About Me

Νοσοκομειακός Διαιτολόγος ΠΓΝΑ Ερυθρός Σταυρός (Κοργιαλένειο Μπενάκειο) - Μέλος Διοικητικού Συμβουλίου του Πανελλήνιου Συλλόγου Διαιτολόγων - Διατροφολόγων - κινητό: 6977867138

Monday, September 29, 2008

ΟΙ ΚΑΙΝΟΥΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΥΠΕΡΤΑΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

Τον Ιούνιο του 2007 η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία ανανέωσε τις οδηγίες για την αντιμετώπιση της υπέρτασης. Ιδιαίτερη αναφορά χρήζουν οι συστάσεις για την αλλαγή του συνολικότερου τρόπου ζωής μια και ο στόχος των καινούριων οδηγιών είναι η μείωση της αρτηριακής υπέρτασης, ο έλεγχος των άλλων παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου και το κυριότερο: η μείωση του αριθμού και των δόσεων των αντιυπερτασικών φαρμάκων που ίσως να χρειάζεται να χρησιμοποιηθούν. Επτά απλές θεωρητικά οδηγίες είναι αυτές που πρέπει να έχουν κατά νου οι ασθενείς: 1) διακοπή του καπνίσματος, 2) μείωση του βάρους αν είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι, 3) μετριασμός στην κατανάλωση του αλκοόλ, 4) στροφή προς τη φυσική δραστηριότητα 5) μείωση της πρόσληψης του διαιτητικού άλατος (προσοχή εδώ στις κρυφές πηγές αλατιού) και 6) αύξηση της κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών με 7) ταυτόχρονη μείωση στην πρόσληψη ολικού και κορεσμένου διατροφικού λίπους. Ας εξετάσουμε όμως τις συστάσεις πιο αναλυτικά. Η μέτρια κατανάλωση αλκοόλ έχει δειχθεί από πολλές μελέτες πως σχετίζεται μειωμένη θνησιμότητα σε σχέση με εκείνους που δεν έπιναν καθόλου. Τα υψηλά επίπεδα κατανάλωσης αλκοόλ και ιδιαίτερα οι « αιφνίδιες εκρήξεις κατανάλωσης αλκοόλ» έχουν σχετιστεί με αυξημένη πιθανότητα εγκεφαλικού επεισοδίου. Ως μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ νοείται η καθημερινή κατανάλωση άνω των 5 ποτών. Σημαντική παρατήρηση αποτελεί το γεγονός πως το αλκοόλ ελαττώνει την επίδραση της φαρμακευτικής αγωγής κάτι όμως που ευτυχώς είναι αναστρέψιμο με την ελάττωση της κατανάλωσής του. Οι υπερτασικοί ασθενείς παροτρύνονται να μειώσουν την κατανάλωση αλκοόλ στα 20-30 γρ. αιθανόλης οι άντρες και 10-20 γρ. οι γυναίκες. Ακολουθεί η κατανάλωση άλατος η οποία συμβάλλει στην αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Οι πολυάριθμες τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές καταδεικνύουν πως η μείωση του άλατος από αρχική κατανάλωση 10 γρ. χλωριούχου νατρίου (μαγειρικό αλάτι) / ημέρα στη μισή ποσότητα μπορούν να ελαττώσουν κατά μέσο όρο την αρτηριακή πίεση κατά 4 – 6 mm της στήλης υδραργύρου. Χαρακτηριστικό όμως είναι πως η μείωση του διαιτητικού άλατος μπορεί να αποδώσει τα μέγιστα όταν συνδυάζεται με έναν γενικότερα υγιεινό τρόπο διατροφής. Τα ευεργετικά αποτελέσματά της δε μπορεί να είναι τέτοια που μπορούν να μειωθούν ο αριθμός και οι δόσεις των αντιυπερτασικών φαρμάκων που χορηγούνται στον ασθενή. Προσοχή λοιπόν στο προστιθέμενο αλάτι στο φαγητό και στα επεξεργασμένα τρόφιμα που είναι πλούσια σε αλάτι (π.χ παστά ψάρια και κρέατα, αλλαντικά, φαγητό από ταχυφαγεία, κύβοι μαγειρέματος, γαριδάκια, πατατάκια, αλατισμένοι ξηροί καρποί). Στο σημείο αυτό πρέπει να ξεκαθαριστεί πως η αυξημένη πρόσληψη άλατος μπορεί να αποτελέσει αιτία ανθεκτικής σε φαρμακευτική αγωγή υπέρτασης και πως είναι τελικά προτιμότερο τα φαγητά να μαγειρεύονται από αγνά υλικά πλούσια σε κάλιο όπως τα λαχανικά, τα φασολάκια, οι μπάμιες. Η πρόσληψη φρούτων πρέπει επίσης να είναι επαρκής δηλαδή 2-3 διαφορετικά φρούτα / ημέρα. Η γενική οδηγία για το αλάτι λοιπόν είναι γύρω στα 4 γρ./ημέρα ή καλύτερα μικρότερη των 5 γρ./ημέρα. Οι διατροφικές συστάσεις όμως δε σταματούν εδώ. Ο ρόλος του προαναφερόμενου καλίου είναι σημαντικός και η δίαιτα DASH (διατροφή πλούσια σε φρούτα, λαχανικά και σε γαλακτοκομικά προϊόντα χαμηλών λιπαρών με ταυτόχρονα χαμηλά επίπεδα διαιτητικής χοληστερόλης, κορεσμένων και συνολικών λιπαρών) αποτελεί την καλύτερο τρόπο διατροφής για μια πλούσια πρόσληψη καλίου. Οι μελέτες έχουν δείξει πως ο συγκεκριμένος τρόπος διατροφής έχει αντιυπερτασική δράση. Λόγος επίσης γίνεται για τη χορήγηση συμπληρωμάτων ω-3 πολυακόρεστων λιπαρών οξέων, αλλά αυτά φαίνεται πως έχουν αντιυπερτασική δράση μόνο όταν χορηγούνται σε δόσεις μεγαλύτερες των 3 γρ./ημέρα. Οι ενδείξεις για τις διαιτητικές φυτικές ίνες και για τα συμπληρώματα ασβεστίου και μαγνήσιου ακόμα δεν είναι επαρκείς για να συστηθούν αυτά στους υπερτασικούς ασθενείς. Συνοπτικά, οι υπερτασικοί παροτρύνονται να καταναλώνουν 4-5 μερίδες φρούτων και λαχανικών καθημερινά, να καταναλώνουν συχνά ψάρι και να μειώσουν τη διαιτητική πρόσληψη χοληστερόλης και κορεσμένων λιπαρών. Η εκπαίδευσή τους από εξειδικευμένους διαιτολόγους κρίνεται χρήσιμη με βάση τις καινούριες οδηγίες της ευρωπαϊκής καρδιολογικής εταιρείας. Η επίσης συνιστώμενη απώλεια βάρους για υπέρβαρους ή παχύσαρκους υπερτασικούς ασθενείς έρχεται να ενισχύσει τον καθοριστικό ρόλο του διαιτολόγου στην αντιμετώπιση του υπερτασικού ασθενή. Τα δεδομένα είναι ξεκάθαρα. Το σωματικό βάρος σχετίζεται άμεσα με την αρτηριακή πίεση. Η περίσσεια σωματικού λίπους προδιαθέτει για αυξημένη πίεση και υπέρταση. Αντίστροφα, η μείωση του σωματικού βάρους σε παχύσαρκους ασθενείς μείωσε την αρτηριακής τους πίεση και είχε ευεργετική δράση στα επίπεδα σακχάρου τους, στην ινσουλινοαντίσταση, στην υπερλιπιδαιμία και στην αποφρακτική υπνική άπνοια. Για κάθε 5 κιλά απώλεια βάρους αναμένεται περίπου μείωση της συστολικής και διαστολικής πίεσης κατά 4,4 και 3,6 mm της στήλης υδραργύρου αντίστοιχα. Όσο μεγαλύτερη η απώλεια βάρους τόσο μεγαλύτερη και η πτώση της πίεσης, ενώ η μέτρια απώλεια βάρους, με ή χωρίς περιορισμό άλατος, μπορεί ακόμα κα να προλάβει την εμφάνιση της υπέρτασης σε υπέρβαρα άτομα με επίπεδα πίεσης στα ανώτατα φυσιολογικά όρια. Κάτι τέτοιο μπορεί να μειώσει ή ακόμα και να εξαλείψει την φαρμακευτική αγωγή σε τέτοιες περιπτώσεις. Τέλος, επειδή οι μεσήλικες εμφανίζουν αυξητική τάση του σωματικού βάρους, ακόμα και η σταθεροποίησή του αποτελεί στόχο προς επιδίωξη. Τέλος, από τις οδηγίες της ευρωπαϊκής καρδιολογικής εταιρείας δε θα μπορούσε να απουσιάζει η φυσική δραστηριότητα. Η έλλειψή της αποτελεί ισχυρό προγνωστικό δείκτη καρδιαγγειακής θνησιμότητας ανεξάρτητα από την ύπαρξη υπέρτασης ή άλλων παραγόντων κινδύνου. Φαίνεται λοιπόν πως η έντονη αεροβική άσκηση μειώνει τη συστολική και διαστολική πίεση ηρεμίας κατά 3 και 2,4 mm της στήλης υδραργύρου αντίστοιχα με μεγαλύτερες μειώσεις να παρατηρούνται στους υπερτασικούς ασθενείς. Ακόμα και μέτριου βαθμού σωματική άσκηση φαίνεται να μειώνει την πίεση, το σωματικό βάρος και λίπος, την περιφέρεια μέσης (δείκτης συσσώρευσης ενδοκοιλιακού λίπους) και να αυξάνει την καλή χοληστερίνη και την ευαισθησία στην ινσουλίνη. Από την άλλη πλευρά, η άσκηση αντίστασης φαίνεται να μειώνει τη συστολική και διαστολική πίεση ηρεμίας κατά 3,5 και 3,2 mm της στήλης υδραργύρου αντίστοιχα. Έτσι, όσοι δεν ασκούνται και διάγουν βίο καθιστικό παροτρύνονται να ασκούνται 30-45 λεπτά ημερησίως. Το είδος της άσκησης πρέπει να είναι πρωτευόντως άσκηση αύξησης αντοχής δηλαδή περπάτημα, τζόκινγκ, κολύμβηση η οποία θα συμπληρώνεται από ασκήσεις αντίστασης. Ιδιαίτερη προσοχή όμως και εκτίμηση θα πρέπει να γίνει στο ποιος και πόσο μπορεί να ασκηθεί. Η μεγάλης έντασης ανύψωση βαρών δεν ενδείκνυται ενώ οι υπερτασικοί ασθενείς καλό είναι να αποφεύγουν τις ακραίες ασκήσεις φυσικής δραστηριότητας. Περισσότερες λεπτομέρειες θα πρέπει να αναζητηθούν από τον εξειδικευμένο εκπαιδευτή. Ανακεφαλαιώνοντας λοιπόν, οι καινούριες υγιεινοδιαιτητικές οδηγίες της καρδιολογικής εταιρείας για την υπέρταση προσπαθούν να λάβουν υπόψη τους όλα τα υπάρχοντα επιστημονικά δεδομένα και να ωθήσουν τον πληθυσμό σε έναν υγιεινότερο τρόπο ζωής. Προτρέπουν όλους μας να μην καπνίζουμε, να τρώμε περισσότερα φρούτα, λαχανικά, ψάρια και λιγότερο αλάτι, ζωικά και κορεσμένα λίπη. Όλα αυτά πάντα μέσα στο πλαίσιο ενός δραστήριου τρόπου ζωής με μισή ώρα ελεγχόμενης άσκησης κάθε μέρα. Έτσι, θα πετύχουμε ένα όσο το δυνατόν καλύτερο σωματικό βάρος και ποσοστό λίπους και αρτηρίες που δε θα καταπονούνται από την υψηλή πίεση του αίματος που κυκλοφορεί μέσα τους.
Βασίλειος Α. Παπαμίκος (κινητό: 6977867138)M.Med.Sci Κλινικός Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, Πανεπιστημίου ΓλασκώβηςMSc Οργάνωσης και Διοίκησης Υπηρεσιών Υγείας, Καποδιστριακού Πανεπιστημίου ΑθηνώνΠτυχιούχος Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, Χαροκοπείου ΠανεπιστημίουΜέλος Υποτρόφων Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος ΩνάσηςΜέλος Υποτρόφων Χαροκόπειου ΠανεπιστήμιουΣυνεργάτης Πανελληνίου Συλλόγου Νοσοκομειακών Διαιτολόγων (www.pasinod.gr)Μέλος Πανελληνίου Συλλόγου Διαιτολόγων - Διατροφολόγων

