci Κλινικός Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, Πανεπιστημίου ΓλασκώβηςMSc Οργάνωσης και Διοίκησης Υπηρεσιών Υγείας, Καποδιστριακού Πανεπιστημίου ΑθηνώνΠτυχιούχος Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, Χαροκοπείου ΠανεπιστημίουΜέλος Υποτρόφων Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος ΩνάσηςΜέλος Υποτρόφων Χαροκόπειου ΠανεπιστήμιουΣυνεργάτης Πανελληνίου Συλλόγου Νοσοκομειακών Διαιτολόγων (www.pasinod.gr)Μέλος Πανελληνίου Συλλόγου Διαιτολόγων - Διατροφολόγων

Ευρώπη ενάντια στην παχυσαρκία: Επιχείρηση 'PORGROW'

Η παχυσαρκία και οι επιπλοκές της, που προδιαθέτουν για άλλες χρόνιες ασθένειες ταλαιπωρούν χρόνια τώρα τους ευρωπαίους. Η γηραιά ήπειρος φαίνεται πως πήρε στα σοβαρά το πρόβλημα της αυξανόμενης συχνότητας της παχυσαρκίας στα κράτη-μέλη της και ανέλαβε δράση. Το ερευνητικό πρόγραμμα porgrow αποτελεί μια πανευρωπαϊκή συγκριτική μελέτη, η οποία στοχεύει στο να ξεκαθαρίσει τον τρόπο με τον οποίο θα παρθούν οι μελλοντικές αποφάσεις από τους ‘κύριους παίκτες’ που τελικά διαμορφώνουν το τι τελικά θα φθάσει στο πιάτο του μέσου πολίτη.

Σε αυτούς περιλαμβάνονται οι παραγωγοί, οι διάφορες εταιρείες της βιομηχανίας τροφίμων, οι μεταπράτες, τα κέτερινγκ, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι εταιρείες μάρκετινγκ, οι εκπαιδευτές των διάφορων βαθμίδων (νηπιαγωγοί, δάσκαλοι, καθηγητές κ.ο.κ), οι επαγγελματίες της δημόσιας υγείας, οι οργανισμοί των καταναλωτών καθώς και οι οργανισμοί προώθησης υγείας αλλά και όλοι κρατικοί λειτουργοί σε καίριες θέσεις που διαμορφώνουν τη διατροφική πολιτική στις διάφορες χώρες.

Χαρακτηριστικό είναι πως τα αποτελέσματα της ανάλυσης του ερευνητικού αυτού σχεδίου σε συνδυασμό με τις απαντήσεις από την ‘Πράσινη έκθεση της ευρωπαϊκής επιτροπής για την προώθηση υγιεινών διαιτών και φυσικής δραστηριότητας: η Ευρωπαϊκή διάσταση για την πρόληψη του υπέρβαρου, της παχυσαρκίας και των χρόνιων ασθενειών’ θα καθορίσουν τις προτάσεις της Επιτροπής για τον μετέπειτα τρόπο δράσης για το 2007 και τον καθορισμό της ευρωπαϊκής διατροφικής πολιτικής και σχετικής νομοθεσίας.

Στον ερευνητικό σχεδιασμό porgrow συμμετείχαν εννέα κράτη-μέλη: η Ελλάδα, η Κύπρος, η Ουγγαρία, η Ιταλία, η Γαλλία, η Φιλανδία, η Πολωνία, η Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Μια και η παχυσαρκία τείνει να πάρει διαστάσεις επιδημίας, στόχος της έρευνας ήταν να ανιχνεύσει τις προθέσεις όλων αυτών των ‘κύριων παιχτών’ για την αντιμετώπιση του προβλήματος στα πλαίσια εναλλακτικών μέτρων δράσης σε πληθυσμιακό επίπεδο και όχι μόνο σε ατομικό. Τα αποτελέσματα των συνεντεύξεων έδειξαν πως ένα εκτενές πρόγραμμα μέτρων διατροφικής πολιτικής θα μπορούσε να υποστηριχθεί από πολλούς εκ των προαναφερθέντων πρωταγωνιστών που διαμορφώνουν την ροή στον κλάδο τροφίμων.

