Θερμιδομετρητές

2 νέοι θερμιδομετρητές είναι διαθέσιμοι στο ιστολόγιό μου.
Πλέον, πρόσθεσα στην αριστερή στήλη κάποιες εφαρμογές που μπορούν να φανούν σε όλους όσους προσέχουν τη διατροφή τους χρήσιμες.
2 θερμιδομετρητές λοιπόν και από μια χρήσιμη διατροφική συμβουλή καθημερινά.

Καλή θερμιδική ανάλυση.

Παιδική παχυσαρκία: Οι ελληνικές προσπάθειες αντιμετώπισής της

Η παιδική παχυσαρκία αυξάνεται σε όλη την Ευρώπη αποτελώντας πλέον μία από τις συνήθεις χρόνιες παιδικές ασθένειες. Συνολικά, το 10% των παιδιών σχολικής ηλικίας σε όλο τον κόσμο είναι υπέρβαρα και περίπου 22 εκ. παιδιά κάτω των 5 ετών είναι υπέρβαρα. Η εμφάνιση της παχυσαρκίας στις ΗΠΑ φτάνει διαστάσεις επιδημίας επηρεάζοντας το 24% των παιδιών και εφήβων. Οι αναπτυσσόμενες χώρες και αυτές που βρίσκονται σε περίοδο οικονομικής μετάβασης, έπισης, παρατηρούν αύξηση του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας στους παιδιατρικούς πληθυσμούς.

Διατροφική Πολιτική στην Ελλάδα

Το πρόβλημα της παιδικής παχυσαρκίας δεν έχει αφήσει ανεπηρέαστη ούτε τη δική μας χώρα. Έρευνα που διεξάχθηκε στη Θεσσαλονίκη διαπίστωσε ότι μεταξύ παιδιών και εφήβων ηλικίας 6-17 ετών η παρουσία του υπέρβαρου κυμαίνεται σε ποσοστό 22%, ενώ της παχυσαρκίας στο 4%. Η Ελλάδα, εκπροσωπούμενη από τη Θεσσαλονίκη, έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά υπέρβαρου στα παιδιά σχολικής ηλικίας της Ευρώπης.

Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας και Διατροφής στην Κρήτη

Έως το 1992 δεν υπήρχε καμία εθνική διατροφική πολιτική για την αγωγή υγείας στην Ελλάδα. Με την έγκριση του Υπουργού Παιδείας πρώτη φορά το 1992 ξεκίνησε η εφαρμογή ενός εξαετούς προγράμματος αγωγής υγείας στην Κρήτη με στόχο την προώθηση υγιεινών συνηθειών διατροφής και ζωής που θα ελαχιστοποιούσαν τον κίνδυνο για καρδιαγγειακή νόσο. Το πρόγραμμα αυτό αντιπροσώπευε την πρώτη προσπάθεια στην Ελλάδα για τη συλλογή επιδημιολογικών δεδομένων και την εκτίμηση της αποτελεσματικότητας της παρέμβασης αγωγής υγείας σε δημοτικά σχολεία στην Ελλάδα. Η παρέμβαση εφαρμόστηκε σε 4.171 μαθητές της 1ης τάξης σε 41 σχολεία της Κρήτης. Στόχος των τριών πρώτων ετών της παρέμβασης ήταν η αύξηση της συνείδητοποίησης των μαθητών και των γονέων όσον αφορά στα θέματα υγιεινής διατροφής και φυσικής δραστηριότητας και η ενθάρρυνση των μαθητών να βελτιώσουν τις συνήθειες διατροφής και άσκησης.
Στους μαθητές μοιράστηκαν βιβλιαράκια με θέματα διατροφής, άσκησης, καλής φυσικής κατάστασης, οδοντικής υγιεινής, καπνίσματος και πρόληψης ατυχυμάτων. Επίσης, δόθηκε εκπαιδευτική βοήθεια στους καθηγητές και οι υπεύθυνοι για τη φυσική δραστηριότητα παρουσίασαν τα νέα υλικά που θα χρησιμοποιούνταν. Τα βοηθήματα για τους καθηγητές περιλάμβαναν πόστερ, παραμύθια σε οπτικοακουστική απόδοση, βιβλία εργασίας και εγχειρίδια για τους στόχους της παρέμβασης. Παράλληλα με τα μαθήματα διατροφής και άσκησης έλαβε χώρα και ενημέρωση των γονέων με τη διοργάνωση συναντήσεων και την παροχή ενημερωτικών εγχειριδίων υγείας, διατροφής και άσκησης.
Τα αποτελέσματα της τριετούς αυτής παρέμβασης όσον αφορά στους δείκτες παχυσαρκίας και λιπιδίων ήταν θετικά και η επιτυχία της παρέμβασης μπορεί να αποδοθεί στην αποτελεσματικότητά της, στα σεμινάρια για τους καθηγητές και τους γονείς τα οποία είχαν πολύ υψηλά ποσοστά παρακολούθησης. Δηλαδή, ο συνδιασμός ενός προγράμματος αγωγής υγείας με μαθήματα άσκησης μεγιστοποίησε τη φυσική δραστηριότητα και την καλή φυσική κατάσταση καθώς και τις διατροφικές συνιστώσες. Τέτοιες παρεμβάσεις παρέχουν ένα αξιόλογο μοντέλο για την προαγωγή της υγείας στα σχολεία για πρόληψη από καρδιαγγειακά νοσήματα χωρίς να απαιτούνται ιδιαίτερες διδακτικές ώρες. Στο τέλος της εξαετούς περιόδου σημαντική βελτίωση βρέθηκε στην ολική χοληστερόλη, αλλαγή στο ΒΜΙ, στις δερματοπτυχές δικεφάλου, στην ενεργειακή πρόσληψη και στο τέστ κοπώσεως στην ομάδα παρέμβασης. Η δεκαετής παρακολούθηση αποκάλυψε ότι οι ευνοϊκές αλλαγές στην ομάδα παρέμβασης σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου συνέχιζαν να υπάρχουν και 4 χρόνια μετά τη διακοπή της.

Επιτροπή Εθνικής Διατροφικής Πολιτικής το 2002

Το 2002 το Ανώτατο Επιστημονικό Συμβούλιο Υγείας του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας της χώρας προώθησε τις Διαιτητικές Οδηγίες για Ενηλίκους στην Ελλάδα. Το 2002 το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας ίδρυσε την Επιτροπή Εθνικής Διατροφικής Πολιτικής. Η επιτροπή έθεσε προτεραιότητες και σαν αρχικό στόχο τη μείωση της κατανάλωσης κρέατος, την αύξηση της πρόσληψης ψαριών, τη μείωση της παιδικής παχυσαρκίας, την αύξηση της κατανάλωσης οσπρίων και λαχανικών και τη βελτίωση της ποιότητας και ασφάλειας τροφίμων σε υπηρεσίες μαζικού catering και την αύξηση της γνώσης των καταναλωτών για την ποιότητα και ασφάλεια των τροφίμων. Όσον αφορά στην παιδική παχυσαρκία, η επιτροπή έχει εξελίξει ένα σχέδιο δράσης για την εφαρμογή εθνικών διατροφικών οδηγιών στα σχολεία. Επίσης, έχουν διατυπωθεί διαιτητικές οδηγίες για τα νηπιαγωγία και τις καλοκαιρινές κατασκηνώσεις.

Έρευνα του ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΩΝ (ΙΝΚΑ)

Έρευνα που πραγματοποίησε το ΙΝΚΑ και δημοσίευσε το Σεπτέμβριο του 2005, χαρακτήρισε τους Έλληνες μαθητές καπνιστές, πότες, αγύμναστους και υπέρβαρους. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι οι μαθητές καταναλώνουν σε σημαντικά ποσοστά τρόφιμα όπως γαριδάκια, πατατάκια, κρουασάν, αναψυκτικά, ζαμπονόπιτες και λουκανικόπιτες, προϊόντα, δηλαδή, που κανονικά δεν θα έπρεπε να διατίθενται στα σχολικά κυλικεία σύμφωνα με τις υγειονομικές διατάξεις. Από την έρευνα αυτή διαπιστώθηκε ότι οι αγοραστικές προτιμήσεις των μαθητών από τα σχολικά κυλικεία δεν περιορίζονται εκεί αλλά επεκτείνονται και μάλλον αποτελούν μέρος μιας συνολικότερης εικόνας, αφού η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών και τσιγάρων αρχίζει, οριακά, τόσο στα αγόρια όσο και στα κορίτσια από την ηλικιακή ομάδα 10-12 ετών και κορυφώνεται στις ηλικιακές ομάδες 13-15 ετών και 16-18 ετών.

Εθνικό Πρόγραμμα Προώθησης ενός υγιεινού μοντέλου διατροφής

Σύμφωνα με το δελτίο τύπου στις 29/3/2006 ο Υπουργός Ανάπτυξης, κ. Δ. Σιούφας και ο Υφυπουργός κ. Γ. Παπαθανασίου παρουσίασαν πρόταση του Υπουργείου Ανάπτυξης για το Εθνικό Πρόγραμμα Προώθησης ενός υγιεινού μοντέλου διατροφής μέσω της καθημερινής κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών. Στο δελτίο τύπου αναγράφεται επακριβώς:

«…επιτακτική την ανάγκη ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινωνίας, με σκοπό την αναβάθμιση των διατροφικών συνηθειών και ιδιαίτερα όσον αφορά τα παιδιά. Η συστηματική κατανάλωση φρούτων και λαχανικών έχει αποδειχθεί ότι βοηθά σημαντικά στη διατήρηση του σωστού σωματικού βάρους και ευνοεί, τόσο τη συνολική υγεία του ανθρώπου, όσο και την ποιότητα ζωής του. Τα φρούτα και τα λαχανικά περιέχουν βιταμίνες, φυτικές ίνες, ιχνοστοιχεία και χιλιάδες άλλες δραστικές φυτοχημικές ουσίες, που όταν όλα μαζί προσφέρονται στον οργανισμό, δρουν σε συνέργεια και προάγουν την υγεία, μειώνοντας τον κίνδυνο διαφόρων ασθενειών. Η μεσογειακή, δηλαδή η ελληνική διατροφή, καθώς και η μεγάλη αγροτική μας παραγωγή σε φρούτα και λαχανικά, αποτελούν δύο σημαντικά επιπλέον στοιχεία, που συνηγορούν στην ανάγκη η Ελλάδα να ενταχθεί στο δίκτυο των χωρών που πρωτοστατούν στην ενημέρωση και στην προτροπή των πολιτών τους να καταναλώνουν φρούτα και λαχανικά τουλάχιστον πέντε φορές την ημέρα».

Αναγνωρίζοντας την ανησυχητική αύξηση της παιδικής παχυσαρκίας και στη χώρα μας και του καθοριστικού ρόλου της διατροφής, το πρόγραμμα στοχεύει στην ενημέρωση, ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση των μαθητών και γονέων σε θέματα σωστής διατροφής. Σύμφωνα με το πρόγραμμα ενεργειών του Εθνικού Προγράμματος Προώθησης ενός υγιεινού μοντέλου διατροφής, σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας θα διοργανωθεί κοινή συνέντευξη τύπου, όπου θα παρουσιασθεί έρευνα-μελέτη για τη διατροφή των παιδιών στην χώρα μας. Στη συνέχεια, θα διοργανωθούν ενημερωτικές επισκέψεις σε σχολεία της Αττικής και της Περιφέρειας. Διατροφολόγοι και ιατροί θα επισκεφθούν τα σχολεία και θα μιλήσουν στους μαθητές για τη σωστή διατροφή και τη διατροφική αξία των φρούτων και λαχανικών. Στα σχολεία πρόκειται να διανεμηθεί έξυπνο και δημιουργικό gadget με φρούτα και λαχανικά, ενημερωτικό έντυπο για τους μαθητές και τους γονείς, αφίσες του προγράμματος για να τοιχοκολληθούν στα σχολεία. Παράλληλα πρέπει να ενθαρρυνθεί η προσφορά προϊόντων φρούτων και λαχανικών στα κυλικεία των σχολείων.