Saturday, September 20, 2008

Ευρώπη ενάντια στην παχυσαρκία: Επιχείρηση 'PORGROW'

Η παχυσαρκία και οι επιπλοκές της, που προδιαθέτουν για άλλες χρόνιες ασθένειες ταλαιπωρούν χρόνια τώρα τους ευρωπαίους. Η γηραιά ήπειρος φαίνεται πως πήρε στα σοβαρά το πρόβλημα της αυξανόμενης συχνότητας της παχυσαρκίας στα κράτη-μέλη της και ανέλαβε δράση. Το ερευνητικό πρόγραμμα porgrow αποτελεί μια πανευρωπαϊκή συγκριτική μελέτη, η οποία στοχεύει στο να ξεκαθαρίσει τον τρόπο με τον οποίο θα παρθούν οι μελλοντικές αποφάσεις από τους ‘κύριους παίκτες’ που τελικά διαμορφώνουν το τι τελικά θα φθάσει στο πιάτο του μέσου πολίτη.

Σε αυτούς περιλαμβάνονται οι παραγωγοί, οι διάφορες εταιρείες της βιομηχανίας τροφίμων, οι μεταπράτες, τα κέτερινγκ, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι εταιρείες μάρκετινγκ, οι εκπαιδευτές των διάφορων βαθμίδων (νηπιαγωγοί, δάσκαλοι, καθηγητές κ.ο.κ), οι επαγγελματίες της δημόσιας υγείας, οι οργανισμοί των καταναλωτών καθώς και οι οργανισμοί προώθησης υγείας αλλά και όλοι κρατικοί λειτουργοί σε καίριες θέσεις που διαμορφώνουν τη διατροφική πολιτική στις διάφορες χώρες.

Χαρακτηριστικό είναι πως τα αποτελέσματα της ανάλυσης του ερευνητικού αυτού σχεδίου σε συνδυασμό με τις απαντήσεις από την ‘Πράσινη έκθεση της ευρωπαϊκής επιτροπής για την προώθηση υγιεινών διαιτών και φυσικής δραστηριότητας: η Ευρωπαϊκή διάσταση για την πρόληψη του υπέρβαρου, της παχυσαρκίας και των χρόνιων ασθενειών’ θα καθορίσουν τις προτάσεις της Επιτροπής για τον μετέπειτα τρόπο δράσης για το 2007 και τον καθορισμό της ευρωπαϊκής διατροφικής πολιτικής και σχετικής νομοθεσίας.

Στον ερευνητικό σχεδιασμό porgrow συμμετείχαν εννέα κράτη-μέλη: η Ελλάδα, η Κύπρος, η Ουγγαρία, η Ιταλία, η Γαλλία, η Φιλανδία, η Πολωνία, η Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Μια και η παχυσαρκία τείνει να πάρει διαστάσεις επιδημίας, στόχος της έρευνας ήταν να ανιχνεύσει τις προθέσεις όλων αυτών των ‘κύριων παιχτών’ για την αντιμετώπιση του προβλήματος στα πλαίσια εναλλακτικών μέτρων δράσης σε πληθυσμιακό επίπεδο και όχι μόνο σε ατομικό. Τα αποτελέσματα των συνεντεύξεων έδειξαν πως ένα εκτενές πρόγραμμα μέτρων διατροφικής πολιτικής θα μπορούσε να υποστηριχθεί από πολλούς εκ των προαναφερθέντων πρωταγωνιστών που διαμορφώνουν την ροή στον κλάδο τροφίμων.

