Κάθε 4 χρόνια οι διαιτολόγοι από όλες τις γωνιές του πλανήτη συγκεντρώνονται για να ανταλλάξουν απόψεις και να παρουσιάσουν τα πιο πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα της επιστήμης της διατροφής. Αυτή τη φορά το ραντεβού δόθηκε στη Γιοκοχάμα της Ιαπωνίας και είχα την τιμή να βρεθώ ως αντιπρόσωπος του Ελληνικού Συλλόγου Διαιτολόγων-Διατροφολόγων. Περίπου 5000 σύνεδροι παραβρέθηκαν και οι ομιλίες κάλυψαν σχεδόν κάθε πλευρά της σύγχρονης διαιτολογίας: από τα επιστημονικά δεδομένα για το ρόλο της διατροφής στις διάφορες ασθένειες μέχρι τα θέματα που απασχολούν τον επαγγελματία διαιτολόγο είτε στον ιδιωτικό είτε στο δημόσιο τομέα.
Οι διαλέξεις ήταν ποικίλες και ενδιαφέρουσες. Κάλυψαν διάφορα πεδία της επιστήμης της διατροφής όπως τη σχέση της με την κουλτούρα και την παράδοση, τον υποσιτισμό, το μεταβολικό σύνδρομο, την παχυσαρκία, το σακχαρώδη διαβήτη, τη νεφρική νόσο, τον καρκίνο, τις καρδιαγγειακές παθήσεις, την περιεγχειρητική φροντίδα, τα λειτουργικά τρόφιμα, τις σχολικές παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας και τη μακροζωία. Επίσης υπήρχαν ομιλίες που κάλυπταν τις ιδιαιτερότητες και τον θρεπτικό πλούτο των τροφίμων της ιαπωνικής διατροφής. Τέλος, υπήρχαν ομιλίες που αφορούσαν στη μετακίνηση των διαιτολόγων σε έναν πλέον παγκοσμιοποιημένο χώρο εργασίας αλλά και τις νέες προκλήσεις του κλάδου, όπως για παράδειγμα η θέση του διαιτολόγου στη σχολική εκπαίδευση και την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας.
Στην τελετή έναρξης ο καθηγητής Μασάο Ίτο ανέπτυξε τις θεωρίες που υπάρχουν για την εξήγηση του τρόπου με τον οποίο ο εγκέφαλος ρυθμίζει την πρόσληψη τροφής ανάλογα με τα ερεθίσματα που δέχεται από το εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον. Στη συνέχεια του συνεδρίου εξετάστηκαν οι αντιθρομβωτικές ιδιότητες των ω-3 λιπαρών οξέων, που απαντώνται κυρίως στα ψάρια. Το θέμα της κακοθρεψίας (υποσιτισμός, παχυσαρκία) παγκοσμίως απασχόλησε τους σύνεδρους καθώς πλέον 20 εκατομμύρια νεογένητα έχουν χαμηλό σωματικό βάρος, σχεδόν το 1/3 των παιδιών έχει μειωμένη ανάπτυξη και άλλο 1/3 παρουσιάζει χαμηλό βάρος. Πάνω από 850 εκατομμύρια παιδιά είναι εκτεθειμένα στην πείνα, ενώ περίπου 1,6 δισεκατομμύρια ενήλικες είναι υπέρβαροι, 400 εκατομμύρια είναι παχύσαρκοι και δυστυχώς 20 εκατομμύρια παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι ήδη παχύσαρκα. Το 60% όλων των θανάτων αποδίδεται σε ασθένειες που σχετίζονται με τη διατροφή, ενώ το 80% αυτών των θανάτων συμβαίνει σε χώρες μετρίων και χαμηλών εισοδημάτων. Γι’ αυτό ακριβώς είναι σημαντικό κάθε χώρα να έχει διαμορφωμένες διατροφικές οδηγίες προς τον πληθυσμό της που θα βασίζονται στα πιο πρόσφατα επιδημιολογικά δεδομένα. Στην Ελλάδα πως οι διατροφικές οδηγίες προς τον πληθυσμό έχουν να ανανεωθούν από το 1999.