Νέα υπουργική απόφαση για τα σχολικά κυλικεία τον Οκτώβρη του 2006

Στα πλαίσια αυτά το Υπουργείο Υγείας και Θρησκευμάτων εξέδωσε την υπουργική απόφαση ΔΥ1γ/Γ.Π./οικ.93828 (ΦΕΚ 1183/31-08-2006 τ.Β’) για τα προϊόντα που θα διατίθενται από τα σχολικά κυλικεία. Η απόφαση αυτή περιλαμβάνει αναλυτικό κατάλογο των τροφίμων που επιτρέπεται να διατίθενται στα σχολικά κυλικεία και διαφοροποιείται σε σχέση με την προηγούμενη (2000) στην εξειδίκευση ανάλογα με τη βαθμίδα του σχολείου, δηλαδή πρωτοβάθμια ή δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση. Αυτό γιατί τα παιδιά ανάλογα με την ηλικία και τις γνώσεις τους σε σχέση με την αγωγή υγείας με διαφορετικά κριτήρια θα επιλέξουν τα τρόφιμα από το κυλικείο.
Σε γενικές γραμμές, η νέα υπουργική απόφαση προσθέτει στον κατάλογο συγκεκριμένα τρόφιμα, παραδοσιακά της ελληνικής διατροφής, όπως το παστέλι, το χαλβά, το μέλι και το ρυζόγαλο. Επιπλέον, επιτρέπει τη διάθεση μπισκότων και γενικά αρτοσκευασμάτων με καθορισμένη περιεκτικότητα σε trans λιπαρά οξέα και ζάχαρη. Επιπλέον, δίνει τη δυνατότητα επιλογής στους μαθητές λυκείου ενός τροφίμου που έως τώρα δεν συμπεριλαμβανόταν στον κατάλογο επιτρεπόμενων τροφίμων, της σοκολάτας (παρέχοντας ορισμένες συστάσεις για την κατανάλωσή της).
Όπως, όμως, υποστηρίζει ο πρόεδρος της Ένωσης Κυλικειαρχών Αττικής κος Δ. Μελισσουργός, δεν υπάρχει η δυνατότητα ελέγχου της περιεκτικότητας των τροφίμων σε λιπαρά και ζάχαρη. Από την άλλη, στο εμπόριο δεν κυκλοφορούν προϊόντα με τόσο χαμηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά και ζάχαρη. Ενστάσεις φέρουν και οι γονείς, αφού τα προϊόντα που θα διατίθενται στα κυλικεία δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και οι αλλαγές δεν είναι ουσιαστικές, όπως υποστηρίζουν, αφού δεν ελέγχονται οι προμηθευτές και αγνοούνται τα ζεστά φαγητά και τα βιολογικά προϊόντα. Ο γενικός γραμματέας της Ανώτατης Συνομοσπονδίας Γονέων Ελλάδος κ. Θ. Τσούμπος τονίζει ότι οι αλλαγές δεν είναι ενταγμένες σε ένα συνολικότερο πρόγραμμα αγωγής υγείας και διατροφής.
Η παχυσαρκία αναγνωρίζεται ως χρόνια ασθένεια, ρίζα για πολλές άλλες χρόνιες νόσους και δε θα πρέπει να παραγκωνίζεται αντιμετωπιζόμενη σαν απλή αδυναμία αυτοκυριαρχίας και λαιμαργία. Το αυξημένο βάρος στην παιδική και εφηβική ηλικία σχετίζεται με πλήθος ψυχοκοινωνικών και ιατρικών επιπλοκών βραχυ-και μακροπρόθεσμων. Ζωτικής σημασίας καθίσταται, λοιπόν, η αποτελεσματική πρόληψη και αντιμετώπιση του προβλήματος από την παιδική ηλικία. Προτεραιότητα θα πρέπει να δωθεί σε προγράμματα παρέμβασης στον παιδικό πληθυσμό, επειδή (1) είναι ευκολότερο να χάσει κανείς βάρος όντας στην παιδική ηλικία και (2) είναι ευκολότερη η εφαρμογή ενός προγράμματος πρόληψης σε σχολικό περιβάλλον. Περίπου 115 εκ. παιδιά σχολικής ηλικίας παρακολουθούν σχολείο σε νήπια, δημοτικά και γυμνάσια στην Ευρώπη και επομένως η παρέμβαση αυτή θα φτάσει σε σημαντικό αριθμό ατόμων, αφού οι μαθητές παρακολουθούν σχολείο πέντε φορές εβδομαδιαία, για 9-12 έτη. Επιπλέον, οι σχολικές παρεμβάσεις δίνουν τη δυνατότητα της εδραίωσης υγιεινών συνηθειών διατροφής και άσκησης που μπορεί να συνεχιστούν στην ενήλικη ζωή μειώνοντας τον κίνδυνο χρόνιων ασθενειών. Η βελτίωση της διατροφής στα σχολεία μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα στη στρατηγική υγιεινής σίτισης των παιδιών και εφήβων.

ΠΑΣΠΑΛΙΑΡΗ ΣΟΦΙΑ

Νοσοκομειακή Διαιτολόγος Π.Γ.Ν.Α ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ

ΠΑΠΑΜΙΚΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ

Υποψήφιος διδάκτωρ Διατροφογενομικής Χαροκοπείου Πανεπιστημίου

M.Med.Sci Κλινικός Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, Πανεπιστημίου Γλασκώβης

MSc Healthcare Manager, Πανεπιστημίου Αθηνών

Πτυχιούχος Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, Χαροκοπείου Πανεπιστημίου

Ο ρόλος της ζάχαρης στην παχυσαρκία

Σχεδόν το 1/3 των ενηλίκων και το 1/6 των παιδιών είναι παχύσαρκοι στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σίγουρα η υπερκατανάλωση θερμίδων και η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας αποτελούν τις κύριες αιτίες του φαινομένου αυτού, αλλά πλέον φαίνεται πως υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που παίζουν τον δικό τους ιδιαίτερο ρόλο. Ένας από αυτούς φαίνεται πως είναι και η ζάχαρη με κύριο υπαίτιο συστατικό τη φρουκτόζη.

Η φρουκτόζη είναι γλυκύτερη από τη γλυκόζη ή την επιτραπέζια ζάχαρη, έναν διασακχαρίτη που δομείται από ένα μόριο γλυκόζης και ένα μόριο φρουκτόζης. Αποτελεί το κύριο σάκχαρο των φρούτων, ενώ στα αναψυκτικά και σε άλλα γλυκά χρησιμοποιείται ως συστατικό που δίνει γλυκιά γεύση.

Στα αναψυκτικά η φρουκτόζη απαντάται με τη μορφή σιροπιού από καλαμπόκι με υψηλή περιεκτικότητα σε φρουκτόζη. Το σιρόπι αυτό άρχισε να εμφανίζεται στις Ηνωμένες Πολιτείες γύρω στο 1970 και έκτοτε χρησιμοποιείται ως γλυκαντική ουσία σε αναψυκτικά, χυμούς φρούτων, γλυκίσματα και άλλα επεξεργασμένα τρόφιμα.

Η κατανάλωση της γνωστής σε όλους ζάχαρης σε συνδυασμό με τα τρόφιμα που περιέχουν σιρόπι από καλαμπόκι με υψηλή περιεκτικότητα σε φρουκτόζη, έχουν αυξήσει κατά 30% την κατανάλωση γλυκαντικών ουσιών τα τελευταία 40 χρόνια, κυρίως μέσω της κατανάλωσης αναψυκτικών. Υπολογίζεται πως ένας μέσος άνθρωπος καταναλώνει περί τα 68 κιλά γλυκαντικών ουσιών το χρόνο, γεγονός το οποίο μεταφράζεται σε μια ημερήσια κατανάλωση θερμίδων αυξημένη κατά 500 θερμίδες.

Η εισαγωγή της ζάχαρης (συστατικό της οποίας αποτελεί η φρουκτόζη) στην καθημερινή διατροφή είναι σχετικά πρόσφατο φαινόμενο. Πριν τη ζάχαρη, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν το μέλι ως γλυκαντική ουσία, ενώ η κύρια πηγή υδατανθράκων ήταν το άμυλο του ρυζιού, του κριθαριού, του σιταριού και της βρώμης. Επειδή όμως η παραγωγή μελιού δεν ήταν μαζική, οι περισσότεροι δεν έκαναν χρήση γλυκαντικών ουσιών.

Η πρόσληψη φρουκτόζης μέσω της δίαιτας έχει αυξηθεί από το 1970 έως το 2000, ενώ πριν την μαζική παραγωγή ζάχαρης μόνο συγκεκριμένες διατροφικές επιλογές περιείχαν φρουκτόζη, όπως κάποια φρούτα (π.χ μήλα, σταφύλια), το μέλι, οι σταφίδες, οι χουρμάδες, τα σύκα, τα βατόμουρα. Η υψηλή κατανάλωση αναψυκτικών στις μέρες μας έχει συμβάλλει στη μεγάλη έκθεση του οργανισμού μας σε φρουκτόζη.

Ενώ το 1942 η κατανάλωση αναψυκτικών ήταν κατά προσέγγιση 2 μερίδες/εβδομάδα, το 2000 το νούμερο έφθασε να είναι 2 μερίδες/ημέρα. Ιδιαίτερα τα παιδιά προσχολικής ηλικίας, που παλαιότερα δεν παρουσίαζαν έκθεση στη φρουκτόζη, τώρα πίνουν οπωσδήποτε κάποιο αναψυκτικό με προστιθέμενο σάκχαρο. Η αυξημένη κατανάλωση αναψυκτικών έχει συσχετισθεί με την παχυσαρκία, την υπέρταση και τον διαβήτη, ενώ η κατανάλωση φρουτοχυμών με παχυσαρκία στα παιδιά.

Η φρουκτόζη μεταβολίζεται με διαφορετικό τρόπο από τη γλυκόζη, γι’ αυτό και έχει διαφορετικές επιδράσεις. Η φρουκτόζη, αφού μεταβολιστεί, παρέχει την πρώτη ύλη για τη δημιουργία των τριγλυκεριδίων. Έτσι, δεν είναι τυχαίο το εύρημα μελετών σε παιδιά που ανίχνευσαν υψηλά επίπεδα λιπιδίων (τριγλυκερίδια, 'κακή χοληστερίνη') μετά από την κατανάλωση διαιτών με υψηλό περιεχόμενο σε φρουκτόζη.

Τέτοιες δίαιτες παρέχουν καθημερινά περίπου 400 – 800 θερμίδες μόνο από τη φρουκτόζη. Επίσης έχει βρεθεί από άλλες μελέτες πως μια δίαιτα πλούσια σε φρουκτόζη μικραίνει το μέγεθος το σωματιδίων που περιέχουν την 'κακή χοληστερίνη', κάνοντάς τα έτσι πιο διαπεραστικά και πιο αθηρογόνα.

Τέλος, υπάρχουν και μελέτες που συνδέουν το μεταβολισμό της φρουκτόζης με αυξημένα επίπεδα ουρικού οξέος. Για την ακρίβεια έχει φανεί πως η φρουκτόζη είναι το μόνο σάκχαρο του οποίου η υπερβολική κατανάλωση αυξάνει το ουρικό οξύ.