Οι τελευταίοι φάνηκε πως αναγνωρίζουν την ανάγκη για κινητοποίηση και είναι έτοιμοι να αναλάβουν το κόστος (αλλαγές στις πολιτικές μάρκετινγκ, σχεδιασμού και μεταφοράς τροφίμων) αρκεί οι σχεδιαστές της διατροφικής πολιτικής να τους τεκμηριώσουν τις ενέργειες αυτές στα πλαίσια της προώθησης υγείας και της γενικότερης κοινής ωφέλειας.

Τα αποτελέσματα έδειξαν πως η εκπαίδευση του κοινού σε θέματα υγιεινών διατροφικών επιλογών είναι πολύ σημαντική και πρέπει να ενισχυθεί. Μέρος του ιδιωτικού τομέα θεώρησε πως υπάρχουν τεχνολογικά προβλήματα, όπως για παράδειγμα η αυξημένη χρήση των υποκατάστατων λίπους ή των τεχνητών γλυκαντικών ουσιών. Αυτά θεωρήθηκαν πως είναι αναποτελεσματικά και μη αποδεκτά. Κρίθηκε επίσης αναγκαία η διακρατική πλέον παρακολούθηση του δείκτη μάζας σώματος, της αλλαγής των καταναλωτικών συνηθειών και των επιπέδων φυσικής δραστηριότητας, καθώς μέχρι τώρα δεν υπήρχαν διακρατικές στατιστικές για τον επιπολασμό της παχυσαρκίας στην Ευρώπη.

Τα μέτρα αυτά θα βοηθήσουν την αξιολόγηση της ευρωπαϊκής πολιτικής ώστε, είτε να διατηρηθούν τα μέτρα που φέρνουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, είτε να εισαχθούν επιπρόσθετα αν τα υπάρχοντα αποβούν ανεπαρκή.

Ας εξετάσουμε όμως συνοπτικά ποιες είναι οι πολιτικές που μέχρι τώρα έχει ακολουθήσει η καθεμιά από τις εννιά χώρες που συμμετείχαν. Στην Ιταλία, το εθνικό πρόγραμμα υγείας για το 2003 - 2005 αναγνώρισε τη μάχη ενάντια στην παχυσαρκία ως μία από τις δέκα πρωταρχικές προτεραιότητες. Στη χώρα αυτή προωθείται ο θηλασμός, οι συνθήκες διατροφής στα σχολεία έχουν βελτιωθεί, ενώ έχουν επιτευχθεί συμφωνίες με παραγωγούς και προμηθευτές που στοχεύουν στην παροχή υγιεινότερων μενού σε χώρους όπως σε καντίνες εταιρειών. Οι αθλητικές εγκαταστάσεις έχουν αυξηθεί και η επίγνωση των καταναλωτών του προωθητικού ρόλου της διαφήμισης έχει ενισχυθεί. Τέλος, οι αγροτικοί συνεταιρισμοί προωθούν πλέον τα φρούτα και μέσω μηχανών αυτόματης πώλησης.

Στην Ισπανία, το υπουργείο υγείας ανέλαβε μια σημαντική πρωτοβουλία μέσω του σχεδίου NAOS για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Η φιλοσοφία του ήταν να δεσμεύσει τις εταιρείες τροφίμων, τις τοπικές αρχές και όλους τους εμπλεκόμενους σε εθελοντικές συμφωνίες προκειμένου το τελικό αποτέλεσμα να είναι μια υγιεινότερη διατροφή και περισσότερη δραστηριότητα για τον πληθυσμό.

Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται είναι καμπάνιες ενημέρωσης, εκπαίδευση σε θέματα υγείας, θεσμοθέτηση προτύπων για τις σχολικές καντίνες και τις αυτόματες μηχανές πώλησης τροφίμων καθώς και προσπάθεια για έλεγχο των μερίδων. Το πρωτοποριακό στοιχείο στην Ισπανία όμως είναι υιοθέτηση εξειδικευμένου κώδικα βιομηχανικού μάρκετινγκ (κώδικας PAOS) προκειμένου να περιοριστεί η διαφήμιση ανθυγιεινών προϊόντων στα παιδιά. Η πρόοδος επίτευξης των στόχων παρακολουθείται από μια ειδικά διαμορφωμένη για το σκοπό αυτό υπηρεσία, η οποία καλείται ‘Υπηρεσία Παρακολούθησης Παχυσαρκίας’. Αξιοσημείωτο είναι πως πιθανή μη επίτευξη των επιθυμητών αποτελεσμάτων μπορεί να επιφέρει δημόσια κριτική.

Στην Πολωνία, δημιουργήθηκε το 2005 το εθνικό πρόγραμμα δίαιτας, φυσικής δραστηριότητας και υγείας. Συνέδρια εξειδικευμένων επιστημόνων για την ανάπτυξη στρατηγικών και τη βελτίωση των σχολικών γευμάτων διεξήχθησαν και εκεί. Έτσι, πλέον είναι υποχρεωτικές 4 ώρες την εβδομάδα φυσικής δραστηριότητας στα σχολεία της Πολωνίας, ενώ η κόκα κόλα απέσυρε τα υδατανθρακούχα αναψυκτικά από τις σχολικές εγκαταστάσεις.

Η Ουγγαρία έδωσε μεγαλύτερη σημασία στη φυσική δραστηριότητα και δημιούργησε το πρόγραμμα εθνικής αθλητικής στρατηγικής. Το τελευταίο εστιάζει στην αύξηση της φυσικής δραστηριότητας στα σχολεία και στη δημιουργία περισσότερων εγκαταστάσεων άθλησης. Ήδη από το 2006 η κυβέρνηση είχε προωθήσει στρατηγικές βελτίωσης των σχολικών καντινών και των μηχανών αυτόματης πώλησης τροφίμων, ενώ έχουν δημιουργηθεί πρότυπα φυσική δραστηριότητας και εκπαίδευσης υγείας στα σχολεία. Οι διαιτητικές οδηγίες προς τον πληθυσμό περιλαμβάνουν την αυξημένη κατανάλωση φρούτων, λαχανικών και δημητριακών και την αποφυγή τροφίμων που είναι πλούσια σε ζάχαρη ή λίπη. Ο κύριος στόχος είναι η παρεμπόδιση της περαιτέρω αύξησης του επιπολασμού της παχυσαρκίας.

Η Φιλανδία ήταν πιο προετοιμασμένη για ένα πρόγραμμα δημόσιας υγείας ενάντια στην παχυσαρκία αφού α) ήδη από το 1970 υπήρχε το πρόγραμμα ‘North Karelia’ που στόχευε στην αντιμετώπιση των χρόνιων ασθενειών και β) όλες οι σκανδιναβικές χώρες είχαν ήδη συντονισμένη πολιτική δημόσιας υγείας. Η έμφαση στη δίαιτα και τη φυσική δραστηριότητα και η ανάλογη εκπαίδευση του προσωπικού υγείας είχε ήδη δοθεί για την αντιμετώπιση του διαβήτη. Υπάρχει Εθνικό Συμβούλιο Διατροφής το οποίο συντονίζει τις πολιτικές ανάμεσα στους διάφορους κυβερνητικούς τομείς, ενώ εθνικά κονδύλια δαπανώνται προκειμένου η βιομηχανία τροφίμων να παράγει υγιεινότερα τρόφιμα.

Τα σχολεία διαθέτουν διατροφικά πρότυπα και υπάρχει πρόσθετος έλεγχος της διαφήμισης προϊόντων στα παιδιά. Μέχρι πρότινος η Φιλανδία είχε φτάσει στο σημείο επιβολής φόρων σε προϊόντα όπως η ζάχαρη, τα ζαχαρωτά και το βούτυρο, στα πλαίσια του προγράμματος προώθησης υγείας. Η νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις εναρμονισμένες αγορές την ανάγκασε να αποσύρει τους φόρους αυτούς. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επέβαλε φόρους πωλήσεων για τα διαθέσιμα γεύματα στις καντίνες εργασίας, γεγονός το οποίο συνέβαλε στην αύξηση της κατανάλωσης σνακς ανάμεσα στους εργαζόμενους.