Οι τελευταίοι φάνηκε πως αναγνωρίζουν την ανάγκη για κινητοποίηση και είναι έτοιμοι να αναλάβουν το κόστος (αλλαγές στις πολιτικές μάρκετινγκ, σχεδιασμού και μεταφοράς τροφίμων) αρκεί οι σχεδιαστές της διατροφικής πολιτικής να τους τεκμηριώσουν τις ενέργειες αυτές στα πλαίσια της προώθησης υγείας και της γενικότερης κοινής ωφέλειας.

Τα αποτελέσματα έδειξαν πως η εκπαίδευση του κοινού σε θέματα υγιεινών διατροφικών επιλογών είναι πολύ σημαντική και πρέπει να ενισχυθεί. Μέρος του ιδιωτικού τομέα θεώρησε πως υπάρχουν τεχνολογικά προβλήματα, όπως για παράδειγμα η αυξημένη χρήση των υποκατάστατων λίπους ή των τεχνητών γλυκαντικών ουσιών. Αυτά θεωρήθηκαν πως είναι αναποτελεσματικά και μη αποδεκτά. Κρίθηκε επίσης αναγκαία η διακρατική πλέον παρακολούθηση του δείκτη μάζας σώματος, της αλλαγής των καταναλωτικών συνηθειών και των επιπέδων φυσικής δραστηριότητας, καθώς μέχρι τώρα δεν υπήρχαν διακρατικές στατιστικές για τον επιπολασμό της παχυσαρκίας στην Ευρώπη.

Τα μέτρα αυτά θα βοηθήσουν την αξιολόγηση της ευρωπαϊκής πολιτικής ώστε, είτε να διατηρηθούν τα μέτρα που φέρνουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, είτε να εισαχθούν επιπρόσθετα αν τα υπάρχοντα αποβούν ανεπαρκή.

Ας εξετάσουμε όμως συνοπτικά ποιες είναι οι πολιτικές που μέχρι τώρα έχει ακολουθήσει η καθεμιά από τις εννιά χώρες που συμμετείχαν. Στην Ιταλία, το εθνικό πρόγραμμα υγείας για το 2003 - 2005 αναγνώρισε τη μάχη ενάντια στην παχυσαρκία ως μία από τις δέκα πρωταρχικές προτεραιότητες. Στη χώρα αυτή προωθείται ο θηλασμός, οι συνθήκες διατροφής στα σχολεία έχουν βελτιωθεί, ενώ έχουν επιτευχθεί συμφωνίες με παραγωγούς και προμηθευτές που στοχεύουν στην παροχή υγιεινότερων μενού σε χώρους όπως σε καντίνες εταιρειών. Οι αθλητικές εγκαταστάσεις έχουν αυξηθεί και η επίγνωση των καταναλωτών του προωθητικού ρόλου της διαφήμισης έχει ενισχυθεί. Τέλος, οι αγροτικοί συνεταιρισμοί προωθούν πλέον τα φρούτα και μέσω μηχανών αυτόματης πώλησης.

Στην Ισπανία, το υπουργείο υγείας ανέλαβε μια σημαντική πρωτοβουλία μέσω του σχεδίου NAOS για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Η φιλοσοφία του ήταν να δεσμεύσει τις εταιρείες τροφίμων, τις τοπικές αρχές και όλους τους εμπλεκόμενους σε εθελοντικές συμφωνίες προκειμένου το τελικό αποτέλεσμα να είναι μια υγιεινότερη διατροφή και περισσότερη δραστηριότητα για τον πληθυσμό.

Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται είναι καμπάνιες ενημέρωσης, εκπαίδευση σε θέματα υγείας, θεσμοθέτηση προτύπων για τις σχολικές καντίνες και τις αυτόματες μηχανές πώλησης τροφίμων καθώς και προσπάθεια για έλεγχο των μερίδων. Το πρωτοποριακό στοιχείο στην Ισπανία όμως είναι υιοθέτηση εξειδικευμένου κώδικα βιομηχανικού μάρκετινγκ (κώδικας PAOS) προκειμένου να περιοριστεί η διαφήμιση ανθυγιεινών προϊόντων στα παιδιά. Η πρόοδος επίτευξης των στόχων παρακολουθείται από μια ειδικά διαμορφωμένη για το σκοπό αυτό υπηρεσία, η οποία καλείται ‘Υπηρεσία Παρακολούθησης Παχυσαρκίας’. Αξιοσημείωτο είναι πως πιθανή μη επίτευξη των επιθυμητών αποτελεσμάτων μπορεί να επιφέρει δημόσια κριτική.