Από πολλές σύγχρονες μελέτες έχει φανεί πως τα αυξημένα επίπεδα ουρικού οξέος αποτελούν ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου μεταβολικού συνδρόμου, παχυσαρκίας, υπέρτασης, νεφρικής νόσου ακόμα και καρδιοπάθειας. Οι μελέτες αυτές εμπλέκουν έτσι τη φρουκτόζη στη γνωστή σχέση μεταξύ αυξημένου ουρικού οξέος και καρδιοπαθειών.

Φαίνεται λοιπόν πως τα σάκχαρα, όπως η γνωστή μας ζάχαρη, που περιέζουν φρουκτόζη διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη παχυσαρκίας, υπέρτασης και μεταβολικού συνδρόμου. Έτσι, αν και χρειάζεται περισσότερη έρευνα για να επαληθευθούν οι παραπάνω ισχυρισμοί, ίσως θα πρέπει να επανεξεταστεί μια πιθανή υπερκατανάλωση αναψυκτικών, ζάχαρης, προπαρασκευασμένων γλυκισμάτων και επεξεργασμένων τροφίμων από τον γενικότερο πληθυσμό.

Το Ginkgo biloba και η νόσος Alzheimer

Τα φύλλα ή το εκχύλισμα των φύλλων του gingko biloba χρησιμοποιούνται ευρέως σε συμπληρώματα διατροφής ή σε καινοφανή τρόφιμα. Μια νέα κλινική δοκιμή πρωτογενούς πρόληψης της νόσου Alzheimer από τον DeKosky και τους συνεργάτες του έρχεται να εξετάσει την επίδραση του εκχυλίσματος Egb 761, το οποίο περιέχει 2 βασικά συστατικά: φλαβονοειδή σε ποσοστό 22% - 27% και λακτόνες τερπενίων (γκινγκολίδες και μπιλομπαλίδη) σε ποσοστά 5% έως 7%.

Τα μεν φλαβονοειδή επιδεικνύουν αντιοξειδωτική δράση και κατ’ επέκταση νευροπροστατευτική. Η γκινγκολίδη Β παρουσιάζει αντιπηκτική δράση, ενώ οι γκινγκολίδες Α και J φαίνεται να ενισχύουν τη νευρογένεση, να προστατεύουν τα νευρικά κύτταρα από δυσλειτουργία και από τον κυτταρικό θάνατο που προκαλείται από την άθροιση της πρωτεΐνης 42 του β-αμυλοειδούς (Αβ42). Ας μη λησμονούμε πως η πρωτεΐνη αυτή, η συσσώρευσή της και η φλεγμονώδης της δράση θεωρούνται κύριοι μηχανισμοί εμφάνισης της νόσου Alzheimer.

Η κλινική δοκιμή GEM περιέλαβε 3069 συμμετέχοντες που δεν είχαν αναπτύξει νοητική βλάβη ή εμφάνιζαν πολύ ήπια έκπτωση της νοητικής λειτουργίας. Άτομα που είχαν παρουσιάσει νόσο Alzheimer πριν τα 75 τους χρόνια εξαιρέθηκαν από τη δοκιμή. Τα άτομα της μελέτης χωρίστηκαν ώστε να λαμβάνουν με τυχαίο τρόπο είτε το EGb 761 (120 mgr δύο φορές/ημέρα) είτε ένα εικονικό φάρμακο. Οι ασθενείς στη συνέχεια παρακολουθήθηκαν ως προς την εμφάνιση άνοιας. Μέσα σε 6 χρόνια φάνηκε πως το EGb 761 δεν καθυστέρησε την εμφάνιση άνοιας οποιασδήποτε αιτιολογίας, συμπεριλαμβανομένης και της Alzheimer.

Καμία δράση επίσης δεν φάνηκε ως προς την πιθανή ευεργετική επίδραση του EGb 761 σε ανεπιθύμητα καρδιαγγειακά επεισόδια, στην πρόληψη του αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου ή στη μείωση των αγγειακών βλαβών που ένα εγκεφαλικό επιφέρει.

Η σχέση του EGb 761 με την καρδιαγγειακή νόσο φαίνεται να είναι πιο πολύπλοκη τελικά, καθώς 25% των συμμετεχόντων που έλαβαν το συγκεκριμένο εκχύλισμα και είχαν καρδιαγγειακή νόσο, πριν το διαχωρισμό τους σε σχέση με το αν θα λάμβαναν το EGb 761 ή το εικονικό φάρμακο, παρουσίασαν τελικά αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση άνοιας. Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν οι ερευνητές είναι πως πιθανότατα για άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των 75 ετών που έχουν καρδιαγγειακή νόσο, η χρήση του Ginkgo Biloba να ενέχει κινδύνους.

Αποτελέσματα παλαιότερων κλινικών δοκιμών που πραγματοποιήθηκαν μέσα στην τελευταία δεκαετία και εξέτασαν τη δράση του στη νοητική λειτουργία, απέδωσαν μεικτά αποτελέσματα. Το στοιχείο που δεν μπορεί να προσδιορισθεί μετά από 2 δεκαετίες έρευνας είναι η ταυτότητα των βιοδραστικών ουσιών του συγκεκριμένου εκχυλίσματος. Η πολύ πρόσφατη κλινική δοκιμή GEM αποτελεί τη μεγαλύτερη, μέχρι τώρα, τόσο σε αριθμό συμμετεχόντων όσο και χρονική διάρκεια, προσπάθεια. Οι παλιότερες έρευνες ήταν ή πολύ μικρότερες σε μέγεθος ή πολύ πιο βραχύχρονες.

Γεγονός πάντως αποτελεί πως απαιτούνται πολύ περισσότερες έρευνες για να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα σχετικά με την αποτελεσματικότητα του Ginkgo Biloba στη νόσο Alzheimer και κατ’ επέκταση στην άνοια. Αν κάποια στιγμή βρεθεί κάποια ευεργετική επίδραση για μια ουσία, σίγουρα αυτή θα πρέπει να δίνεται στα πρώτα στάδια έκπτωσης της νοητικής λειτουργίας, ώστε να προληφθεί η εξέλιξη της εκφυλιστικής αυτής νόσου.

Μέχρι να έρθουν στο φως τα απαραίτητα επιστημονικά δεδομένα που να τεκμηριώνουν την οποιαδήποτε δράση αυτού του εκχυλίσματος, καλό θα ήταν να μη συνιστάται ή χρησιμοποιείται οποιοδήποτε συμπλήρωμα διατροφής που περιέχει Ginkgo Biloba, δεδομένων και των πιθανών προαναφερόμενων ανεπιθύμητων παρενεργειών. Οι ασθενείς και οι επαγγελματίες της υγείας ας αφήσουν τις φρούδες ελπίδες και ας εκτιμήσουν τη γνώση που μας παρέχουν τα υπάρχοντα δεδομένα.

Το "καλό λίπος" του σώματος

Μέσα από εκατοντάδες επιστημονικές έρευνες και μη εύστοχη ίσως επικοινωνιακή τακτική, έχει περάσει στο κοινό η άποψη πως οποιδήποτε τρόφιμο περιέχει λιπαρά είναι δυνητικά επιβλαβές για τον ανθρώπινο οργανισμό. Μάταια προσπαθούν οι διαιτολόγοι να διευκρινίσουν πως δεν είναι όλα τα είδη των λιπών βλαβερά και πως τα λιπίδια αποτελούν μια μεγάλη κατηγορία ενώσεων με πολλές υποκατηγορίες. Έτσι, η χοληστερόλη ανήκει σε διαφορετική κατηγορία λιπαρών από τα τριγλυκερίδια, ενώ τα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα διαφέρουν από τα πολυακόρεστα, τα κορεσμένα και τα τρανς λιπαρά οξέα ως προς το λειτουργικό τους αποτέλεσμα στα λιπίδια του αίματος.

Μια άλλη ειδοποιός διαφορά των λιπών εντοπίζεται ως προς την πηγή προέλευσής τους. Υπάρχουν λοιπόν τα λιπαρά που ο οργανισμός λαμβάνει μέσω της τροφής αλλά και αυτά που συνθέτει αφού πρώτα έχει διασπάσει αυτά που έλαβε από τα τρόφιμα που κατανάλωσε. Αυτό συμβαίνει επειδή ακριβώς ο οργανισμός πρέπει να μετατρέψει τα θρεπτικά συστατικά που λαμβάνει με την τροφή σε ουσίες που έχουν τέτοια δομή ώστε να είναι αφομοιόσημες και αξιοποιήσιμες από το σώμα. Έτσι, μπορεί να λαμβάνουμε λιπαρές ουσίες από τις τροφές, αλλά αυτές πρέπει πρώτα να διασπαστούν και να μετατραπούν σε λιπαρές ουσίες που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο οργανισμός. Επιπρόσθετα, μέσα από αυτές τις διαδικασίες διάσπασης (καταβολισμός) και επανασύνθεσης (αναβολισμός) παράγεται η απαραίτητη ενέργεια που χρειάζεται το σώμα μας για να επιτελέσει τις διάφορες ζωτικές λειτουργίες.

Με τα μέχρι τώρα υπάρχοντα δεδομένα, τα κορεσμένα και τα τρανς λιπαρά από τη διατροφή είναι βλαβερά για τον οργανισμό, αφού τα πρώτα αυξάνουν την ολική και την ‘κακή’ χοληστερίνη, ενώ τα δεύτερα επιπλέον ελαττώνουν την ‘καλή’ χοληστερίνη. Τα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα από την άλλη πλευρά, μειώνουν τα τριγλυκερίδια και αυξάνουν την ‘καλή’ χοληστερίνη. Τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα (ω-3 και ω-6) όταν αντικαταστήσουν τα κορεσμένα λιπαρά οξέα της δίαιτας μπορούν να μειώσουν τα τριγλυκερίδια και τη χοληστερόλη του αίματος.

Από πολύ πρόσφατη έρευνα όμως που διενήργησε ο Hotamisligil και οι συνεργάτες του προέκυψε το εξής ενδιαφέρον συμπέρασμα: ‘τελικά ίσως το λίπος που παράγει το ίδιο το σώμα από το ήδη υπάρχον και αποθηκευμένο λίπος να είναι ευεργετικό για τον οργανισμό’. Η έρευνα δημοσιεύθηκε στην έγκριτη επιστημονική επιθεώρηση ‘Cell’ και εστίασε σε ένα συγκεκριμένο λιπαρό οξύ, το παλμιτελαϊκό. Αυτό το λιπαρό οξύ συντίθεται στον οργανισμό μέσω μιας διαδικασίας κατά την οποία ο οργανισμός παράγει λίπος από το λίπος του σώματός του. Η διαδικασία ονομάζεται de novo σύνθεση λιπαρών. Σε αντίθεση με τα άλλα λιπαρά οξέα που χρησιμεύουν για την παραγωγή ενέργειας, το παλμιτελαϊκό οξύ δρα σαν ορμόνη μέσα στον οργανισμό και έχει ευεργετικά αποτελέσματα, καθώς π.χ διευκολύνει τη δράση της ινσουλίνης.

Ο Hotamisligil και η ομάδα του μελέτησαν ποντίκια τα οποία έφεραν δύο γενετικές μεταλλάξεις που τα προστάτευαν έναντι του σακχαρώδους διαβήτη και της παχυσαρκίας που οφείλεται στην υπερβολική λήψη τροφής. Εκείνο που κατάφερε να ανακαλύψει είναι το μηχανισμό με τον οποίο οι μεταλλάξεις αυτές προστάτευαν από τις ασθένειες. Τα ποντίκια αυτά είχαν ένα λιπιδαιμικό προφίλ πλούσιο σε παλμιτελαϊκό οξύ που δε μπορούσε να εξηγηθεί από τη διατροφή, καθώς αυτή συνήθως περιέχει πολύ μικρές ποσότητες σε παλμιτελαϊκό οξύ. Το τελευταίο βοηθούσε τη γλυκόζη να περνά μέσα στους μυς των ποντικιών και επίσης εμπόδιζε το συκώτι να παράγει περιττό λίπος, προστατεύοντάς το έτσι από τη γνωστή σε όλους λιπώδη διήθηση.