Η Γαλλία το 2004 έλαβε μέτρα για τον περιορισμό της τηλεοπτικής διαφήμισης και την κατάργηση των αυτόματων μηχανών πώλησης βρώσιμων προϊόντων στα σχολεία. Στη συνέχεια η Σύγκλητος εξέτασε πολιτικές για την αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας όπως η λήψη δημοσιονομικών μέτρων για την φορολογία αναψυκτικών ή σνακ καθώς και πιθανό έλεγχο στις διαφημίσεις και ιδιαίτερα σε εκείνες που στόχευαν τα μικρά παιδιά.

Η βιομηχανία τροφίμων από την πλευρά της προσπάθησε να δημιουργήσει ένα εθνικό ίδρυμα για να χρηματοδοτήσει τη διατροφική εκπαίδευση, αλλά η πρόταση αυτή απορρίφθηκε από τις κρατικές αρχές. Οι τελευταίες δημιούργησαν το Εθνικό Πρόγραμμα Υγείας και Διατροφής (PNNS 2001-2005) με στόχο την κατά 20% μείωση των υπέρβαρων ενηλίκων και την μείωση της ολοένα και αυξανόμενης παιδικής παχυσαρκίας. Επίσης δημιουργήθηκε ένα υποπρόγραμμα αυτού για τα έτη 2006-2009, το PNNS2 το οποίο στοχεύει τα μη προνομιούχα μέλη του πληθυσμού και περιέχει δράσεις σε επίπεδο γειτονιάς για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί πως τον Μάρτιο του 2006 το Εθνικό Πρόγραμμα Υγείας και Διατροφής εξέδωσε μια αναφορά με 116 συστάσεις για την αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας.

Το Ηνωμένο Βασίλειο αφού αξιολόγησε το συσχετιζόμενο με την παχυσαρκία κόστος, την ανάγκη για πολιτικές βασισμένες σε ενδείξεις και υπηρεσίες αντιμετώπισης, εξέδωσε το 2004 μια λίστα συστάσεων την οποία ακολούθησε μια Λευκή Βίβλος. Η τελευταία συστήνει εκπαίδευση των εργαζομένων στην Υγεία, καλύτερη εκπαίδευση υγείας στα σχολεία και περιορισμό της διαφήμισης τροφίμων στα παιδιά.

Η Αγγλία έχει θέσει ως στόχο μέχρι το 2010 να μην αυξηθεί περισσότερο η παιδική παχυσαρκία. Το θέμα του ελέγχου των διαφημίσεων αποτελεί αντικείμενο έντονης αντιπαράθεσης, ενώ το μέτρο που χαίρει μεγαλύτερης υποστήριξης είναι η απαγόρευση τηλεοπτικών διαφημίσεων ανθυγιεινών τροφίμων πριν τις 21:00. Η τηλεοπτική εκπομπή του Jamie Oliver με τίτλο: ‘Jamie’s School Dinners’ τόνισε τη σημασία των υγιεινών τροφίμων στα σχολεία και έτσι ήδη, από το Σεπτέμβριο του 2006, στη Σκοτία τα σχολικά διατροφικά πρότυπα έχουν αναβαθμιστεί πιο γρήγορα σε σχέση με αυτά της Αγγλίας.

Επίσης εισάγονται πρότυπα και για τις μηχανές αυτόματης πώλησης τροφίμων. Οι τοπικές πρωτοβουλίες περιλαμβάνουν τη δωρεάν παροχή φρέσκου νερού στα σχολεία, την ελεύθερη χρήση μπουκαλιών νερού μέσα στις σχολικές αίθουσες, τη δημιουργία δρόμων για ποδήλατα και τη φορολογία της αστικής κυκλοφοριακής συμφόρησης.

Η Κύπρος εισήγαγε μια σειρά μέτρων που στοχεύουν στην πρόληψη της παχυσαρκίας. Μεταξύ άλλων αυτά περιλαμβάνουν την ένταξή της στο ευρωπαϊκό δίκτυο σχολείων προαγωγής υγείας. Το δίκτυο αυτό υποστηρίζεται από τον παγκόσμιο οργανισμό υγείας. Έτσι, η Κύπρος προωθεί υγιεινότερα γεύματα στα σχολεία, ενθαρρύνει τη σχολική κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, υποστηρίζει το πρότυπο της παραδοσιακής μεσογειακής διατροφής στο γενικό πληθυσμό και ιδιαίτερα στους αγρότες, ενώ έχει καθιερώσει εθνική εβδομάδα δίαιτας.

Επιπρόσθετα υποστηρικτικά μέτρα περιλαμβάνουν σεμινάρια για γονείς σχετικά με την υγεία των παιδιών και εκπαίδευση των δασκάλων στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας σε επίπεδο σχολικής τάξης. Επίσης άνοιξαν εκατοντάδες αθλητικά κέντρα που στοχεύουν πλέον στις ανάγκες των παιδιών και τέλος, για την περίοδο 1995 με 2003 διεξήχθη πρόγραμμα παρακολούθησης της υγείας των παιδιών το οποίο παρείχε αναλυτικές ιατρικές πληροφορίες για το 10% των μαθητών της χώρας.

Η αναφορά του εγχειρήματος porgrow για την Ελλάδα αναφέρει πως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ασχολούνται εκτενώς με το πρόβλημα της παχυσαρκίας, αλλά συγκεκριμένες στρατηγικές από τις αρμόδιες αρχές υγείας, εκπαίδευσης, αθλητισμού ή καταναλωτών δεν έχουν ανακοινωθεί ακόμα. Πρωτοβουλίες υπάρχουν, π.χ εκπαιδευτικά προγράμματα δημόσιας υγείας υπό εξέλιξη, αλλά θα πρέπει να πυκνώσουν και να επεκταθούν περισσότερο.

Οι πρωταγωνιστές που ρωτήθηκαν (εκπρόσωποι από κρατικούς φορείς όπως το Υπουργείο Υγείας και το Υπουργείο Οικονομίας, από μη κυβερνητικές οργανώσεις, από τη βιομηχανία τροφίμων, από την αγροτική βιομηχανία, από τις φαρμακευτικές εταιρείες, από τις διαφημιστικές εταιρείες, από τους φορείς εκπαίδευσης, από τις ασφαλιστικές εταιρείες, από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης) φάνηκε να συνηγορούν υπέρ μέτρων που θα βοηθήσουν τον καταναλωτή να κάνει υγιεινότερες επιλογές παρά υπέρ επιλογών που θα τροποποιήσουν το περιβάλλον που προάγει την παχυσαρκία.

Έτσι, στην Ελλάδα το βάρος ίσως δοθεί περισσότερο στη διατροφική εκπαίδευση (π.χ σεμινάρια διατροφικής εκπαίδευσης από το Ίδρυμα Αριστείδης Δασκαλόπουλος, του οποίου ένα από τα μόνιμα μέλη του διοικητικού συμβουλίου είναι ο πρόεδρος του συνδέσμου ελληνικών βιομηχανιών) και στην καλύτερη πληροφόρηση (π.χ καλύτερη διατροφική σήμανση), παρά σε πιο δραστικές-παρεμβατικές αλλαγές. Ίσως επίσης στο εγγύς μέλλον μας περιμένουν εκπλήξεις από το υπουργείο Υγείας. Η έκθεση για την Ελλάδα μιλά για Εθνικό Συμβούλιο Δημόσιας Υγείας, για Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Δημόσια Υγεία και για Εθνική Διατροφική Πολιτική. Το θέμα είναι πως θα χρειαστεί μια άριστη συνεργασία μεταξύ των υπουργείων και των διάφορων επιστημονικών φορέων αν θέλουμε να επιτευχθεί κάτι ουσιαστικό. Δεν αρκούν μόνο οι προσπάθειες της ελληνικής εταιρείας παχυσαρκίας με σεμινάρια σε σχολεία και στο ευρύ κοινό.