Στην Πολωνία, δημιουργήθηκε το 2005 το εθνικό πρόγραμμα δίαιτας, φυσικής δραστηριότητας και υγείας. Συνέδρια εξειδικευμένων επιστημόνων για την ανάπτυξη στρατηγικών και τη βελτίωση των σχολικών γευμάτων διεξήχθησαν και εκεί. Έτσι, πλέον είναι υποχρεωτικές 4 ώρες την εβδομάδα φυσικής δραστηριότητας στα σχολεία της Πολωνίας, ενώ η κόκα κόλα απέσυρε τα υδατανθρακούχα αναψυκτικά από τις σχολικές εγκαταστάσεις.

Η Ουγγαρία έδωσε μεγαλύτερη σημασία στη φυσική δραστηριότητα και δημιούργησε το πρόγραμμα εθνικής αθλητικής στρατηγικής. Το τελευταίο εστιάζει στην αύξηση της φυσικής δραστηριότητας στα σχολεία και στη δημιουργία περισσότερων εγκαταστάσεων άθλησης. Ήδη από το 2006 η κυβέρνηση είχε προωθήσει στρατηγικές βελτίωσης των σχολικών καντινών και των μηχανών αυτόματης πώλησης τροφίμων, ενώ έχουν δημιουργηθεί πρότυπα φυσική δραστηριότητας και εκπαίδευσης υγείας στα σχολεία. Οι διαιτητικές οδηγίες προς τον πληθυσμό περιλαμβάνουν την αυξημένη κατανάλωση φρούτων, λαχανικών και δημητριακών και την αποφυγή τροφίμων που είναι πλούσια σε ζάχαρη ή λίπη. Ο κύριος στόχος είναι η παρεμπόδιση της περαιτέρω αύξησης του επιπολασμού της παχυσαρκίας.

Η Φιλανδία ήταν πιο προετοιμασμένη για ένα πρόγραμμα δημόσιας υγείας ενάντια στην παχυσαρκία αφού α) ήδη από το 1970 υπήρχε το πρόγραμμα ‘North Karelia’ που στόχευε στην αντιμετώπιση των χρόνιων ασθενειών και β) όλες οι σκανδιναβικές χώρες είχαν ήδη συντονισμένη πολιτική δημόσιας υγείας. Η έμφαση στη δίαιτα και τη φυσική δραστηριότητα και η ανάλογη εκπαίδευση του προσωπικού υγείας είχε ήδη δοθεί για την αντιμετώπιση του διαβήτη. Υπάρχει Εθνικό Συμβούλιο Διατροφής το οποίο συντονίζει τις πολιτικές ανάμεσα στους διάφορους κυβερνητικούς τομείς, ενώ εθνικά κονδύλια δαπανώνται προκειμένου η βιομηχανία τροφίμων να παράγει υγιεινότερα τρόφιμα.

Τα σχολεία διαθέτουν διατροφικά πρότυπα και υπάρχει πρόσθετος έλεγχος της διαφήμισης προϊόντων στα παιδιά. Μέχρι πρότινος η Φιλανδία είχε φτάσει στο σημείο επιβολής φόρων σε προϊόντα όπως η ζάχαρη, τα ζαχαρωτά και το βούτυρο, στα πλαίσια του προγράμματος προώθησης υγείας. Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις εναρμονισμένες αγορές την ανάγκασε να αποσύρει τους φόρους αυτούς. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επέβαλε φόρους πωλήσεων για τα διαθέσιμα γεύματα στις καντίνες εργασίας, γεγονός το οποίο συνέβαλε στην αύξηση της κατανάλωσης σνακς ανάμεσα στους εργαζόμενους.