Ένα νέο λιπαρό οξύ φαίνεται να ανακαλύπτεται λοιπόν, με πολλές πιθανές ρυθμιστικές δράσεις σε ολόκληρο το μεταβολισμό του ανθρώπου. Απομένει να γίνουν παραπέρα έρευνες για να διευκρινιστεί πλήρως ο ρόλος του παλμιτελαϊκού οξέος και ίσως πλέον να καθοδηγηθεί από τον άνθρωπο η παραγωγή του προς όφελος ασθενειών όπως η παχυσαρκία και ο σακχαρώδης διαβήτης. Ο κανόνας πως ‘όσο τα λιπίδια του οργανισμού αυξάνονται αρρωσταίνουμε και όσο ελαττώνονται γινόμαστε υγιέστεροι’ φαίνεται πως πλέον αρχίζει να αμφισβητείται.

Παιδική παχυσαρκία: η αχίλλειος πτέρνα της Ελλάδας

Στις αρχές Ιουλίου του 2007 έλαβε χώρα στην Αθήνα το δορυφορικό συμπόσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, το οποίο πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της 17ης ετήσιας συνάντησης της Ευρωπαϊκής Ομάδας για την αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας. Η συχνότητα της τελευταίας έχει αυξηθεί στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες τα τελευταία χρόνια σε τέτοιο βαθμό ώστε τα επιδημιολογικά δεδομένα να δείχνουν ότι περίπου το 20% των παιδιών της Ευρώπης είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα. Στο ίδιο ποσοστό κατέληξε και ελληνική μελέτη που έλαβε χώρα στη βόρεια Ελλάδα, αλλά και τρίτη ελληνική μελέτη σε παιδιά της Μεσσηνίας. Από ποια χρονική στιγμή της ζωής ενός ανθρώπου μπορεί να υπάρξει κίνδυνος για μελλοντική εμφάνιση παχυσαρκίας;

Τα τελευταία επιδημιολογικά δεδομένα καταδεικνύουν πως η γρήγορη πρόσληψη βάρους κατά τη διάρκεια της βρεφικής ηλικίας μπορεί να αποτελέσει παράγοντα κινδύνου για παιδική και ενήλικη παχυσαρκία καθώς και για ινσουλινοαντίσταση. Η τελευταία δε, με βάση στοιχεία ελληνικής μελέτης, είναι πολύ συχνή ανάμεσα σε υπέρβαρα και παχύσαρκα ελληνόπουλα, με το γυναικείο φύλο, το σωματικό βάρος, το δείκτη μάζα σώματος και την περιφέρεια μέσης να αποτελούν ανεξάρτητους παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση ινσουλινοαντίστασης στην παιδική ηλικία.

Μεγάλο ενδιαφέρον στο συνέδριο αυτό είχε η υπό διερεύνηση υπόθεση πως υπάρχει μια σύγκρουση έκφρασης γονιδίων στο έμβρυο. Η έκφραση των πατρικών γονιδίων ευνοεί την ανάπτυξη του εμβρύου, ενώ η έκφραση των μητρικών γονιδίων φαίνεται να την περιορίζει. Η μητέρα λοιπόν εκτός από την ανάπτυξη του εμβρύου φροντίζει και για τη διατήρηση της δικής της ακεραιότητας. Μέσα λοιπόν από αυτή την ευαίσθητη ισορροπία γεννιέται το παιδί, του οποίου πιθανό χαμηλό βάρος γέννησης σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο για ενήλικη ινσουλινοαντίσταση και εμφάνιση διαβήτη τύπου 2.

Επιπρόσθετα, η εμφάνιση διαβήτη κυήσεως ή γενικότερα διαβήτη στη μητέρα αποτελούν παράγοντες κινδύνου εμφάνισης διαβήτη τύπου 2 στους απογόνους. Η «εμβρυική θεωρία της ινσουλίνη»ς υποστηρίζει με αυτόν τον τρόπο πως οι κληρονομούμενες γονιδιακές βλάβες που οδηγούν σε ινσουλινοαντίσταση σχετίζονται με το μέγεθος του μωρού και με τον κίνδυνο για διαβήτη τύπου 2. Τη θεωρία αυτή φαίνεται να ενισχύει και πολύ πρόσφατη ελληνική μελέτη του Χαροκοπείου πανεπιστημίου (Genesis study) η οποία εντόπισε πως το μικρό μέγεθος του νεογνού, η έλλειψη πρακτικής του αποκλειστικού θηλασμού αλλά και το αυξημένο βάρος των γονέων μπορούν να προβλέψουν το υπέρβαρο στη βρεφική ηλικία.

Η ινσουλινοαντίσταση όμως είναι μόνο ένα επικίνδυνο για την υγεία χαρακτηριστικό. Αν συνδυαστεί με υψηλά επίπεδα τριγλυκεριδίων, χαμηλά επίπεδα «καλής χοληστερόλης» και υπέρταση δημιουργεί μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται ως μεταβολικό σύνδρομο και θεωρείται πρόδρομος του διαβήτη τύπου 2 και της αθηροσκληρωτικής καρδιαγγειακής νόσου. Σε ποιο βαθμό όμως το μεταβολικό σύνδρομο υπάρχει και στα παιδιά; Τα υπάρχοντα δεδομένα δεν έχουν καθορίσει σαφή κριτήρια για τη διάγνωσή του στα παιδιά.

Πολύ πρόσφατη ελληνική μελέτη σε 420 ελληνόπουλα βρήκε πως ο επιπολασμός του μεταβολικού συνδρόμου ήταν υψηλός, ενώ μια δεύτερη μελέτη στη νοτιοανατολική Αττική βρήκε πως 1 στα 4 παχύσαρκα παιδιά και έφηβους παρουσιάζει ενδείξεις πρόωρου μεταβολικού συνδρόμου. Η ελληνική μελέτη children βρήκε επίσης πως σε παιδιά σχολικής ηλικίας στην Ελλάδα η κοιλιακή παχυσαρκία ήταν το κύριο χαρακτηριστικό του μεταβολικού συνδρόμου, ενώ η παχυσαρκία των γονέων και το ιστορικό διαβήτη συσχετίστηκαν θετικά με την εμφάνιση μεταβολικού συνδρόμου στους απογόνους. Ακόμα όμως και σε παιδιά προσχολικής ηλικίας το ποσοστό των υπέρβαρων παιδιών ήταν πολύ μεγάλο και το βάρος των γονέων τους, η υποεκτίμηση του βάρους τους από τους γονείς και ο επακόλουθος υπερσιτισμός τους κατά τη διάρκεια των πρώτων 6 μηνών προκειμένου να αναπληρώσουν πιθανό χαμένο χρόνο ανάπτυξης, αποτελούσαν παράγοντες κινδύνου εμφάνισης μελλοντικής παχυσαρκίας σε αυτά, όπως φάνηκε από τη μελέτη genesis του Χαροκοπείου πανεπιστημίου.

Έτσι, όλοι οι επαγγελματίες υγείας θα πρέπει να βρίσκονται σε εγρήγορση μια και το φαινόμενο έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις. Επίσης ανησυχητικά ήταν τα ευρήματα μια άλλης ελληνικής μελέτης η οποία βρήκε αυξημένο επιλολασμό αρτηριακής υπέρτασης σε ελληνόπουλα από τη βόρεια Ελλάδα. Εκείνο που επίσης έχει δειχθεί είναι πως η συσσώρευση ενδοκοιλιακού λίπους στα παιδιά μπορεί να προβλέψει τα επιμέρους συστατικά του μεταβολικού συνδρόμου (δυσλιπιδαιμία, αρτηριακή πίεση). Ο κυριότερος δείκτης συσσώρευσης ενδοκοιλιακού λίπους είναι η περιφέρεια μέσης και μια ακόμα ελληνική μελέτη ανίχνευσε δυσμενή λιπιδαιμικά προφίλ και αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο σε παχύσαρκα παιδιά. Το τελικό συμπέρασμα για τους μικρούς φίλους μας είναι πως αν έχουν μεγάλη περιφέρεια μέσης τότε είναι πολύ πιθανό να έχουν και μεταβολικό σύνδρομο με όλες τις προαναφερόμενες δυσάρεστες συνέπειες.

Η θεωρία του περιγενητικού μεταβολικού προγραμματισμού (πιο γνωστή ίσως με το όνομα «Υπόθεση Barker») ήταν ένα ακόμα θέμα που απασχόλησε τους σύνεδρους. Σύμφωνα με αυτή, κατά τη διάρκεια των διάφορων φάσεων της ζωής που βρίσκονται κοντά στη γέννηση (όπως η φάση κοντά στη σύλληψη, η φάση μέσα στη μήτρα και οι πρώτοι μήνες μετά τη γέννηση), η έκθεση του μωρού σε περιβαλλοντικούς παράγοντες ή συμπεριφορές, η ανεπάρκεια του πλακούντα, η ανεπαρκής μητρική διατροφή και οι μεταβολικές διαταραχές είναι δυνατόν να προάγουν ένα τέτοιο μεταβολικό προγραμματισμό που να οδηγεί σε μελλοντική τάση για διάφορες νοσογόνους καταστάσεις στην πρώτη ή μερικές φορές και στις επόμενες γενεές.

Τα πράγματα, όμως, περιπλέκονται περισσότερο. Πρόσφατες έρευνες ανακάλυψαν σχέση μεταξύ α) της ομοιόστασης της ενέργειας, της σωματικής θερμογένεσης, των ρυθμών πείνας-κορεσμού, των ρυθμών ηρεμίας-δραστηριότητας και των ρυθμών κατάστασης ύπνου-αφύπνισης και β) των κιρκάδιων ρυθμών (οι ρυθμοί έκλυσης ορμονών κατά τη διάρκεια της ημέρας και του έτους). Οι τελευταίοι κυριαρχούν σε όλοι τη διάρκεια της ανθρώπινης ζωής και είναι αυτοί που προγραμματίζουν τον άνθρωπο να λειτουργεί με βάση το ηλιακό φως και την αλλαγή των εποχών. Φάνηκε λοιπόν πως μια σειρά γονιδίων παρουσιάζει κιρκάδια συμπεριφορά και πως συμπεριφορές στο πέρασμα του χρόνου που αποκλείνουν (ακατάστατα ωράρια ύπνου και σίτισης) από τον συνήθη ρυθμό του φυσιολογικού ανθρώπου έχουν ως αποτέλεσμα έναν λειτουργικό αποσυντονισμό ολόκληρου του ανθρώπινου σώματος που μπορεί να οδηγήσει σε ασθένειες σχετιζόμενες με την ηλικία ή το περιβάλλον.

Αν κάποιος, όμως, ήθελε να εξετάσει τον ρόλο της διατροφής στην εμφάνιση της παιδικής παχυσαρκίας θα διαπίστωνε πως η πρόσληψη πρωτεΐνης κατά τη διάρκεια των πρώτων μηνών μετά τη γέννηση έχει συσχετισθεί με μεγαλύτερο βάρος και αυξημένη ποσότητα σωματικού λίπους καθώς και ότι ο θηλασμός συσχετίζεται με χαμηλότερο κίνδυνο υπέρβαρου ή παχυσαρκίας στην ενήλικη ζωή. Επίσης, έχει παρατηρηθεί ότι τα βρέφη που τρέφονται με υποκατάστατα γάλακτος λαμβάνουν μεγαλύτερα ποσά ενέργειας και πρωτεΐνης.