Τα νέα επιστημονικά δεδομένα που αφορούν στο μεταβολικό σύνδρομο είναι η αδιπονεκτίνη, μια πρωτεΐνη που εκκρίνεται από το λίπος του σώματος και της οποία η έκκριση μειώνεται όσο αυξάνεται η συσσώρευση λίπους στην κοιλιακή χώρα του σώματος. Ένας άλλος παράγοντας που προκαλεί την έλλειψη της πρωτεΐνης αυτής είναι οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου που δημιουργούνται από το οξειδωμένο λίπος. Έτσι, οι ελεύθερες ρίζες προκαλούν την έλειψη της αδιπονεκτίνης και αυτή με τη σειρά της δημιουργεί το μεταβολικό σύνδρομο (κατάσταση που χαρακτηρίζεται από αυξημένη περιφέρεια μέσης, υψηλή αρτηριακή πίεση, αυξημένα επίπεδα λιπιδίων, αυξημένη αντίσταση στην ινσουλίνη).
Ένα άλλο θέμα που εξετάστηκε στο συνέδριο αυτό ήταν τα λειτουργικά τρόφιμα. Αυτά αποτελούν μια σύγχρονη πραγματικότητα για την οποία όμως ο κόσμος δεν έχει την κατάλληλη επιστημονική πληροφόρηση. Δεν είναι λίγες οι φορές που τα τρόφιμα αυτά καταναλώνονται πιο πολύ από περιέργεια παρά από ενσυνείδητη επιλογή. Άλλες φορές καταναλώνεται ένα φυσικό λειτουργικό τρόφιμο χωρίς να υπάρχει γνώση πως είναι λειτουργικό π.χ. είναι πολλοί αυτοί που δεν ξέρουν πως τα καρύδια και τα αμύγδαλα συμβάλλουν στη μείωση της χοληστερίνης. Παρ’ όλ’ αυτά, όπως αναφέρθηκε στο συνέδριο, επειδή υπάρχουν και λειτουργικά τρόφιμα τα οποία δεν έχουν φυσική προέλευση αλλά προκύπτουν μετά από εμπλουτισμό καλό θα είναι να χρησιμοποιούνται με φειδώ και προσοχή καθώς υπάρχει ο κίνδυνος να μετατοπιστεί η κύρια πηγή της ευεργετικής ουσίας από τα φυσικά τρόφιμα στα εμπλουτισμένα, π.χ. υπάρχει ο κίνδυνος κάποιος να λαμβάνει τα ω-3 λιπαρά οξέα από εμπλουτισμένους χυμούς κυρίως και όχι από τα ψάρια τα οποία αποτελούν τις φυσικές πηγές τους. Το ερώτημα που τίθεται είναι: Έχουν την ίδια δράση τα ω-3 στα εμπλουτισμένα λειτουργικά τρόφιμα με τα ω-3 των ψαριών για τα ευεργετικά αποτελέσματα των οποίων υπάρχουν ήδη πολλές δημοσιευμένες μελέτες; Εξαιτίας λοιπόν αυτής της έλλειψης πληροφόρησης, ο Πανελλήνιος Σύλλογος Διαιτολόγων – Διατροφολόγων οργανώνει το Νοέμβριο την «Εβδομάδα Διατροφής» η οποία θα έχει ως θέμα τα λειτουργικά, τα βιολογικά και τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα. Οι ομιλίες θα είναι ανοικτές προς το κοινό και τα θέματα τα οποία θα καλυφθούν είναι ποικίλα και πολύ ενδιαφέροντα.