Η Γαλλία το 2004 έλαβε μέτρα για τον περιορισμό της τηλεοπτικής διαφήμισης και την κατάργηση των αυτόματων μηχανών πώλησης βρώσιμων προϊόντων στα σχολεία. Στη συνέχεια η Σύγκλητος εξέτασε πολιτικές για την αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας όπως η λήψη δημοσιονομικών μέτρων για την φορολογία αναψυκτικών ή σνακ καθώς και πιθανό έλεγχο στις διαφημίσεις και ιδιαίτερα σε εκείνες που στόχευαν τα μικρά παιδιά.

Η βιομηχανία τροφίμων από την πλευρά της προσπάθησε να δημιουργήσει ένα εθνικό ίδρυμα για να χρηματοδοτήσει τη διατροφική εκπαίδευση, αλλά η πρόταση αυτή απορρίφθηκε από τις κρατικές αρχές. Οι τελευταίες δημιούργησαν το Εθνικό Πρόγραμμα Υγείας και Διατροφής (PNNS 2001-2005) με στόχο την κατά 20% μείωση των υπέρβαρων ενηλίκων και την μείωση της ολοένα και αυξανόμενης παιδικής παχυσαρκίας. Επίσης δημιουργήθηκε ένα υποπρόγραμμα αυτού για τα έτη 2006-2009, το PNNS2 το οποίο στοχεύει τα μη προνομιούχα μέλη του πληθυσμού και περιέχει δράσεις σε επίπεδο γειτονιάς για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί πως τον Μάρτιο του 2006 το Εθνικό Πρόγραμμα Υγείας και Διατροφής εξέδωσε μια αναφορά με 116 συστάσεις για την αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας.

Το Ηνωμένο Βασίλειο αφού αξιολόγησε το συσχετιζόμενο με την παχυσαρκία κόστος, την ανάγκη για πολιτικές βασισμένες σε ενδείξεις και υπηρεσίες αντιμετώπισης, εξέδωσε το 2004 μια λίστα συστάσεων την οποία ακολούθησε μια Λευκή Βίβλος. Η τελευταία συστήνει εκπαίδευση των εργαζομένων στην Υγεία, καλύτερη εκπαίδευση υγείας στα σχολεία και περιορισμό της διαφήμισης τροφίμων στα παιδιά.

Η Αγγλία έχει θέσει ως στόχο μέχρι το 2010 να μην αυξηθεί περισσότερο η παιδική παχυσαρκία. Το θέμα του ελέγχου των διαφημίσεων αποτελεί αντικείμενο έντονης αντιπαράθεσης, ενώ το μέτρο που χαίρει μεγαλύτερης υποστήριξης είναι η απαγόρευση τηλεοπτικών διαφημίσεων ανθυγιεινών τροφίμων πριν τις 21:00. Η τηλεοπτική εκπομπή του Jamie Oliver με τίτλο: ‘Jamie’s School Dinners’ τόνισε τη σημασία των υγιεινών τροφίμων στα σχολεία και έτσι ήδη, από το Σεπτέμβριο του 2006, στη Σκοτία τα σχολικά διατροφικά πρότυπα έχουν αναβαθμιστεί πιο γρήγορα σε σχέση με αυτά της Αγγλίας.

Επίσης εισάγονται πρότυπα και για τις μηχανές αυτόματης πώλησης τροφίμων. Οι τοπικές πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν τη δωρεάν παροχή φρέσκου νερού στα σχολεία, την ελεύθερη χρήση μπουκαλιών νερού μέσα στις σχολικές αίθουσες, τη δημιουργία δρόμων για ποδήλατα και τη φορολογία της αστικής κυκλοφοριακής συμφόρησης.

Η Κύπρος εισήγαγε μια σειρά μέτρων που στοχεύουν στην πρόληψη της παχυσαρκίας. Μεταξύ άλλων αυτά περιλαμβάνουν την ένταξή της στο ευρωπαϊκό δίκτυο σχολείων προαγωγής υγείας. Το δίκτυο αυτό υποστηρίζεται από τον παγκόσμιο οργανισμό υγείας. Έτσι, η Κύπρος προωθεί υγιεινότερα γεύματα στα σχολεία, ενθαρρύνει τη σχολική κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, υποστηρίζει το πρότυπο της παραδοσιακής μεσογειακής διατροφής στο γενικό πληθυσμό και ιδιαίτερα στους αγρότες, ενώ έχει καθιερώσει εθνική εβδομάδα δίαιτας.