Η ελληνική μελέτη genesis από το Χαροκόπειο πανεπιστήμιο βρήκε πως τα υπέρβαρα παιδιά ή αυτά που είχαν αυξημένη πιθανότητα να είναι υπέρβαρα προσλάμβαναν μεγαλύτερη ποσότητα ενέργειας, πρωτεΐνης και λίπους. Η γευστικότητα και η ενεργειακή πυκνότητα των τροφίμων επηρεάζουν την παιδική διατροφική συμπεριφορά, με άλλα λόγια τη συχνότητα και την ποσότητα των καταναλισκούμενων γευμάτων. Μια λύση σε αυτό το πρόβλημα είναι τα παιδιά να καταναλώνουν φρούτα, λαχανικά και σούπες, τα οποία είναι τροφές με χαμηλή ενεργειακή πυκνότητα και υψηλή ικανότητα κορεσμού. Προς την κατεύθυνση της υιοθέτησης υγιεινών προτύπων από τα παιδιά σχολικής ηλικίας στράφηκε και μια πρόσφατη ελληνική μελέτη παρέμβασης η οποία σε 117 μαθητές της βόρειας Ελλάδας ηλικίας 8-12 ετών εφάρμοσε εκπαιδευτικό πρόγραμμα υγιεινής διατροφής διάρκειας 6 μηνών και διαπίστωσε πως μετά τη λήξη του τα υπέρβαρα παιδιά κυρίως βελτίωσαν τις διατροφικές τους συνήθειες αυξάνοντας την ποσότητα των προσλαμβανόμενων υδατανθράκων και μειώνοντας την ποσότητα του λίπους που κατανάλωναν. Επιπρόσθετα, τα παιδιά μετά το πρόγραμμα αύξησαν τη φυσική τους δραστηριότητα.

Ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο της παιδικής παχυσαρκίας είναι η κατανάλωση των αναψυκτικών από τα παιδιά. Εκείνο που έχει φανεί ως τώρα είναι πως παρά την υψηλή κατανάλωση αναψυκτικών τα παιδιά δε μειώνουν αντίστοιχα τον αριθμό των γευμάτων με αποτέλεσμα να δημιουργείται θετικό ενεργειακό ισοζύγιο και περίσσεια θερμίδων. Υπάρχει, όμως, και η κατηγορία των αναψυκτικών που εξαιτίας της περιεκτικότητάς τους σε σιρόπι καλαμποκιού υψηλής περιεκτικότητας σε φρουκτόζη μπορούν να παίζουν ρόλο στην αύξηση του βάρους επειδή επηρεάζουν τη λιπογένεση, την έκκριση της ινσουλίνης και την παραγωγή λεπτίνης (ορμόνης του λιπώδους ιστού). Εκτός από τα αναψυκτικά ρόλο στην εφηβική παχυσαρκία φαίνεται να παίζει και η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, όπως έδειξε ελληνική μελέτη που πραγματοποιήθηκε στην Τήνο. Η παχυσαρκία, με βάση μελέτη αυτή, ήταν υψηλότερη ανάμεσα στους έφηβους που έπιναν και η κατανάλωση αλκοόλ ολοένα και αυξάνεται στις τάξεις των εφήβων. Σε όλα αυτά έρχονται να προστεθούν τα ευρήματα μια άλλης ελληνικής μελέτης τα οποία έδειξαν ότι η υπερκατανάλωση αλατισμένων και γλυκών τροφίμων από τα παιδιά συσχετίστηκε με αυξημένα επίπεδα αρτηριακής πίεσης μέσω της αύξησης του σωματικού βάρους.

Το ολοένα αυξανόμενο μέγεθος των μερίδων (σνακς, αναψυκτικά, φαστ φουντ), η εύκολη προσβασιμότητα των ταχυφαγείων, ο ελάχιστος ελεύθερος χρόνος, ο καθιστικός τρόπος παιχνιδιού, η κατανάλωση φαγητού για μεγάλο χρονικό διάστημα μπροστά στην τηλεόραση, η προβολή ανθυγιεινών προϊόντων από τις διαφημίσεις, η τάση για μεγαλύτερη κατανάλωση φαγητού σε εστιατόρια, η παράλειψη του πρωινού γεύματος*, τα φτωχά σε θρεπτικά συστατικά και πλούσια σε αλάτι και κορεσμένα λιπαρά μενού των σχολικών κυλικείων είναι παράγοντες που έχουν συσχετισθεί με ανθυγιεινές συμπεριφορές και υπερβολική πρόσληψη λίπους και θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη.

Ο μακρόκοσμος και το περιβάλλον επηρεάζουν τον μικρόκοσμο του οργανισμού ο οποίος προσαρμόζει την όρεξη με ένα πολύπλοκο δίκτυο ορμονών και νευροδιαβιβαστών που μεταφέρουν σήματα και εντολές από το γαστρεντερικό σύστημα στον εγκέφαλο και το αντίστροφο. Απαιτούνται τουλάχιστον 30 λεπτά για να παρατηρηθούν αλλαγές των επιπέδων στο αίμα των ορμονών που ρυθμίζουν την όρεξη. Έτσι, αν ένα παιδί καταναλώνει το γεύμα μέσα σε 15 λεπτά, δεν παρέχει στον οργανισμό του τον απαιτούμενο χρόνο για να προσαρμοστεί και να νιώσει το αίσθημα κορεσμού με πιθανότερο αποτέλεσμα την μετέπειτα αθρόα εισροή θερμίδων τη στιγμή που το γεύμα θα έπρεπε να είχε τερματιστεί. Ελληνική μελέτη διαπίστωσε πως τα αγόρια τρώνε γρηγορότερα σε σχέση με τα κορίτσια, πράγμα το οποίο δικαιολογεί εύρημα άλλης ελληνικής μελέτης που διαπίστωσε υψηλότερο ποσοστό υπέρβαρου σε αγόρια σε σχέση με κορίτσια. Τα τελευταία φάνηκε πως είναι πιο επιρρεπή σε διατροφικές παρεκτροπές όταν είναι συναισθηματικά φορτισμένα.

Το ενθαρρυντικό στοιχείο που φάνηκε μέσα από ελληνικές μελέτες σε αυτό το συνέδριο είναι πως παρά την άυξηση των υπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών στην Ελλάδα, ο μεσογειακός τρόπος διατροφής παραμένει το πρότυπο επιλογής των νέων. Ειδικότερα, οι περισσότεροι έφηβοι καταναλώνουν ως κύριο διατροφικό λίπος το ελαιόλαδο στη μαγειρεμένη του μορφή. Δε συμβαίνει, όμως, το ίδιο με την κατανάλωση των ω-3 λιπαρών οξέων τα οποία απαντώνται κυρίως στα ψάρια. Η ελληνική μελέτη στην Τήνο έδειξε πως τα παιδιά του νησιού δεν κατανάλωναν ψάρια, ενώ ταυτόχρονα είχαν αυξημένο βάρος. Σημειώνεται πως τα ψάρια αποτελούν βασικό τρόφιμο της μεσογειακής διατροφής και πως ο καρδιοπροστατευτικός τους ρόλος έχει διασταυρωθεί από πολλές μελέτες. Δεν πρέπει παρ’ όλ’ αυτά να λησμονούμε το γεγονός πως ήδη οι έφηβοί μας έχουν ενσωματώσει τα τρανς λιπαρά οξέα στη διατροφή τους μέσα από την κατανάλωση φαστ φουντ, γλυκών και πρόχειρων γευμάτων. Η μελέτη της Τήνου έδειξε πως αρκετά από τα ελληνόπουλα του νησιού έτρωγαν λιγότερα από 3 γεύματα την ημέρα, δεν κατανάλωναν πρωινό γεύμα και στο σχολείο δεν έτρωγαν τίποτα. Κάποια άλλα έπιναν μόνο γάλα για πρωινό. Τα περισσότερα δε, κατανάλωναν γλυκά περισσότερες από 3 φορές την ημέρα, ενώ έτρωγαν γρήγορα μπροστά στην τηλεόραση ή τον υπολογιστή.

Συμπερασματικά, θα λέγαμε πως το φαινόμενο της παχυσαρκίας έχει τέτοια διεισδυτικότητα που κατάφερε να αλώσει μέχρι και τις νεότερες και ευαίσθητες τάξεις του πληθυσμού μας. Ειδικά στην Ελλάδα, στη χώρα της μεσογειακής διατροφής με τις τόσες ευεργετικές επιδράσεις για την υγεία, είναι ανεπίτρεπτο να έχουμε φτάσει στο σημείο του πληθυσμιακού συναγερμού σε ό,τι αφορά το συγκεκριμένο φαινόμενο. Θα χρειαστεί μια άριστη συνεργασία μεταξύ των υπουργείων και των διάφορων επιστημονικών φορέων αν θέλουμε να επιτευχθεί κάτι ουσιαστικό. Δεν αρκούν μόνο οι προσπάθειες της ελληνικής εταιρείας παχυσαρκίας με παρεμβάσεις σε σχολεία και στο ευρύ κοινό. Ο Πανελλήνιος Σύλλογος Διαιτολόγων και ο Πανελλήνιος Σύλλογος Νοσοκομειακών Διαιτολόγων θα πρέπει να δραστηριοποιηθούν, όχι σε κάποιο γενικό πλαίσιο και ανεξάρτητα, αλλά να συντονιστούν και να εναρμονιστούν με το συνολικό εγχείρημα της αντιμετώπισης της παιδικής παχυσαρκίας. Το κράτος από την πλευρά του θα πρέπει να δείξει την απαραίτητη διάθεση για συνεργασία.


*Μελέτη του Χαροκοπείου πανεπιστημίου έδειξε πως τα παιδιά που κατανάλωναν δημητριακά πρωινού είχαν χαμηλότερο βάρος σε σχέση με το ύψος τους και μικρότερη πιθανότητα να γίνουν υπέρβαρα ή παχύσαρκα.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΒΙΤΑΜΙΝΩΝ: ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΚΑΡΑΜΕΛΕΣ

Οι περισσότεροι Έλληνες συνηθίζουν να λαμβάνουν αντιοξειδωτικά συμπληρώματα διατροφής πιστεύοντας πως έτσι θα προλάβουν κάποιο κρυολόγημα, θα ενισχύσουν το ανοσοποιητικό σύστημα ή ακόμα και ότι θα επιβραδύνουν τη διαδικασία της γήρανσης. Σε τελική ανάλυση, σκέφτονται πως ακόμα και αν δεν κάνουν ό,τι ισχυρίζονται δεν κάνουν κακό στην υγεία, οπότε μικρό το κακό. Είναι όμως τα πράγματα τόσο απλά; Αν ήταν έτσι τότε ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων της Αμερικής δε θα εξέδιδε οδηγία πριν 3 ημέρες για τις εταιρείες παρασκευής συμπληρωμάτων διατροφής. Η Συγκεκριμένη οδηγία έρχεται να συμπληρώσει την Δράση για Υγεία και Εκπαίδευση πάνω στα Συμπληρώματα Διατροφής (1994), σύμφωνα με την οποία οι εταιρείες συμπληρωμάτων διατροφής θα έπρεπε να φροντίζουν για την ασφάλεια των συστατικών των σκευασμάτων αυτών. Η καινούρια οδηγία υπαγορεύει πλέον στις εταιρείες α) τα προϊόντα τους να φέρουν ετικέτες που να πληροφορούν για το τι περιέχουν και να μην ισχυρίζονται πως έχουν συστατικά που δεν περιέχουν, και β) να μην περιέχουν συστατικά που δεν αναφέρονται στην ετικέτα, όπως προσμίξεις χημικών ενώσεων και ακαθαρσίες επιβλαβείς για την υγεία του ανθρώπου. Με αυτόν τον τρόπο επιβάλλεται στις εταιρείες να αξιολογούν την ταυτότητα, την καθαρότητα των βασικών συστατικών του συμπληρώματος και να ελέγχουν για ανεπιθύμητες ουσίες στα σκευάσματά τους. Ποιές ουσίες μπορεί να είναι αυτές; Εντομοκτόνα, φυσικές τοξίνες, βακτήρια, γυαλί, μόλυβδος και άλα βαρέα μέταλλα που μέχρι τώρα οι καταναλωτές ίσως να λάμβαναν μαζί με το "μαγικό σκέυασμα". Το χρονικό περιθώριο που δίνεται στις μικρές επιχειρήσεις για να συμμορφωθούν με τον κανόνα είναι μέχρι 3 χρόνια. Πιο συγκεκριμένα, εταιρείες με περισσότερους από 500 υπαλλήλους θα πρέπει να συμμορφωθούν μέχρι τον Ιούνιο του 2008, ενώ όσες απασχολούν λιγότερους από 500 υπαλλήλους θα πρέπει να προσαρμοστούν μέχρι τον Ιούνιο του 2009. Τέλος εταιρείες με λιγότερους από 20 υπαλλήλους έχουν προθεσμία μέχρι τον Ιούνιο του 2010. Ας δούμε όμως και τι λένε οι επιστημονικές μελέτες για τα συμπληρώματα διατροφής.