Ο Πανελλήνιος Σύλλογος Διαιτολόγων και ο Πανελλήνιος Σύλλογος Νοσοκομειακών Διαιτολόγων θα πρέπει να δραστηριοποιηθούν, όχι σε κάποιο γενικό πλαίσιο και ανεξάρτητα, αλλά να συντονιστούν και να εναρμονιστούν με το συνολικό εγχείρημα porgrow. Το κράτος από την πλευρά του θα πρέπει να δείξει την απαραίτητη διάθεση για συνεργασία.

ΔΥΟ ΝΕΟΙ ΟΡΟΙ ΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΜΑΣ: ΓΛΥΚΑΙΜΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΚΑΙ ΓΛΥΚΑΙΜΙΚΟ ΦΟΡΤΙΟ

Οι δίαιτες χαμηλού γλυκαιμικού φορτίου φαίνεται επίσης ότι βοηθούν στην καλύτερη αντιμετώπιση του διαβήτη, μειώνοντας τα επίπεδα της γλυκόζης του αίματος και προλαμβάνοντας έτσι την υπογλυκαιμία

ΓΛΥΚΑΙΜΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ
Στο παρελθόν οι υδατάνθρακες κατηγοριοποιούνταν ως απλοί ή σύνθετοι με βάση τον αριθμό των απλών σακχάρων που περιέχονταν στο μόριό τους. Οι υδατάνθρακες που αποτελούνταν από ένα ή δύο απλά σάκχαρα όπως η φρουτκόζη ή η σουκρόζη (ή σακχαρόζη ή επιτραπέζια ζάχαρη) ονομάζονταν απλά σάκχαρα, ενώ τα αμυλώδη τρόφιμα ονομάζονταν σύνθετοι υδατάνθρακες επειδή το άμυλο αποτελείται από μακριές αλυσίδες του απλού σακχάρου της
γλυκόζης. Η συμβουλή για κατανάλωση λιγότερων απλών και περισσότερων σύνθετων υδατανθράκων βασίζονταν στην υπόθεση ότι η πρόσληψη αμυλούχων τροφίμων θα οδηγούσε σε μικρότερες αυξήσεις των επιπέδων της γλυκόζης σε σχέση με την πρόσληψη τροφίμων που περιείχαν απλούς υδατάνθρακες. Αυτή η υπόθεση φάνηκε ότι ήταν πολύ απλοποιημένη από την στιγμή που η “γλυκαιμική απάντηση” στους σύνθετους υδατάνθρακες παρουσίαζε αξιοσημείωτες διακυμάνσεις. Ένας πιο ακριβής δείκτης της σχετικής γλυκαιμικής απάντησης στους διαιτητικούς υδατάνθρακες αποτελεί ο γλυκαιμικός δείκτης.
ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥ ΓΛΥΚΑΙΜΙΚΟΥ ΔΕΙΚΤΗ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ
Για να προσδιοριστεί ο γλυκαιμικός δείκτης ενός τροφίμου, δίνεται σε
διαφορετικές μέρες στους εθελοντές το υπό εξέταση τρόφιμο το οποίο
παρέχει πενήντα γραμμάρια υδατανθράκων και ένα τρόφιμο ελέγχου (άσπρο ψωμί ή καθαρή γλυκόζη) το οποίο περιέχει το ίδιο ποσό υδατανθράκων. Λαμβάνονται δείγματα αίματος για τον προσδιορισμό των επιπέδων της γλυκόζης αρχικά πριν από την κατανάλωση του τροφίμου και στη συνέχεια μετά την κατανάλωση του τροφίμου σε τακτά χρονικά διαστήματα κατά την διάρκεια των επόμενων ωρών. Οι αλλαγές στα επίπεδα της γλυκόζης με το πέρασμα του χρόνου απεικονίζονται σαν καμπύλη με την βοήθεια γραφικής παράστασης. Ο γλυκαιμικός δείκτης υπολογίζεται ως το πηλίκο των εμβαδών δύο
επιφανειών: α) της περιοχής κάτω από την καμπύλη της γλυκόζης του υπό
εξέταση τροφίμου και β) της περιοχής κάτω από την καμπύλη της γλυκόζης του τροφίμου ελέγχου.Το αποτέλεσμα της διαίρεσης πολλαπλασιάζεται με το εκατό για να αναπαραστήσει το ποσοστό ανύψωσης του σακχάρου του αίματος του τροφίμου υπό εξέταση σε σχέση με το τρόφιμο ελέγχου. Έτσι, η ψητή πατάτα έχει γλυκαιμικό δείκτη 85 σε σχέση με την γλυκόζη και 121 σε σχέση με το άσπρο ψωμί, πράγμα το οποίο σημαίνει πως η γλυκαιμική απάντηση στους υδατάνθρακες της ψητής πατάτας ισούται με το 85% της γλυκαιμικής απάντησης στο ίδιο ποσό υδατανθράκων της καθαρής γλυκόζης και με το 121% της γλυκαιμικής απάντησης στο ίδιο ποσό υδατανθράκων του λευκού ψωμιού.
Αντίθετα, το μαγειρεμένο σκούρο ρύζι (αναποφλοίωτο) παρουσιάζει
γλυκαιμικό δείκτη 55 σε σχέση με την γλυκόζη και 79 σε σχέση με το λευκό ψωμί. Στο παραδοσιακό σύστημα όμως κατηγοριοποίησης των υδατανθράκων και το σκούρο ρύζι και η πατάτα θεωρούνται σύνθετοι υδατάνθρακες παρά την διαφορετική δράση που έχουν στα επίπεδα του σακχάρου του αίματος.
ΟΙ ΑΠΟΚΡΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΣΕ ΤΡΟΦΙΜΑ ΥΨΗΛΟΥ ΚΑΙ ΧΑΜΗΛΟΥ ΓΛΥΚΑΙΜΙΚΟΥ ΔΕΙΚΤΗ
Εξ' ορισμού, η κατανάλωση τροφίμων υψηλού γλυκαιμικού δείκτη έχει σαν αποτέλεσμα υψηλότερη και γρηγορότερη αύξηση των επιπέδων του σακχάρου του αίματος σε σχέση με την κατανάλωση τροφίμων χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη. Απότομες αυξήσεις του σακχάρου του αίματος αποτελούν ισχυρά σήματα στα β κύτταρα του παγκρέατος για αύξηση της έκκρισης ινσουλίνης. Στο διάστημα που θα ακολουθήσει τα υψηλά επίπεδα της εκκρινόμενης ινσουλίνης που δημιουργήθηκαν από την κατανάλωση τροφίμων υψηλού γλυκαιμικού δείκτη, μπορούν να δημιουργήσουν μια απότομη μείωση στα επίπεδα του σακχάρου του αίματος (υπογλυκαιμία). Αντίθετα, η κατανάλωση τροφίμων χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη έχει σαν αποτέλεσμα χαμηλότερη, με βραδύτερους ρυθμούς άυξηση των επιπέδων σακχάρου του αίματος και ως εκ τούτου μικρότερες απαιτήσεις σε ινσουλίνη από τα β-κύτταρα του παγκρέατος.
ΓΛΥΙΚΑΙΜΙΚΟ ΦΟΡΤΙΟ
Ο γλυκαιμικός δείκτης συγκρίνει ποιοτικά την ικανότητα των τροφίμων που περιέχουν ίσα ποσά υδατανθράκων να ανεβάζουν τα επιπέδα του σακχάρου του αίματος. Όμως τα διάφορα τρόφιμα που καταναλώνουμε δεν περιέχουν ίσες ποσότητες υδατανθράκων και εκτός από την ποιότητα είναι η ποσότητα των υδατανθράκων που καταναλώνονται η οποία επηρεάζει επιπρόσθετα την απόκριση του οργανισμού σε έκκριση ινσουλίνης. Ο γλυκαιμικός δείκτης δεν λέει τίποτα για την ποσότητα των υδατανθράκων που περιέχονται σε μια μερίδα τροφίμου. Για παράδειγμα κάποιος μπορεί εσφαλμένα να υποθέσει πως θα πρέπει να αποκλείσει τα καρότα από την ημερήσια κατανάλωση επειδή αυτά έχουν υψηλό γλυκαιμικό δείκτη ίσο με 131 (σε σχέση με το λευκό ψωμί). Όμως ένα καρρότο περιέχει 4 γραμμάρια υδατάνθρακα και για να εξισωθούν τα 50 γραμμάρια υδατανθράκων στα οποία αναφέρεται ο γλυκαιμικός δείκτης θα πρέπει να καταναλωθούν γύρω στα 750 γραμμάρια καρότων.
