Πολύ πρόσφατα, οι πιο δημοφιλείς δίαιτες, όπως αυτή της νέας γλυκαιμικής επανάστασης, η Γουέιτ Γουότσερς, η Άτκινς, η Δίαιτα Ζώνης, η δίαιτα του δόκτωρ Όρνις, η Σάουθ Μπιτς και αυτή της αμερικανικής διατροφικής πυραμίδας του 2005 μπήκαν στο μικροσκόπιο της επιστήμης.
Έτσι, από εδώ και στο εξής θα αρχίσουμε να ακούμε συχνά τον όρο ‘διατροφική ποιότητα’, η οποία αφορά οποιουδήποτε είδους δίαιτα. Με τον όρο διατροφική ποιότητα νοείται το κατά πόσο ο συγκεκριμένος τρόπος αδυνατίσματος προσφέρει ταυτόχρονα προστασία έναντι χρόνιων ασθενειών όπως οι καρδιαγγειακές παθήσεις. Αλλά ας δούμε περιληπτικά τις πιο χαρακτηριστικές αρχές κάθε τύπου δίαιτας.
Η δίαιτα της νέας γλυκαιμικής επανάστασης έχει σαν βασικό χαρακτηριστικό τα τρόφιμα χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη. Θυμίζω πως ο γλυκαιμικός δείκτης μας δείχνει πόσο ψηλότερα (σε σχέση με ένα τρόφιμο αναφοράς, συνήθως άσπρο ψωμί) ανεβάζει το σάκχαρο του αίματός μας ένα τρόφιμο 2 ώρες αφού το καταναλώσουμε.
Ο γλυκαιμικός δείκτης επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες, όπως τον τρόπο και τον χρόνο μαγειρέματος, την περιεκτικότητα του τροφίμου σε υδατάνθρακες, λίπος, πρωτεΐνη, φυτικές ίνες, από το αν το τρόφιμο είναι σε υγρή, ημίρευστη ή στερεή κατάσταση κ.α. Η δίαιτα αυτή ‘ισχυρίζεται’ ότι με τις επιλογές χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη προσφέρει παρατεταμένο αίσθημα κορεσμού και καλύτερο έλεγχο της γλυκόζης και της ινσουλίνης στο αίμα.
Η δίαιτα Γουέιτ Γουότσερς ήταν πολύ δημοφιλής παλαιότερα. Βαθμολογούσε κάθε τρόφιμο με ένα νούμερο. Όσο πιο λιπαρό και ενεργειακά πυκνό ήταν ένα τρόφιμο, τόσο πιο υψηλό βαθμό έπαιρνε. Η φιλοσοφία της δίαιτας αυτής περιόριζε το άτομο σε τέτοια κατανάλωση τροφίμων ώστε το συνολικό άθροισμά τους να έμενε σταθερά κάτω από συγκεκριμένο αριθμητικό όριο, ανάλογα με τα κιλά που έπρεπε να χάσουν.
Η δίαιτα Άτκινς αποτελεί ένα διατροφικό πλάνο με επιλογές χαμηλών υδατανθράκων και υψηλής περιεκτικότητας λίπους. Η εφαρμογή της περιλαμβάνει 4 φάσεις, κάθεμια από τις οποίες μεταβάλλει ουσιαστικά το ποσό των προσλαμβανόμενων υδατανθράκων ανάλογα με τη διακύμανση του βάρους.
Χαρακτηριστικό της δίαιτας αυτής είναι ότι
- δε θεωρεί τις φυτικές ίνες και τις αλκοόλες των σακχάρων (όπως σορβιτόλη, μανιτόλη κ.α) ως υδατάνθρακες
- ενθαρρύνει την κατανάλωση τροφίμων πλούσιων σε πρωτεΐνη και ‘καλά λιπαρά’, όπως πολυακόρεστα, μονοακόρεστα ενώ
- δεν θέτει όριο για την κατανάλωση ων κορεσμένων λιπαρών.
Η δίαιτα Σάουθ Μπιτς προτείνει συγκεκριμένους τύπους υδατανθράκων και λιπών. Όπως και η Άτκινς έτσι και αυτή εφαρμόζεται κατά στάδια, 3 για την ακρίβεια. Στο πρώτο απαγορεύει συγκεκριμένα αμυλούχα τρόφιμα (ψωμί, μακαρόνια, ρύζι, πατάτες, αλκοόλ, αρτοσκευάσματα, φρούτα ή προϊόντα της ζάχαρης).
Στο δεύτερο στάδιο και τρίτο στάδιο επαναεισάγονται οι υδατάνθρακες με τη μορφή των φρούτων, των λαχανικών και των δημητριακών ολικής άλεσης.
Η δίαιτα της Ζώνης ανήκει στα διατροφικα σχήματα χαμηλών υδατανθράκων, αλλά επιπρπόσθετα υποδεικνύει και χαμηλά επίπεδα ενέργειας. Οι υδατάνθρακες περιορίζονται μόνο στα δημητριακά ολικής άλεσης και η πρωτεΐνη οφείλει να είναι χαμηλής περιεκτικότητας λίπους. Τα μονοακόρεστα, πολυακόρεστα λιπαρά και τα ω-3 ενθαρρύνονται ενώ τα κορεσμένα και οι πηγές τους περιορίζονται.