Η συνολική διαδικασία γήρανσης αποδίδεται και σε μια βαθμιαία συσσώρευση ζημίας που προέρχεται από τις ελεύθερες ρίζες. Υπερβολική ποσότητα ελεύθερων ριζών έχει αναφερθεί στις καρδιαγγειακές παθήσεις, στη νόσο του Αλτσχάιμερ, στη νόσο του Πάρκινσον και στον καρκίνο. Εν τούτοις οι ελεύθερες ρίζες είναι απαραίτητες για την ζωή. Η ικανότητα του σώματος να μετατρέπει τον αέρα και την τροφή σε χημική ενέργεια εξαρτάται από μια αλυσιδωτή αντίδραση ελεύθερων ριζών. Αποτελούν επίσης κρίσιμο μέρος του ανοσοποιητικού συστήματος. Οι βιταμίνες είναι αυτές που πετυχαίνουν την ισορροπία.

Ο τρόπος με τον οποίο δρουν οι αντιοξειδωτικές ουσίες είναι να αφοπλίζουν τις ελεύθερες ρίζες από τα "απειλητικά" τους ηλεκτρόνια και να τις μετατρέπουν ξανά σε "νομοταγή" χημικά μόρια. Όμως η αλήθεια είναι κάπως διαφορετική. Οι ελεύθερες ρίζες είναι καλές όσο και κακές, ενώ τα πολλά αντιοξειδωτικά μπορούν να κάνουν κακό στον οργανισμό.

Τα πιο πολλά από αυτά είναι γνωστά στο ευρύτερο κοινό, π.χ. Βιταμίνες E και C, β-καροτένιο (μια μορφή της βιταμίνης Α) και σελήνιο. Ο τρόπος λειτουργίας τους είναι αρκετά περίπλοκος και θα εξεταστεί παρακάτω. Είναι αλήθεια πως τα αντιοξειδωτικά σταματούν μια διαδικασία που ονομάζεται οξείδωση. Σημαντικά μόρια μέσα στο σώμα, όπως αυτά που σχηματίζουν τα τοιχώματα των αρτηριών, οξειδώνονται όταν χάσουν ένα ηλεκτρόνιο. Από την στιγμή που θα οξειδωθούν γίνονται ασταθή και διαχωρίζονται πλέον εύκολα.

Οι ελεύθερες ρίζες είναι πολύ αντιδραστικά μόρια ή άτομα, με μη ζευγαρωμένα ηλεκτρόνια, που αποζητούν άλλα ηλεκτρόνια για να "ζευγαρώσουν". Έτσι κλέβουν ένα ηλεκτρόνιο, από οτιδήποτε συναντήσουν πρώτα: π.χ. από ένα κυτταρικό τοίχωμα, ή από το γενετικό υλικό (DNA).

Όσο η ζημιά που προκαλούν οι ελεύθερες ρίζες λαμβάνει χώρα, άλλο τόσο στα κύτταρα στα οποία συμβαίνει δεν μπορούν να αποδώσουν ικανοποιητικά.

Υπερβολική ποσότητα ελεύθερων ριζών έχει αναφερθεί στις καρδιαγγειακές παθήσεις, στη νόσο του Αλτσχάιμερ, στη νόσο του Πάρκινσον και στον καρκίνο. Η συνολική διαδικασία γήρανσης έχει οριστεί ως μια βαθμιαία συσσώρευση ζημίας προερχομένης από τις ελεύθερες ρίζες.

Εν τούτοις οι ελεύθερες ρίζες είναι απαραίτητες για την ζωή. Η ικανότητα του σώματος να μετατρέπει τον αέρα και την τροφή σε χημική ενέργεια εξαρτάται από μια αλυσιδωτή αντίδραση ελεύθερων ριζών. Αποτελούν επίσης κρίσιμο μέρος του ανοσοποιητικού συστήματος, καθώς ρέουν στις φλέβες και επιτίθενται σε "ξένους εισβολείς". Το υπεροξείδιο του υδρογόνου αποτελεί

ένα κλασικό παράδειγμα ελεύθερης ρίζας, η οποία, αν και βρίσκεται σε ίχνη μέσα στο αίμα, βοηθά στην αντιμετώπιση των μικροβίων. Η παραγωγή ελεύθερων ριζών είναι μια φυσική διαδικασία, καθώς αυτές είναι παραπροϊόντα της αναπνοής.

Ο ρόλος των αντιοξειδωτικών ουσιών είναι μέσα από μια πολύπλοκη διαδικασία να αντιδρούν με τις ελεύθερες ρίζες και να τις αδρανοποιούν μετατρέποντάς τις σε μόρια, όπως νερό και αέριο οξυγόνο.

Φαίνεται λοιπόν πως υπάρχει μια ευαίσθητη ισορροπία: από τη μια πλευρά το σώμα δεν επιθυμεί την υπερβολική παραγωγή ελεύθερων ριζών και από την άλλη δεν θέλει να τις χάσει εντελώς. Μια δίαιτα πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρππούς και σε ορισμένες πηγές κρέατος μπορεί να

εφοδιάσει τους περισσότερους από εμάς με τις απαραίτητες αντιοξειδωτικές ουσίες για να διατηρήσουμε αυτή την ισορροπία. Οι ειδικοί επιστήμονες συμφωνούν στο ότι λίγοι είναι αυτοί που θα πρέπει να αυξήσουν την πρόσληψη των κοινών αντιοξειδωτικών, όπως της βιταμίνης C και του β-καροτένιου. Η τιμή για την βιταμίνη E παραμένει ακόμα "στον αέρα".

Σύμφωνα με την Καρδιολογική Εταιρεία των Η.Π.Α. αξιοσημείωτο ποσοστό των Αμερικανών (περίπου το 30%) κάνει χρήση συμπληρωμάτων διατροφής.

Από επιστημονική άποψη, για κάθε μελέτη που βρίσκει ευεργετικές δράσεις των αντιοξειδωτικών ουσιών υπάρχει μία άλλη, η οποία δεν βρίσκει καμία συσχέτιση. Η ύπαρξη χαμηλών επιπέδων αντιοξειδωτικών φαίνεται να δρα αρνητικά στον οργανισμό. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στην έγκυρη βρετανική ιατρική επιθεώρηση "The Lancet", το 1983, βρήκε πως τα άτομα με χαμηλά επίπεδα σεληνίου είχαν δύο φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν καρκίνο, σε σχέση με αυτούς που τα επίπεδά τους ήταν φυσιολογικά.

Άλλη μελέτη που δημοσιεύτηκε το 1986 στην επιθεώρηση "New England Journal of Medicine" βρήκε ότι οι ασθενείς που έπασχαν από ένα συγκεκριμένο τύπο καρκίνου του πνεύμονα είχαν τέσσερις φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να έχουν έλλειψη σε β-καροτένιο συγκριτικά με την ομάδα ελέγχου.

Μια μελέτη από την Ολλανδία, το 1989, συσχέτισε τα χαμηλά επίπεδα σεληνίου με αυξημένο κίνδυνο εμφράγματος. Επιπρόσθετα, η μελέτη Harvard based Physicians Health Study 6, η οποία κατέγραψε τον τρόπο ζωής περίπου 50.000 αντρών επαγγελματιών υγείας για τα προηγούμενα 15 χρόνια της ζωής τους, βρήκε ότι εκείνοι που κατανάλωναν μια δίαιτα πλούσια σε βιταμίνη E (από πηγές όπως καρύδια, σπόρους και σόγια), διέτρεχαν τον μισό κίνδυνο ανάπτυξης καρδιαγγειακής νόσου σε σχέση με εκείνους που προσλάμβαναν χαμηλά επίπεδα βιταμίνης E από την διατροφή τους. Τα οφέλη όμως από τη λήψη αντιοξειδωτικών ουσιών, πέραν αυτών που προσφέρει η διατροφή, είναι πιο δύσκολο να αποδειχθούν.

Η ημερήσια λήψη συμπληρωμάτων σεληνίου από ασθενείς με καρκίνο του δέρματος διπλασίαζε την πιθανότητά τους να μην καταλήξουν σε σχέση με τους ασθενείς που δεν έπαιρναν συμπληρώματα, όπως φάνηκε από μελέτη που δημοσιεύθηκε το 1996, στην επιθεώρηση της Αμερικανικής Ιατρικής Εταιρείας. Άλλες μελέτες έδειξαν παρόμοια θετικά αποτελέσματα: η βιταμίνη E μείωνε τον κίνδυνο προστατικού καρκίνου, ανέβαλε την έναρξη των συμπτωμάτων εξασθένησης από την νόσο Αλτσχάιμερ, καθυστερούσε τον καταρράκτη και την εξέλιξη της νόσου των στεφανιαίων αρτηριών της καρδιάς. Η βιταμίνη C θα μπορούσε να προλάβει και να αντιμετωπίσει την τύφλωση, την νεφρική ανεπάρκεια και τον ακρωτηριασμό στους διαβητικούς.

Επιπρόσθετες ποσότητες σεληνίου, ένα μέταλλο που είναι απαραίτητο σε ελάχιστες ποσότητες, φάνηκε ότι μείωναν τον κίνδυνο καρκίνου του προστάτη, ορθοκολονικού καρκίνου και καρκίνου του πνεύμονα.

Ταυτόχρονα με τις προηγούμενες μελέτες δεν έλειψαν και εκείνες που έβρισκαν ουδέτερη ή ακόμα και αρνητική τη δράση των συμπληρωμάτων αντιοξειδωτικών. Μια μελέτη του 1994, που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση "New England Journal of Medicine" βρήκε ότι οι Φιλανδοί άνδρες καπνιστές είχαν 18% μεγαλύτερη πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα μετά τη λήψη συμπληρώματος β-καροτένιου. Το 1997 η επιθεώρηση "The Lancet" παρουσίασε μια μελέτη ασθενών που λάμβαναν συμπληρώματα βιταμίνης E και β-καροτένιου μετά το πρώτο τους έμφραγμα. Υπήρξαν πιο πολλοί θάνατοι από καρδιαγγειακή νόσο στην ομάδα του β-καροτένιου και τάση περισσότερων θανάτων στην ομάδα της βιταμίνης E. Άλλες μελέτες δημοσιευμένες μεταξύ 1994 και 1997 στην επιθεώρηση "New England Journal of Medicine" έδειξαν παρόμοια αρνητικά ή ουδέτερα αποτελέσματα.