Η σχέση της διατροφής με τη μακροζωία ήταν ακόμα ένα θέμα που συζητήθηκε. Μελέτες σε εκατοχρονίτες στην Κορέα έδειξαν πως παρά την ηλικία τους και τη φυτοφαγική διατροφή τους, τα επίπεδα της βιταμίνης Β12 στο αίμα τους ήταν φυσιολογικά. Η βιταμίνη Β12 όμως απαντάται κυρίως σε τρόφιμα ζωικής προέλευσης. Ένα άλλο χαρακτηριστικό της διατροφής αυτών των ανθρώπων ήταν η μεγάλη κατανάλωση λαχανικών, για τα οποία φάνηκε πως έχουν έντονη αντιοξειδωτική (αντιγηραντική) και αντιμεταλλαξιογόνο δράση. Τα φρούτα φάνηκε πως κυρίως έχουν αντιοξειδωτική δράση. Δύο άλλα ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά της διατροφής των εκατοχρονιτών αποτελούν η ποσότητα και ο χρονισμός των γευμάτων τους. Αυτά αποτελούνται κάθε μέρα από την ίδια ποσότητα και πραγματοποιούνται την ίδια ώρα της ημέρας. Έτσι, μέχρι τώρα το βασικό στοιχείο της διατροφής που είχε αναγνωριστεί πως παίζει ρόλο στη μακροζωία ήταν ο περιορισμός των θερμίδων. Το παζλ έρχονται τώρα να συμπληρώσουν η σταθερή ποσότητα των γευμάτων, η κανονικότητα των ωραρίων που αυτά πραγματοποιούνται, η ποικιλία των τροφίμων που καταναλώνονται, η ισορροπία των θρεπτικών συστατικών όπως αυτή καθορίζεται από τη σύγχρονη διατροφή (ρωτήστε το διαιτολόγο σας σχετικά), η έμφαση στην κατανάλωση λαχανικών και τέλος η τήρηση συστηματικής φυσικής δραστηριότητας.
Οι παρεμβάσεις στα σχολεία για την αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας δε θα μπορούσαν να απουσιάζουν από το παγκόσμιο συνέδριο διαιτολογίας. Οι Ιάπωνες έχουν δημιουργήσει θέσεις εκπαιδευτών διατροφής στα σχολεία τους. Ο ρόλος των εκπαιδευτών αυτών είναι διττός: από τη μία εκπαιδεύουν τους μαθητές στους κανόνες της υγιεινής διατροφής (Shokuiku όπως χαρακτηριστικά ονομάζεται η διατροφική εκπαίδευση) και από την άλλη οργανώνουν τα σχολικά γεύματα με στόχο την ενσωμάτωση σε αυτά όσο το δυνατόν υγιεινότερων επιλογών και παραδοσιακών τροφίμων. Δεδομένα που προήλθαν από μελέτες άλλων χωρών επαλήθευσαν την ευεργετική επίδραση που μπορεί να έχει η διατροφική εκπαίδευση των μαθητών και η βελτίωση των σχολικών γευμάτων στη μάχη έναντι της παχυσαρκίας και στη μεταλαμπάδευση των αρχών της υγιεινής διατροφής στους μαθητές. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν δημιουργήσει ανάλογα το Εθνικό Ινστιτούτο Τροφοδοσίας, η Κορέα το Σύστημα Εκπαίδευσης Σχολικής Διατροφής και το Ηνωμένο Βασίλειο το Σύστημα Σχολικού Φαγητού. Οι Ολλανδοί πρόσφατα καθιέρωσαν σχολικά γεύματα και τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα στην υγεία και τις συνήθειες των μαθητών έχουν ήδη αρχίσει να διαφαίνονται. Έτσι δημιουργείται μια διατροφική παιδεία που θα τους συντροφεύει σε όλη τους τη ζωή. Θα ήταν λοιπόν ελπιδοφόρα η πραγματοποίηση παρεμβάσεων προς αυτή την κατεύθυνση από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων καθώς και το Τμήμα Προγραμματισμού, μελετών και αξιολόγησης της Διεύθυνσης Αγωγής Υγείας.