Επιπρόσθετα υποστηρικτικά μέτρα περιλαμβάνουν σεμινάρια για γονείς σχετικά με την υγεία των παιδιών και εκπαίδευση των δασκάλων στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας σε επίπεδο σχολικής τάξης. Επίσης άνοιξαν εκατοντάδες αθλητικά κέντρα που στοχεύουν πλέον στις ανάγκες των παιδιών και τέλος, για την περίοδο 1995 με 2003 διεξήχθη πρόγραμμα παρακολούθησης της υγείας των παιδιών το οποίο παρείχε αναλυτικές ιατρικές πληροφορίες για το 10% των μαθητών της χώρας.

Η αναφορά του εγχειρήματος porgrow για την Ελλάδα αναφέρει πως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ασχολούνται εκτενώς με το πρόβλημα της παχυσαρκίας, αλλά συγκεκριμένες στρατηγικές από τις αρμόδιες αρχές υγείας, εκπαίδευσης, αθλητισμού ή καταναλωτών δεν έχουν ανακοινωθεί ακόμα. Πρωτοβουλίες υπάρχουν, π.χ εκπαιδευτικά προγράμματα δημόσιας υγείας υπό εξέλιξη, αλλά θα πρέπει να πυκνώσουν και να επεκταθούν περισσότερο.

Οι πρωταγωνιστές που ρωτήθηκαν (εκπρόσωποι από κρατικούς φορείς όπως το Υπουργείο Υγείας και το Υπουργείο Οικονομίας, από μη κυβερνητικές οργανώσεις, από τη βιομηχανία τροφίμων, από την αγροτική βιομηχανία, από τις φαρμακευτικές εταιρείες, από τις διαφημιστικές εταιρείες, από τους φορείς εκπαίδευσης, από τις ασφαλιστικές εταιρείες, από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης) φάνηκε να συνηγορούν υπέρ μέτρων που θα βοηθήσουν τον καταναλωτή να κάνει υγιεινότερες επιλογές παρά υπέρ επιλογών που θα τροποποιήσουν το περιβάλλον που προάγει την παχυσαρκία.

Έτσι, στην Ελλάδα το βάρος ίσως δοθεί περισσότερο στη διατροφική εκπαίδευση (π.χ σεμινάρια διατροφικής εκπαίδευσης από το Ίδρυμα Αριστείδης Δασκαλόπουλος, του οποίου ένα από τα μόνιμα μέλη του διοικητικού συμβουλίου είναι ο πρόεδρος του συνδέσμου ελληνικών βιομηχανιών) και στην καλύτερη πληροφόρηση (π.χ καλύτερη διατροφική σήμανση), παρά σε πιο δραστικές-παρεμβατικές αλλαγές. Ίσως επίσης στο εγγύς μέλλον μας περιμένουν εκπλήξεις από το υπουργείο Υγείας. Η έκθεση για την Ελλάδα μιλά για Εθνικό Συμβούλιο Δημόσιας Υγείας, για Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Δημόσια Υγεία και για Εθνική Διατροφική Πολιτική. Το θέμα είναι πως θα χρειαστεί μια άριστη συνεργασία μεταξύ των υπουργείων και των διάφορων επιστημονικών φορέων αν θέλουμε να επιτευχθεί κάτι ουσιαστικό. Δεν αρκούν μόνο οι προσπάθειες της ελληνικής εταιρείας παχυσαρκίας με σεμινάρια σε σχολεία και στο ευρύ κοινό.

Ο Πανελλήνιος Σύλλογος Διαιτολόγων και ο Πανελλήνιος Σύλλογος Νοσοκομειακών Διαιτολόγων θα πρέπει να δραστηριοποιηθούν, όχι σε κάποιο γενικό πλαίσιο και ανεξάρτητα, αλλά να συντονιστούν και να εναρμονιστούν με το συνολικό εγχείρημα porgrow. Το κράτος από την πλευρά του θα πρέπει να δείξει την απαραίτητη διάθεση για συνεργασία.