Από τα αντικρουόμενα ευρήματα των μελετών φαίνεται ότι δεν μπορούμε ακόμα να κατανοήσουμε την περίπλοκη σχέση μεταξύ συγκεκριμένων τύπων αντιοξειδωτικών και συγκεκριμένων τύπων ελεύθερων ριζών σε διαφορετικές στιγμές της ζωής καθενός. Δεν μπορούμε να μιλάμε για τα αντιοξειδωτικά "μαζικά". Δεν έχουν όλα τις ίδιες ικανότητες. Τα αποτελέσματα των ερευνών παρουσιάζουν όλα μεγάλο ενδιαφέρον. Αλλά οι επιστήμονες δυσκολεύονται πολύ να το αναπαραγάγουν και να εξηγήσουν τις θετικές επιδράσεις που ανιχνεύουν.

Το "αντιοξειδωτικό παράδοξο" είναι πως ενώ οι δίαιτες, πλούσιες σε αντιοξειδωτικά, δείχνουν να έχουν θετική επίδραση στην υγεία, η χορήγηση συμπληρωμάτων αντιοξειδωτικών μπορεί να δράσει προς τις δύο κατευθύνσεις χωρίς να είναι τίποτα προβλέψιμο. Αν η βιοχημεία παραμένει ίδια για όλους, γιατί η λήψη ενός αντιοξειδωτικού έχει διαφορετική επίδραση σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και σε διαφορετικές περιοχές του σώματος;

Ίσως οι επιπρόσθετες ποσότητες αντιοξειδωτικών, από αυτές που χρειάζεται ο οργανισμός, να δρουν τελικά ως προ-οξειδωτικές ενώσεις και να τροφοδοτούν την παραγωγή ελεύθερων ριζών και την παραπέρα οξειδωτική βλάβη. Ίσως οι αντιοξειδωτικές ουσίες να μην έχουν αποτέλεσμα επειδή δεν μπορούν να φτάσουν εκεί που είναι περισσότερο απαραίτητες.

Όλα τα παραπάνω ερωτήματα γεννούν ένα ακόμα πιο σημαντικό: Πόσο ασφαλής είναι τελικά η λήψη των συμπληρωμάτων αντιοξειδωτικών ουσιών; Πόσο ασφαλή είναι τα συμπληρώματα βιταμινών E και C;

Υπάρχει σημαντικός όγκος επιστημονικών δεδομένων, που υποστηρίζει ότι η λήψη συμπληρωμάτων βιταμίνης E και C είναι ασφαλής για τον γενικότερο πληθυσμό. Επειδή αυτά τα δύο θρεπτικά συστατικά επιτελούν πολλές λειτουργίες και ανάμεσά τους αυτήν της αντιοξειδωτικής δράσης που προστατεύει από τις ελεύθερες ρίζες, η δράση τους έχει μελετηθεί

επισταμένως τα τελευταία χρόνια. Εξ αιτίας των προαναφερομένων θετικών επιδράσεων είναι πολλά τα άτομα που καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες των δύο αυτών βιταμινών, οι οποίες ξεπερνούν τα συνιστώμενα διαιτητικά όρια.

Ως ασφαλής οδηγία (ανεκτά ανώτατα επίπεδα πρόσληψης), δοσμένη από το Ιατρικό Ινστιτούτο των Ην. Πολιτειών, έχει καθοριστεί στους ενήλικους το ένα γραμμάριο για τη βιταμίνη E και τα δύο γραμμάρια για τη βιταμίνη C.

Πολλές κλινικές δοκιμές με αυτές τις δύο βιταμίνες διεξήχθησαν, περιλαμβάνοντας μια γκάμα ασθενών με διάφορες ασθένειες, χωρίς να παρατηρηθούν συγκεκριμένες παρενέργειες σε οποιοδήποτε επίπεδο πρόσληψης. Άλλες μελέτες με αντικείμενο συγκεκριμένα τη βιταμίνη C δεν εντόπισαν παρενέργειες, εκτός από περιστασιακές γαστρεντερικές διαταραχές ή ήπια διάρροια, η οποία συνέβη λόγω της οσμωτικής δράσης ποσοτήτων βιταμίνης C, που δεν είχαν απορροφηθεί. Υπήρξαν κάποιες ενδείξεις για αιμορραγικές δράσεις και άλλες πιθανές παρενέργειες που παρατηρήθηκαν σε υψηλές δόσεις βιταμίνης E, αλλά τα δεδομένα δεν ήταν πειστικά. Ενδείξεις για πιθανές παρενέργειες της βιταμίνης C που προκύπτουν από τον ρόλο της στον μεταβολισμό του σιδήρου, δεν επιβεβαιώθηκαν σε κλινικές μελέτες.

Έτσι, από την ανασκόπηση των κλινικών δοκιμών φαίνεται πως τα συμπληρώματα βιταμίνης E και C είναι ασφαλή για τους περισσότερους ενήλικους σε επίπεδα για την μεν βιταμίνη E μικρότερα ή ίσα με 1600 διεθνείς μονάδες (IU), ενώ για τη βιταμίνη C σε επίπεδα μικρότερα ή ίσα με 2000 διεθνείς μονάδες (IU). Πρέπει να αναφερθεί σε αυτό το σημείο πως τα διαιτητικά συμπληρώματα της βιταμίνης E εκφράζονται με όρους διεθνών μονάδων. Ένα χιλιοστόγραμμο του γραμμαρίου συνθετικής βιταμίνης E ισοδυναμεί με μια διεθνή μονάδα, ενώ ένα χιλιοστόγραμμο φυσικής βιταμίνης E ισοδυναμεί με 1,5 διεθνή μονάδα.

Συνήθως τα επίπεδα αυτών των δύο βιταμινών δεν πέφτουν ποτέ σε τέτοιο βαθμό ώστε να δημιουργηθεί έλλειψη και αυτό επειδή βρίσκονται σε μια ποικιλία τροφίμων. Εν τούτοις, αν κάτι τέτοιο συμβεί, τότε η χαμηλή πρόσληψή τους αυξάνει τον κίνδυνο συγκεκριμένων χρόνιων ασθενειών (νόσος Αλτσχάιμερ, σχετιζόμενος με την ηλικία εκφυλισμός της ωχράς κηλίδος, μερικοί τύποι καρκίνου, καταρράκτης και ισχαιμική καρδιαγγειακή νόσος) και επιταχύνει ορισμένους δείκτες της διαδικασίας γήρανσης. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην ανεπαρκή αντιοξειδωτική προστασία των ιστών από την οξειδωτική επίθεση των ελεύθερων ριζών. Πώς νοείται όμως ο όρος της ασφάλειας συγκεκριμένων θρεπτικών συστατικών; Το Ιατρικό Ινστιτούτο των Ην. Πολιτειών όρισε ότι ένα θρεπτικό συστατικό θεωρείται ασφαλές, όταν δεν παρουσιάζει κίνδυνο για ασθένεια ή τραυματισμό ή όταν παρουσιάζει αξιοσημείωτη βεβαιότητα πως δεν δημιουργεί βλάβη υπό συνθήκες συνήθους χρήσης. Αξίζει να σημειωθεί πως η συνιστώμενη διαιτητική επιτρεπόμενη ποσότητα (ΚΟΑ), που αντιπροσωπεύει την απαιτούμενη ημερήσια πρόσληψη για την κάλυψη των φυσιολογικών διατροφικών αναγκών και την πρόληψη κλινικής ανεπάρκειας, για την βιταμίνη E αυξήθηκε, τουλάχιστον στην Αμερική, κατά 50% για τους άντρες και 10096 για τις γυναίκες. Κατά ανάλογο τρόπο, για τη βιταμίνη C η αύξηση ήταν 50% για τους άντρες και 25% για τις γυναίκες. Υπάρχει επιπροσθέτως η έννοια του ανώτατου ορίου της ανεκτής πρόσληψης, της μέγιστης ποσότητας δηλαδή, που θεωρείται ασφαλής (που δεν προκαλεί κίνδυνο ή παρενέργειες για την υγεία) για υγιείς ανθρώπους, όταν χρησιμοποιείται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το όριο αυτό είναι ένα γραμμάριο για τη βιταμίνη E και δύο γραμμάρια για τη βιταμίνη C.

Βιταμίνη Ε

Πολλές βιβλιογραφικές ανασκοπήσεις περιγράφουν σχολαστικά την απουσία παρενεργειών από τη λήψη συμπληρωμάτων της συγκεκριμένης βιταμίνης σε ποσότητες αρκετά μεγαλύτερες από τη συνιστώμενη διαιτητικά επιτρεπόμενη.

Υπήρξαν όμως και μερικές μελέτες που πρότειναν πως η χορήγηση συμπληρωμάτων βιταμίνης Ε συνδέεται με αιμορραγικές επιπλοκές ή με αυξημένη θνητότητα από αιμορραγικό έμφραγμα. Όμως κάτι τέτοιο δεν παρατηρήθηκε σε άλλες κλινικές δοκιμές μεγάλου εύρους με υψηλότερες δόσεις της βιταμίνης, οπότε και η χορήγηση συμπληρωμάτων εξακολούθησε να θεωρείται ασφαλής.

Ο προτεινόμενος μηχανισμός για τις αιμορραγικές συμπεριφορές ήταν η δράση της βιταμίνης στην πήξη του αίματος σε ορισμένα άτομα, σε συνδυασμό με την ανεπάρκεια της Βιταμίνης Κ, η οποία και αυτή παίζει σημαντικό ρόλο στην πήξη του αίματος. Η ανεπάρκεια της βιταμίνης Κ δημιουργείται από ορισμένα φάρμακα.

Τα περισσότερα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν πως κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει σε άτομα που δεν έχουν έλλειψη της βιταμίνης K, δηλαδή σε αριθμό ατόμων που καλύπτουν μέρος μεγαλύτερο από το μισό του πληθυσμού.

Όμως η βιταμίνη Ε παίζει ρόλο στην πήξη του αίματος και με έναν ακόμα τρόπο: επηρεάζει τη δράση των αιμοπεταλίων, καθώς περιορίζει την ικανότητα τους να συσσωματώνονται. Η δράση της αυτή ίσως κρύβει ευεργετικά αποτελέσματα για την υγεία.

Βιταμίνη C

Οι διάφορες μελέτες δείχνουν επίμονα πως η χορήγηση συμπληρωμάτων σε δόσεις μικρότερες ή ίσες με δύο γραμμάρια την ημέρα είναι ασφαλής. Στον αντίποδα υπήρξαν ενδοιασμοί για πιθανές παρενέργειες, όπως σχηματισμός νεφρόλιθων, αυξημένα επίπεδα ουρικού οξέος, υπερβολική απορρόφηση σιδήρου, μειωμένα επίπεδα της βιταμίνης Β12 καθώς και πιθανή προ-οξειδωτική δράση. Τίποτα όμως από όλα αυτά δεν φάνηκε να έχει ουσιαστική βάση.

Μπορεί βέβαια ο ρόλος της βιταμίνης C στην πρόληψη χρόνιων ασθενειών να έχει μελετηθεί λιγότερο από τον αντίστοιχο της βιταμίνης Ε, όμως οι κλινικές δοκιμές ήταν αρκετές για την αξιολόγηση της ασφάλειας λήψης της. Είναι γνωστό πως η βιταμίνη αυξάνει την απορρόφηση του διαιτητικού σιδήρου.

Γι' αυτό ακριβώς υπήρξε έρευνα για ενδεχόμενη επικίνδυνη για τον οργανισμό αύξηση των αποθηκών σιδήρου από αυξημένη πρόσληψη βιταμίνης C.

Η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας έδειξε ότι η αύξηση της απορρόφησης σιδήρου λάμβανε χώρα σε επίπεδα πρόσληψης βιταμίνης C μεταξύ 25 και 50 χιλιοστών του γραμμαρίου ανά ημέρα. Χορήγηση συμπληρωμάτων μέχρι και δύο γραμμαρίων βιταμίνης C ανά ημέρα δεν αύξαναν τα επίπεδα των σωματικών αποθεμάτων του σιδήρου σε βαθμό εκδήλωσης κλινικών παρενεργειών. Από την ανασκόπηση των μελετών φάνηκε ότι ακόμα και ο συνδυασμός των βιταμινών C και Ε είναι γενικά ασφαλής για τον υγιή πληθυσμό.