Για να ξεπεραστούν τέτοιου είδους πρακτικά προβλήματα και να
τοποθετηθούν οι υπολογισμοί που κάνουν οι διαιτολόγοι στα πλαίσια των
πραγματικών ποσοτήτων που καταναλώνοναι από κάθε τρόφιμο, ήρθε στο
προσκήνιο η έννοια του γλυκαιμικού φορτίου. Το γλυκαιμικό φορτίο ενός τροφίμου υπολογίζεται πολλαπλασιάζοντας τον γλυκαιμικό του δείκτη με την ποσότητα των υδατανθράκων σε γραμμάρια που παρέχονται από το τρόφιμο και διαιρώντας το αποτέλεσμα με το 100. Στο παράδειγμα με τα καρότα, ενώ ο γλυκαιμικός τους δείκτης είναι 131%, το γλυκαιμικό φορτίο ενός καρότου (που περιέχει 4 γραμμάρια υδατάνθρακα) είναι ίσο με 5. Ουσιαστικά, κάθε μονάδα του γλυκαιμικού φορτίου αντιπροσωπεύει την ισοδύναμη ανυψωτική επίδραση στα επίπεδα του σακχάρου του αίματος ενός γραμμαρίου καθαρής γλυκόζης ή άσπρου ψωμιού. Η σύλληψη της έννοιας του γλυκαιμικού φορτίου αναπτύχθηκε από τους επιστήμονες για να περιγράψει ταυτόχρονα την ποιότητα (γλυκαιμικός δείκτης) αλλά και την ποσότητα των υδατανθράκων ενός γεύματος ή μιας δίαιτας. Το 1988 ο Jenkins άρχισε την έρευνα πάνω στο γλυκαιμικό φορτίο και τον έλεγχο της γλυκόζης του αίματος, ενώ το 2002 ο Willet και οι συνεργάτες του συνέχισαν την έρευνα και συμπέραναν ότι η αντικατάσταση της δίαιτας υψηλού γλυκαιμικού φορτίου με δίαιτα χαμηλού γλυκαιμικού φορτίου είχε ως αποτέλεσμα την μείωση του κινδύνου εμφάνισης διαβήτη τύπου 2.
ΠΟΙΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟΥΣ 2 ΔΕΙΚΤΕΣ
Από την στιγμή που οι τιμές των 2 δεικτών σχετίζονται με τους υδατάνθρακες, οι διαφοροποιήσεις των τιμών εξαρτώνται από την ποσότητα των γραμμαρίων των υδατανθράκων που περιέχονται σε κάθε μερίδα τροφίμου και από το πόσο γρήγορα οι υδατάνθρακες αυτοί διασπώνται σε γλυκόζη. Διάφοροι παράγοντες έχουν σημασία:
α) Βαθμός μαγειρέματος: Το άμυλο στις τροφές διογκώνεται με το μαγείρεμα αλλά από τρόφιμο σε τρόφιμο ο βαθμός διόγκωσης ποικίλει. Έτσι, το άμυλο της ψητής πατάτας διογκώνεται σε μεγάλο βαθμό, ενώ το άμυλο του σκούρου ρυζιού παραμένει σχεδόν αμετάβλητο μια και παρουσιάζει σταθερότερη δομή.
β) Βαθμός επεξεργασίας: Όταν οι κόκοι ενός αμυλούχου τροφίμου π.χ
πολτοποιούνται ή αλέθονται, το προστατευτικό σκληρό και δύσπεπτο
εξωτερικό τους περίβλημα αφαιρείται με αποτέλεσμα το άμυλο που
περιέχεται να μετατρέπεται πιο εύκολα και γρήγορα σε γλυκόζη.
γ) Ποσότητα περιεχόμενων φυτικών ινών: Μερικά τρόφιμα όπως τα φασόλια και τα όσπρια περιέχουν μεγαλύτερες ποσότητες φυτικών ινών από κάποια άλλα. Γενικότερα τα μη επεξεργασμένα τρόφιμα (σκούρο ρύζι) περιέχουν περισσότερες φυτικές ίνες από τα επεξεργασμένα (λευκό ρύζι).
δ) Ποσότητα περιεχόμενου λίπους: Όσο πιο πολύ λίπος περιέχει ένα τρόφιμο τόσο περισσότερη ώρα απαιτείται για την πέψη του.
Παρά την χρησιμότητά του, πρέπει να αναφερθεί πως, σαν δείκτης, το
γλυκαιμικό φορτίο δεν παρέχει καμιά πληροφορία για τις υπάρχουσες
βιταμίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία ενός τροφίμου, ενώ οι τιμές του για
τα διάφορα τρόφιμα υπάρχουν σε περιορισμένη βάση.
ΓΛΥΚΑΙΜΙΚΟ ΦΟΡΤΙΟ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ
ΔΙΑΒΗΤΗΣ
Μετά από ένα γεύμα υψηλού γλυκαιμικού φορτίου, τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα και οι απαιτήσεις σε ινσουλίνη αυξάνουν γρηγορότερα σε σχέση με την κατανάλωση ενός γεύματος χαμηλού γλυκαιμικού φορτίου. Τα υψηλά επίπεδα σακχάρου και η υπερβολική έκκριση ινσουλίνης θεωρούνται ότι συμβάλλουν στην απώλεια της ινσουλινο-εκκριτικής ικανότητας των β-κυττάρων του παγκρέατος, γεγονός το οποίο οδηγεί σε μη αναστρέψιμο διαβήτη. Οι δίαιτες υψηλού γλυκαιμικού φορτίου έχουν συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης διαβήτη σε διάφορες μεγάλες προοπτικές μελέτες. Στην μελέτη των νοσοκόμων, οι γυναίκες των οποίων οι δίαιτες παρείχαν υψηλά γλυκαιμικά φορτία είχαν 37% μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν διαβήτη τύπου 2 στα επόμενα 6 χρόνια σε σχέση με τις γυναίκες των οποίων οι δίαιτες παρείχαν χαμηλότερα γλυκαιμικά φορτία. Επιπρόσθετα, οι γυναίκες που ακολουθούσαν δίαιτες υψηλού γλυκαιμικού φορτίου και φτωχές σε φυτικές ίνες δημητριακών, είχαν μεγαλύτερη από διπλάσια πιθανότητα ανάπτυξης διαβήτη τύπου 2 σε σχέση με αυτές που κατανάλωναν δίαιτες χαμηλού γλυκαιμικου φορτίου και πλούσιες σε φυτικές ίνες δημητριακών. Τα αποτελέσματα μιας άλλης μεγάλης προοπτικής μελέτης που παρακολούθησε επί 6 χρόνια επαγγελματίες άντρες του τομέα της υγείας ήταν παρόμοια. Τα τρόφιμα που συσχετίστηκαν περισσότερο με κίνδυνο ανάπτυξης διαβήτη τύπου 2 σε αυτές τις μελέτες ήταν οι πατάτες (μαγειρεμένες ή τηγανιτές), το άσπρο ρύζι, το άσπρο ψωμί και τα
ανθρακούχα ποτά. Οι δίαιτες χαμηλού γλυκαιμικού φορτίου φαίνεται επίσης ότι βοηθούν στην καλύτερη αντιμετώπιση του διαβήτη, μειώνοντας τα επίπεδα της γλυκόζης του αίματος και προλαμβάνοντας έτσι την υπογλυκαιμία. Μια μετα-ανάλυση 14 τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων δοκιμών βρήκε ότι οι δίαιτες χαμηλού γλυκαιμικού φορτίου βελτίωσαν βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα τον έλεγχο των επιπέδων σακχάρου στο αίμα, όπως φάνηκε από τις κλινικά σημαντικές μειώσεις των επιπέδων φρουκτοζαμίνης και αιμοσφαιρίνης Α1C. Ακόμα και σε άτομα που είχαν διαβήτη τύπου 1 και στα οποία τα επεισόδια σοβαρών υπογλυκαιμιών αποτελούν σημαντικό πρόβλημα, η τυχαιοποιημένη