Ο δόκτωρ Όρνις πρότεινε ένα χορτοφαγικό πρόγραμμα απώλειας βάρους το οποίο στόχευε στην πρόληψη ή και αντιστροφή (προφανώς σε αρχικά στάδια) της στεφανιαίας νόσου. Διατροφικές επιλογές πλούσιες σε κορεσμένα λιπαρά και χοληστερόλη είναι απαγορευμένες. Από την κατηγορία της πρωτεΐνης επιτρέπονται μόνο τα ασπράδια των αβγών και τα γαλακτοκομικά 0% λιπαρών.
Τα διάφορα είδη ελαίων επίσης είναι άκρως περιορισμένα εκτός από μικρές ποσότητες σε κραμβέλαιο και ω-3 λιπαρά. Η πρόσληψη αλατιού, ζάχαρης και αλκοόλ επιτρέπεται σε μέτριο βαθμό και έμφαση δίνεται στα όσπρια και στους υδατάνθρακες που είναι πλούσιοι σε φυτικές ίνες.
Τέλος, ο τρόπος διατροφής που προτείνει η αμερικανική πυραμίδα διατροφής προσπαθεί να διατηρήσει μια ισορροπία θρεπτικών συστατικών μέσα από τη συχνότητα κατανάλωσης των ομάδων τροφίμων. Ενώ οι παλαιότερες εκδόσεις ομαδοποιούσαν τα τρόφιμα σε εικονοποιημένες κατηγορίες και τις μόιραζαν σε οριζόντια διαμερίσματα της πυραμίδας, τώρα υπάρχει κάθετος διαχωρισμός σε πολύχρωμα τρίγωνα και ανάλογα με το πάχος του τριγώνου ενθαρρύνεται αντίστοιχη κατανάλωση της συγκεκριμένης ομάδας τροφίμων.
Παρ’ όλ’ αυτά, ενώ πλέον οι υδατάνθρακες διαχωρίζονται σε καλούς και κακούς, δε φαίνεται να ισχύει κάτι ανάλογο για τα λιπαρά.
Το πλάνο της δίαιτας Άτκινς πρακτικά προτρέπει για υψηλή κατανάλωση κρέατος, τρανς και κορεσμένων λιπαρών οξέων και για χαμηλή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών.
Αντίθετα, για χαμηλή πρόσληψη κορεσμένων και υψηλή πρόσληψη ω-3 λιπαρών οξέων φαίνεται πως καλύτερες επιλογές είναι οι δίαιτες της νέας γλυκαιμικής επανάστασης και της διατροφικής πυραμίδας. Τη μεγαλύτερη πρόσληψη αλατιού φαίνεται πως παρουσιάζουν οι δίαιτες της νέας διατροφικής πυραμίδας και του δόκτωρ Άτκινς.
Για να αξιολογηθούν οι δίαιτες μεταξύ τους επινοήθηκε ένας δείκτης διατροφικής ποιότητας, ο οποίος ονομάστηκε δείκτης εναλλακτικής υγιεινής διατροφής. Ο συγκεκριμένος δείκτης επικεντρώνει σε θρεπτικά συστατικά που συνδέονται στενά με την μείωση κινδύνου για στεφανιαία νόσο.
Ουσιαστικά υπολογίστηκε ο συγκεκριμένος δείκτης για μενού 7 ημερών από κάθε τύπο δίαιτας. Με βάση αυτόν τον δείκτη φάνηκε πως το πλάνο της νέας διατροφικής πυραμίδας δεν ήταν τόσο αποτελεσματικό στην πρόληψη της στεφανιαίας νόσου, όσο τα πλάνα της νέας γλυκαιμικής επανάστασης, του δόκτωρ Όρνις και των Γουέιτ Γουότσερς. Το γεγονός αυτό οφείλεται πιθανότατα στην υχηλότερη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών στην οποία παραπέμπουν τα συγκεκριμένα διατροφικά πλάνα.
Ανακεφαλαιώνοντας, από τις πρώτες μελέτες αυτού του είδους φαίνεται πως στην προσπάθεια για απώλεια βάρους υπάρχουν επιλογές οι οποίες όμως πρέπει να σταθμίζονται και με άλλα κριτήρια, όπως αυτό της πρόληψης χρόνιων ασθενειών.
Χρειάζονται όμως περισσότερες μελέτες που να εκτιμούν τη δίαιτα στην πράξη της και όχι απλά ένα χαρακτηριστικό μενού της. Έτσι θα μπορέσει να συνεκτιμηθεί και ο παράγοντας της ευκολίας ή δυσκολίας διατήρησης του συγκεκριμένου διατροφικού σχήματος. Ενδιαφέρον επίσης θα είχε για τα ελληνικά δεδομένα να συμπεριληφθεί σε τέτοιου είδους έρευνες και το πρότυπο της μεσογειακής διατροφής.
Βασίλειος Α. Παπαμίκος (κινητό: 6977867138)Υποψήφιος διδάκτωρ διατροφογενομικής Χαροκοπείου Πανεπιστημίου
M.Med.Sci Κλινικός Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, Πανεπιστημίου Γλασκώβης
MSc Healthcare Manager, Πανεπιστημίου Αθηνών
Πτυχιούχος Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, Χαροκοπείου Πανεπιστημίου