Συμπερασματικά

Οι περισσότεροι επιστήμονες συμφωνούμε ότι η σωματική άσκηση και η υγιεινή διατροφή πρέπει να είναι η βασική μας προτεραιότητα. Μια διατροφή με ποικιλία επιλογών, όπως η μεσογειακή διατροφή, είναι πιο υγιής από την απλή λήψη συμπληρωμάτων. Οι απομονωμένες αντιοξειδωτικές ουσίες του συμπληρώματος ίσως να μην είναι οι πρωταγωνιστές τελικά. Τα φρούτα και τα λαχανικά είναι πλούσια σε αντιοξειδωτικά, αλλά περιέχουν εκατοντάδες άλλες χημικές ουσίες. Οποιοδήποτε από αυτά ή συνδυασμός κάποιων μπορεί να συμβάλει στην τελική ευεργετική επίδραση.

Τα θρεπτικά συστατικά των τροφών διευκολύνουν το σώμα να παράγει τις δικές του αντιοξειδωτικές ουσίες. Μπορεί η λήψη των συμπληρωμάτων αντιοξειδωτικών ουσιών να κρίνεται ασφαλής για τον γενικότερο πληθυσμό, όμως δεν αποτελεί ούτε πανάκεια, ούτε αφορμή για πειραματισμούς χωρίς την καθοδήγηση του εξειδικευμένου επιστήμονα διαιτολόγου.Ας μην ξεχνλαμε πως μια πρόσφατη ανασκόπηση τον Μάρτιο του 2007 από την Αμερικανικη Ιατρική Εταιρεία συσχέτισε τα αντιοξειδωτικά συμπλρώματα με αυξημένη θνητότητα. Πρέπει να γίνει κατανοητό πως τα συμπληρώματα διατροφής είναι απαραίτητα μόνο σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες και σε φάσεις της ζωής. Προσοχή από την πλευρά του κοινού συνίσταται επίσης σε ιατρούς και διαιτολόγους που τα συστήνουν χωρίς ιδιαίτερο λόγο. Επιπρόσθετα, κάποτε θα πρέπει να αποβληθεί η λανθασμένη αντίληψη της διατήρησης όλων των ανθυγιεινών συνηθειών και της επίλυσης των προβλημάτων της υγείας με ένα χάπι.

Φάρμακα κατά της παχυσαρκίας: ποιό το μέλλον τους;

Παρά το γεγονός πως η παχυσαρκία είναι πολυπαραγοντική νόσος, η βιομηχανία φαρμάκων, όπως και πολλοί συμπολίτες μας, έχουν πειστεί εδώ και χρόνια πως η λύση στο πρόβλημα θα δοθεί από ένα χάπι. Έτσι, στο πέρασμα του χρόνου έχουν εμφανιστεί διάφορα φαρμακευτικά σκευάσματα τα οποία δρουν με διαφορετικό μηχανισμό το καθένα και περιέχουν διαφορετική δραστική ουσία. Ως εκ τούτου έχουν διαφορετικές παρενέργειες όσο και διαφορετική αποτελεσματικότητα.

Η ορλιστάτη για παράδειγμα, είναι η χημική ουσία που εμποδίζει την απορρόφηση του διατροφικού λίπους από το γαστρεντερικό σωλήνα. Για την ακρίβεια, η ουσία αυτή αναστέλει τη λειτουργία ενός ενζύμου (παγκεατική λιπάση) το οποίο διασπά τα τριγλυκερίδια της τροφής στο έντερο. Έτσι, τα τριγλυκερίδια, αφού δεν μπορούν να διασπαστούν, δεν είναι δυνατόν και να απορροφηθούν περαιτέρω. Η ορλιστάτη όμως μπορεί να αναστείλει την απορρόφηση μόνο του 30% του λίπους που κάποιος προσλαμβάνει μέσω της διατροφής του.

Γι’ αυτό ακριβώς το λόγο δρα επικουρικά στη διατροφή, η οποία πρέπει να είναι χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά. Σε αντίθετη περίπτωση παρατηρείται στεατόρροια, μια κατάσταση κατά την οποία το λίπος που δε μπορεί να απορροφηθεί από το έντερο αποβάλλεται μέσω των κοπράνων. Επιπρόσθετα, οι λιποδιαλυτές βιταμίνες (Α,Κ,Ε,D) δεν μπορούν να απορροφηθούν από τις τροφές εξαιτίας της δράσης του φαρμάκου. Έτσι, συνήθως συστήνεται επιπρόσθετα η λήψη πολυβιταμινούχου συμπληρώματος ταυτόχρονα.

Η σιβουτραμίνη αποτελεί τη δραστική ουσία ενός άλλου φαρμάκου το οποίο έχει επιστρατευτεί ενάντια στην παχυσαρκία. Ο τρόπος δράσης διαφέρει σε αυτή την περίπτωση. Η ουσία αυτή ελαττώνει την όρεξη του οργανισμού και κατ’ επέκταση την υπερβολική πρόσληψη θερμίδων. Παρενέργειές της είναι δυνητικά η αύξηση της αρτηριακής πίεσης, ναυτία, αίσθηση παράξενης γεύσης και πιο σπάνια αλλαγές στην ψυχική διάθεση, παραισθήσεις και καρδιακές αρρυθμίες.

Τέλος η ριμοναμπάτη αποτελεί το πιο πρόσφατο κατασκεύασμα που έχουν επιστρατεύσει οι φαρμακοβιομηχανίες απέναντι στην παχυσαρκία. Πρόκειται για μια ουσία η οποία δρα όπως περίπου η σιβουτραμίνη και μειώνει την όρεξη του οργανισμού ακολουθώντας όμως ένα διαφορετικό βιοχημικό μονοπάτι, αυτό του δικτύου των ενδοκαναβιδοειδών υποδοχέων. Ο ρόλος του ήταν επίσης επικουρικός σε μια προσεγμένη διατροφή που συνοδεύεται από συστηματική φυσική δραστηριότητα.

Το φάρμακο κυκλοφόρησε το 2006 και μόλις στις 23 Οκτρωβρίου 2008 αποσύρθηκε από την αγορά μετά από απόφαση της Επιτροπής για τα Φαρμακευτικά Προϊόντα Ανθρώπινης Χρήσης (CHMP) της Ευρωπαίκής Ένωσης. Φάνηκε πως τελικά οι παρενέργειες του χαπιού ήταν περισσότερες από τα οφέλη και πως επιπρόσθετα ήταν συχνότερες στην πραγματική ζωή σε σχέση με τις κλινικές δοκιμασίες που έγιναν πριν την κυκλοφορία του. Οι παρενέργειες αυτές δεν είναι καθόλου αμελητέες.

Επειδή η ριμοναμπάτη δρα στο πολύπλοκο κεντρικό νευρικό σύστημα του ανθρώπου οι συνέπειες μπορεί να είναι απρόβλεπτες. Συχνά οι ασθενείς παρουσίαζαν δριμεία κατάθλιψη και σπανιότερα τάσεις αυτοκτονίας. Η συνολική δράση της ουσίας ήταν τέτοια που φαίνεται πως συνέβαλε στην εξέλιξη νευροεκφυλιστικών ασθενειών, όπως της πολλαπλής σκλήρυνσης, της νόσου Αλζάιμερ κ.α. Τί μας επιφυλάσσει λοιπόν το μέλλον των χαπιών ενάντια στην παχυσαρκία;

Στις 22 Οκτωβρίου 2008, δημοσιεύθηκε στην έγκριτη επιθεώρηση Lancet μια μικρή (συγκρίθηκαν ομάδες των 50 ατόμων) κλινική δοκιμή φάσης ΙΙ για μια νέα φαρμακευτική ουσία που βοηθά στην απώλεια του βάρους. Η ουσία ονομάζεται τεσοφενσίνη και μέχρι τώρα η έρευνα είχε εστιάσει στο ρόλο της σε ασθένειες όπως η Αλζάιμερ και η Πάρκινσον. Τα αποτελέσματα όμως ήταν απογοητευτικά. Η δράση της ουσίας αυτή επικεντρώνει ξανά στην απώλεια της όρεξης αλλά και στην αύξηση του βασικού μεταβολικού ρυθμού. Οι ερευνητές βασίζουν τις ελπίδες τους στο γεγονός πως η συγκεκριμένη ουσία φαίνεται να έχει επιπλέον αντικαταθλιπτικές ιδιότητες.

Μέχρι στιγμής οι κλινικές δοκιμές έχουν ανιχνεύσει τις εξής παρενέργειες: ξηροστομία, αϋπνία, ταχυκαρδία, δυσκοιλιότητα, ναυτία, διάρροια και αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Όλες αυτές οι παρενέργειες έχουν ήδη παρατηρηθεί και σε προηγούμενα χάπια. Μένει μόνο να φανεί αν α) τελικά η καινούργια φαρμακευτική ουσία θα πάρει έγκριση κυκλοφορίας, β) αν έχει δυνητικά και άλλες σοβαρότερες παρενέργειες και γ) είναι τελικά και πόσο, αποτελεσματική στην απώλεια βάρους.

Αν και μέχρι να διεξαχθούν οι μεγαλύτερου εύρους κλινικές δοκιμές φάσης ΙΙΙ για την καινούρια φαρμακευτική ουσία και μέχρι οι φαρμακευτικές εταιρείες να καταλήξουν στο θαυματουργό χάπι κατά της παχυσαρκίας, ας προσπαθήσουμε όλοι να κατανοήσουμε πως πάντα ο ρόλος των χαπιών αυτών ήταν επικουρικός σε έναν ισορροπημένο τρόπο ζωής που περιλαμβάνει υγιεινή διατροφή και συστηματική σωματική άσκηση. Το να μετατίθεται η ελπίδα της θεραπείας της παχυσαρκίας αποκλειστικά σε ένα χάπι είναι μάλλον ουτοπία.

Ας μην λησμονούμε επίσης πως η κοινωνική ασφάλιση πλέον δεν αποζημιώνει φάρμακα που προορίζονται για την καταπολέμηση της παχυσαρκίας, της φαλάκρας, της στυτικής δυσλειτουργίας, του καπνίσματος, των ρυτίδων, των κιρσών και της φλεβίτιδας, όπως επίσης και αντισυλληπτικά και βιταμίνες (Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας: Αρ. Πρ. Φ. 42000/15995/1456). Τα φάρμακα αυτά θεωρούνται πλέον ‘φάρμακα lifestyle’ και τα χαρακτηριστικά τους προσδιορίζονται από απόφαση του ΕΟΦ (Αρ. Πρ. 38945/11-6-2008). Μέχρι λοιπόν να υπάρξουν νεότερες εξελίξεις είναι μια θαυμάσια ευκαιρία η ανέξοδη υγιεινή διατροφή να γίνει το επίκεντρο της θεραπείας της παχυσαρκίας.

Γενετικά τεστ και δίαιτες

1. Η επιστημονική άποψη του καθηγητή γενετικής και πρύτανη του Πανεπιστημίου Πατρών από το 1994, κου Αλαχιώτη:

http://tovima.dolnet.gr/print_article.php?e=B&f=15495&m=H08&aa=1

2. Η άποψη του αντιπροέδρου του Ελληνικού Ινστιτούτου Διατροφής, κου Κωνσταντίνου Ξένου:

http://www.protothema.gr/content.php?id=17011

Τα συμπεράσματα δικά σας.

Προσωπικά, ως υποψήφιος διδάκτωρ διατροφογενετικής, τάσσομαι με την 1η άποψη.