χορήγηση δίαιτας χαμηλού γλυκαιμικού φορτίο και υψηλής περιεκτικότητας σε φυτικές ίνες είχε σαν αποτέλεσμα λιγότερα επεισόδια υπογλυκαιμίας σε σχέση με τους διαβητικούς στους οποίους χορηγήθηκε δίαιτα υψηλού γλυκαιμικού φορτίου και χαμηλής περιεκτικότητας σε φυτικές ίνες.
ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ
Η δυσανοχή στην γλυκόζη και η ινσουλινοαντοχή αποτελούν γνωστούς
παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακές παθήσεις καθώς και για διαβήτη
τύπου 2. Επιπρόσθετα στην πρόκληση υψηλότερων επιπέδων σακχάρου αίματος και ινσουλίνης, οι δίαιτες υψηλού γλυκαιμικού φορτίου συσχετίστηκαν με 2 παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακές παθήσεις, δηλαδή αυξημένα επίπεδα τριγλυκεριδίων ορού και μειωμένα επίπεδα της “καλής χοληστερόλης” (HDL). Συσχετίστηκαν επίσης με αυξημένα επίπεδα της C αντιδρώσας πρωτεΐνης (CRP) η οποία αποτελεί ευαίσθητο “οιωνό” κινδύνου καρδιαγγειακής νόσου. Μάλιστα, μια πολύ πρόσφατα δημοσιευμένη μελέτη που εξέτασε ενήλικους οι οποίοι χαρακτηρίζονταν από υπέρβαροι μέχρι παχύσακροι βρήκε ότι η συνδυασμένη δίαιτα χαμηλού γλυκαιμικού φορτίου και περιορισμού θερμίδων έχει μικρότερη μέση μείωση της ενεργειακής δαπάνης σε κατάσταση ανάπαυσης (REE) (γεγονός που έκανε αυτούς που την ακολουθούσαν να νιώθουν λιγότερη κούραση, κρύο και πείνα) και μεγαλύτερη μέση μείωση των παραγόντων κινδύνου καρδιαγγειακής νόσου όπως των τριγλυκεριδίων, της μέσης αρτηριακής πίεσης, των επιπέδων της CRP και της ινσουλινοαντοχής
συγκριτικά με μια δίαιτα μόνο περιορισμού θερμίδων και χαμηλών λιπαρών. Στην μελέτη των νοσοκόμων, οι γυναίκες που ακολουθούσαν δίαιτες υψηλού γλυκαιμικού φορτίου είχαν σχεδόν διπλάσιο κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου σε σχέση με αυτές που ακολουθούσαν δίαιτες χαμηλού γλυκαιμικού φορτίου. Η σχέση μεταξύ γλυκαιμικού φορτίου και καρδιαγγειακής νόσου ήταν πιο έντονη στις υπέρβαρες γυναίκες, υπονοώντας ότι τα άτομα με ινσουλινοαντοχή είναι πιο ευάλωτα στις αρνητικές επιδράσεις για το καρδιαγγειακό μια δίαιτας υψηλού γλυκαιμικού φορτίου. Έτσι, αν ληφθεί υπόψη η έννοια του γλυκαιμικού φορτίου, οι συστάσεις για αντικατάσταση του λίπους της διατροφής με υδατάνθρακες μπορεί να μην είναι τόσο «υγιεινή για την καρδιά»
μια και η υψηλή κατανάλωση υδατανθράκων μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα αυξημένες συγκεντρώσεις των τριγλυκεριδίων και μειωμένες συγκεντρώσεις των λιποπρωτεϊνών υψηλής πυκνότητας [HDL] (που δρουν προστατευτικά στην εμφάνιση καρδιαγγειακών παθήσεων) του πλάσματος σε κατάσταση νηστείας. Τελικά φαίνεται ότι είναι η ποιότητα των υδατανθράκων οι οποίοι πρέπει να αντικαθιστούν το λίπος
της διατροφής μας.
ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ
Στις 2 πρώτες ώρες που ακολουθούν την κατανάλωση γεύματος υψηλού
γλυκαιμικού φορτίου, τα επίπεδα γλυκόζης και ινσουλίνης αυξάνουν
περισσότερο απ' ότι στην περίπτωση κατανάλωσης γέυματος χαμηλού
γλυκαιμικού φορτίου.Σε απόκριση όμως προς τα υψηλά επίπεδα ινσουλίνης, τα επίπεδα γλυκόζης με την σειρά τους μειώνονται περισσότερο στις επόμενες ώρες, στην περίπτωση του γεύματος υψηλού γλυκαιμικού φορτίου. Η μεγαλύτερη μείωση των επιπέδων γλυκόζης προκαλεί επιστροφή εντονότερου αισθήματος πείνας. Ίσως το γεγονός αυτό να εξηγεί το ότι οι περισσότερες μελέτες βρίσκουν ότι η κατανάλωση τροφίμων χαμηλού γλυκαιμικού δείκτη καθυστερεί την
επιστροφή της πείνας, μειώνει την επακόλουθη επαναπρόσληψη τροφής και αυξάνει το αίσθημα κορεσμού και πληρότητας σε σχέση με την κατανάλωση τροφίμων υψηλού γλυκαιμικού δείκτη. Τα αποτελέσματα μικρών και σύντομων δοκιμών (διάρκειας 1-4 μηνών) έχουν δείξει ότι οι δίαιτες χαμηλού γλυκαιμικού φορτίου έχουν σαν αποτέλεσμα , μεγαλύτερη απώλεια βάρους ή λίπους σε σχέση με , τις δίαιτες υψηλού , γλυκαιμικού φορτίου. Έχει φανεί επίσης ότι οι δίαιτες χαμηλού γλυκαιμικού φορτίου μπορεί να αποδειχτούν χρήσιμες στην μακροπρόθεσμη απώλεια βάρους.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Απ' όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω φαίνεται ότι πλέον πρέπει να αποτελεί επιδίωξη του καθενός η μείωση του γλυκαιμικού φορτίου της καθημερινής του διατροφής. Μένει λοιπόν να διευκρινιστεί ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να επιτευχθεί αυτό. Κάποιες γενικές κατευθύνσεις θα μπορούσαν να είναι οι παρακάτω:
1) Αύξηση κατανάλωσης φρούτων, λαχανικών, οσπρίων (μπιζέλια και
φασόλια), καρυδιών και δημητριακών ολικής αλέσεως και γενικότερα
τροφίμων που είναι πλούσια σε φυτικές ίνες.
2) Μείωση της κατανάλωσης αμυλούχων τροφίμων με υψηλό γλυκαιμικό φορτίο όπως οι γλυκοπατάτες, τα μακαρόνια, το άσπρο ρύζι.
3) Μείωση της κατανάλωσης ζαχαρούχων τροφίμων όπως τα μπισκότα, τα κέικ,οι καραμέλες και τα αναψυκτικά.
4) Κατανάλωση του φαγητού στο σπίτι μαζί με την οικογένεια και όχι
κατανάλωση γρήγορου φαγητού έξω από το σπίτι. Υπάρχουν μελέτες που
έδειξαν ότι η τάση του να γευματίζει κάποιος μαζί με όλη την οικογένεια
εκτός των άλλων ευεργετικών για την υγεία επιδράσεων, έχει και την
μείωση του γλυκαιμικού φορτίου των γευμάτων, από την στιγμή αυτά
τείνουν να είναι υγιεινότερα, φτιαγμένα με φροντίδα από τη νοικοκυρά του σπιτιού και όχι προορισμένα για απρόσωπη μαζική κατανάλωση.