Όσο αφορά στις καρδιαγγειακές παθήσεις παρουσιάστηκε από την Άλισον Μιντ (διαιτολόγος στο Ηνωμένο Βασίλειο) το μεγαλύτερο ευρωπαϊκό πρόγραμμα προληπτικής καρδιολογίας με τον τίτλο EUROACTION. Το πρόγραμμα αυτό συμπεριέλαβε 8 χώρες (Δανία, Γαλλία, Ιταλία, Ολλανδία, Πολωνία, Ισπανία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο) και 24 γενικά νοσοκομεία. Πρόκειται για μια τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμή η οποία εξέτασε την υγεία 10.000 ασθενών με στεφανιαία νόσο καθώς και υγιών ατόμων υψηλού κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο. Η αντιμετώπιση των ασθενών έγινε από διεπιστημονική ομάδα στην οποία υπήρχε καρδιολόγος, γενικός ιατρός, νοσηλεύτρια, διαιτολόγος, και φυσικοθεραπευτής. Η έμφαση του προγράμματος δόθηκε όχι μόνο στον ασθενή αλλά και στο συγγενικό του περιβάλλον και οι στόχοι ήταν η διακοπή του καπνίσματος, η καθιέρωση υγιεινών διατροφικών επιλογών (περισσότερα φρούτα και λαχανικά, περισσότερα τρόφιμα ολικής άλεσης, περισσότερα λιπαρά ψάρια με υψηλή περιεκτικότητα σε ω-3 λιπαρά οξέα), η αύξηση της φυσικής δραστηριότητας, η μείωση της αρτηριακής πίεσης, των επιπέδων του σακχάρου, της ολικής και της «κακής» (LDL) χοληστερίνης.
Ο ρόλος μιας διατροφής πλούσιας σε τρόφιμα φυτικής προέλευσης φάνηκε πως είναι εξέχουσας σημασίας στην πρόληψη του καρκίνου. Τα αξιοθαύμαστα βιοενεργά συστατικά των φυτικών τροφίμων (όπως η βιταμίνη C, τα καροτενοειδή, το σελήνιο, οι ινδόλες, οι φαινόλες, τα ισοθειοκυανικά και τα γλυκοζινολικά οξέα) έχουν επιδείξει αντικαρκινικές δράσεις και οι πιθανοί μηχανισμοί είναι πολλοί. Τα συστατικά αυτά μπορούν να επιδείξουν αντιοξειδωτική, αντιφλεγμονώδη δράση, να ενεργοποιήσουν ένζυμα που αποτοξινώνουν τον οργανισμό και να εμποδίσουν το σχηματισμό των νιτροζαμινών που προκύπτουν από το έντονο μαγείρεμα των τροφίμων. Τα όσπρια αποτελούν πλούσιες πηγές αντικαρκινικών συστατικών όπως οι σαπονίνες, οι αναστολείς της πρωτεάσης και η γ-τοκοφερόλη. Όλα αυτά τα τρόφιμα αποτελούν πλούσιες πηγές φυτικών ινών οι οποίες επίσης προστατεύουν έναντι του καρκίνου.
Τέλος, όσο και αν ακούγεται παράξενο για τα ελληνικά δεδομένα, στην Αυστραλία, τον Καναδά ακόμα και στην Ολλανδία υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός πιστοποιημένων διαιτολόγων που πλέον απασχολείται στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας και την εκπαίδευση. Ακόμα και οι μεγάλες επιχειρήσεις της Ιαπωνίας διαθέτουν διαιτολόγο επειδή ακριβώς έχουν υπολογίσει πως το κόστος της απώλειας ενός σημαντικού στελέχους από ασθένεια σχετιζόμενη με τη διατροφή θα είναι πολύ μεγαλύτερο από το κόστος πληρωμής ενός τουλάχιστον διαιτολόγου για την επιχείρηση. Επιπρόσθετα στην Ιαπωνία το 2003 δημιουργήθηκε νομοθετική ρύθμιση που προβλέπει καντίνες τροφίμων στους χώρους εργασίας. Ίσως έχει έρθει η ώρα της Ελλάδας να αναλάβει ενεργό δράση και να αφήσει τους διαιτολόγους να προσφέρουν στη δημόσια υγεία αυτά που πραγματικά μπορούν και τα οποία είναι πολλά. Με την κατάλληλη πολιτική πρωτοβουλία κάθε σχολείο θα μπορεί να έχει το διαιτολόγο του και κάθε δήμος, κοινότητα, όσο μακριά και αν βρίσκεται από μια μεγάλη πόλη, θα μπορεί να απευθύνεται σε διαιτολόγο που θα είναι ενταγμένος στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας. Το αξιοθαύμαστο είναι πως στις χώρες που προαναφέρθηκαν οι διαιτολόγοι της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας είναι ιδιώτες διαιτολόγοι που έχουν ενταχθεί σε αυτή.