Wednesday, September 17, 2008

Οι νέες διατροφικές συστάσεις για την αντιμετώπιση του διαβήτη από την Αμερικάνικη Διαβητολογική Εταιρεία

Τον Ιανουάριο του 2007, η αμερικάνικη διαβητολογική εταιρεία εξέδωσε τις καινούριες διατροφικές οδηγίες για τους ασθενείς με διαβήτη. Τα κυριότερα σημεία τους σχολιάζονται στο παρακάτω κείμενο. Οι καινούριες διατροφικές οδηγίες κάνουν διαχωρισμό στις διάφορες ομάδες με διαβήτη. Με αυτόν τον τρόπο προσπαθούν να εξατομικεύσουν τις συστάσεις για τα άτομα με διαβήτη τύπου Ι (νεανικός διαβήτης), για τα άτομα με διαβήτη τύπου ΙΙ (διαβήτης των ενηλίκων), για τις εγκυμονούσες και θηλάζουσες γυναίκες με διαβήτη και για τα μεγαλύτερα σε ηλικία άτομα με διαβήτη.
Έτσι, ενώ στο παρελθόν ο διαβητικός τύπου Ι προσπαθούσε να προσαρμόσει τη διατροφική του συμπεριφορά στο σχήμα ινσουλίνης που λάμβανε, τώρα συμβαίνει το αντίθετο.
Τα σχήματα ινσουλίνης έχουν γίνει τόσο ευέλικτα που μπορούν και προσαρμόζονται αυτά στον τρόπο ζωής (γεύματα και φυσική δραστηριότητα) του ατόμου. Αρκεί από την πλευρά του ασθενούς να υπάρχει οργάνωση, συστηματικότητα και καλή συνεργασία με το διαιτολόγο και το γιατρό που τον παρακολουθούν. Η συνολική ποσότητα υδατανθράκων του γεύματος παραμένει ο κύριος προσδιοριστικός παράγοντας της δόσης της ινσουλίνης πριν το γεύμα και για τους ασθενείς που λαμβάνουν σχήμα ημερήσιας κάλυψης, αλλά και γι’ αυτούς που ακολουθούν σχήματα ινσουλίνης ταχείας δράσης. Ο υπολογισμός των δόσεων ινσουλίνης στα γεύματα μπορεί να γίνει με τη βοήθεια των λόγων ινσουλίνης προς υδατάνθρακες, ενώ ο υπολογισμός των υδατανθράκων των γευμάτων μπορεί να γίνει με το σύστημα των ισοδύναμων τροφίμων, της μέτρησης των υδατανθράκων και με το σύστημα του εμπειρικού υπολογισμού. Η συχνή παρακολούθηση του σακχάρου είναι επίσης σημαντική για την προσαρμογή των δόσεων με στόχο την ευγλυκαιμία ή την αποφυγή των υπογλυκαιμιών. Όταν επίκειται μη προγραμματισμένη άσκηση συνήθως συνίσταται επιπρόσθετη λήψη υδατανθράκων η οποία ποικίλει ανάλογα με την ηλικία και το βάρος του ατόμου καθώς και από την ένταση και τη διάρκεια της άσκησης.
Οι ασθενείς με διαβήτη τύπου ΙΙ παροτρύνονται να στρέψουν την προσοχή τους στον τρόπο ζωής και να κάνουν τις απαραίτητες αλλαγές (στην πλειονότητά τους είναι υπέρβαροι και εμφανίζουν ινσουλινοαντοχή) στην πρόσληψη ενέργειας, των κορεσμένων και των τρανς λιπαρών οξέων, της χοληστερόλης και του αλατιού μέσω της τροφής ώστε να βελτιώσουν τον γλυκαιμικό έλεγχο, το λιπιδαιμικό προφίλ τους (συνήθως έχουν δυσλιπιδαιμία) και τις τιμές της αρτηριακής πίεσης. Η αύξηση της φυσικής δραστηριότητας οφείλει να αποτελεί πάγιο στόχο, ενώ η συχνή παρακολούθηση των επιπέδων της γλυκόζης στο αίμα θα αξιολογεί την εκάστοτε διατροφική συμπεριφορά και φαρμακευτική αγωγή. Ο ρόλος της διατροφής είναι καίριος αφού μπορεί να βελτιώσει την ινσουλινοαντίσταση, ακόμα και να προλάβει την εμφάνιση της ασθένειας. Επειδή δε ο σύγχρονος διαβητικός ασθενής θεωρείται και «καρδιολογικός» άρρωστος, η σωστή διατροφική συμπεριφορά μπορεί να ελαττώσει τους παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο. Σε αυτό μπορεί να συμβάλλει και η συχνή (3 φορές την εβδομάδα) φυσική αερόβια (αερόμπικ) και αναερόβια (ασκήσεις αντίστασης και ανύψωσης βάρους) σωματική δραστηριότητα μέτριας έντασης.
Κατά τη διάρκεια της κύησης ο μη ελεγχόμενος διαβήτης μπορεί να έχει συνέπειες κυρίως για τη μητέρα. Η τελευταία, όταν εμφανίζει διαβήτη κύησης κινδυνεύει να παρουσιάσει διαβήτη τύπου ΙΙ μετά τη γέννα. Γι’ αυτό ακριβώς στις διαβητικές υπέρβαρες και παχύσαρκες γυναίκες ενδείκνυται ο μέτριος περιορισμός των θερμίδων και των υδατανθράκων, αλλά οι υποθερμιδικές δίαιτες θα πρέπει να αποφεύγονται. Η μέτρια φυσική δραστηριότητα μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στη βελτίωση των επιπέδων της γλυκόζης, τόσο σε περίοδο νηστείας όσο και μετά τα γεύματα. Μετά τη γέννα, η φυσική δραστηριότητα μπορεί να βοηθήσει στην αποφυγή εμφάνισης διαβήτη τύπου ΙΙ σε γυναίκες που είχαν εμφανίσει διαβήτη κυήσεως.
Στους ηλικιωμένους με διαβήτη τα δεδομένα αλλάζουν. Οι άνθρωποι αυτοί έχουν μειωμένες ενεργειακές ανάγκες λόγω ηλικίας αλλά και μειωμένη φυσική δραστηριότητα. Αν επιπρόσθετα είναι και υπέρβαροι ή παχύσαρκοι τότε ο περιορισμός των θερμίδων και μια μικρή αύξηση της φυσικής δραστηριότητας μπορούν να αποβούν ευεργετικοί στη ρύθμιση του διαβήτη. Η φυσική δραστηριότητα πρέπει να γίνεται με ιδιαίτερη προσοχή αφού στους ηλικιωμένους ενέχει τον κίνδυνο τραυματισμού και καρδιακής ισχαιμίας. Παρ’ όλ’ αυτά, βελτιώνει την ευαισθησία στην ινσουλίνη και επιβραδύνει το φαινόμενο της σαρκοπενίας (μείωση τη μυϊκής μάζας με την αύξηση της ηλικίας).
Ο έλεγχος του διαβήτη μέσω της διατροφής μειώνει τις επιπλοκές του ίδιου του διαβήτη τόσο τις βραχείες όσο και τις μακροπρόθεσμες. Έτσι, υπάρχει η δυνατότητα ευεργετικής επίδρασης στη μείωση της νεφρικής λειτουργίας, στη μικρο- και μακροαλβουμινουρία. Όμως τα μεγάλα οφέλη της διατροφής μπορούν να φανούν στη μείωση των παραγόντων κινδύνου για στεφανιαία νόσο. Μια διατροφή πλούσια σε φρούτα, λαχανικά και δημητριακά ολικής άλεσης και ταυτόχρονα φτωχή σε κορεσμένα, τρανς λιπαρά και χοληστερόλη φαίνεται πως μειώνει αυτόν τον κίνδυνο, ενώ σε ασθενείς στους οποίους συνυπάρχει αρτηριακή υπέρταση, οφέλη μπορούν να φανούν από διατροφικά σχήματα χαμηλής περιεκτικότητας σε νάτριο (αλάτι), πλούσια σε φρούτα, λαχανικά και γαλακτοκομικά προϊόντα χαμηλών λιπαρών και μέτριας κατανάλωσης αλκοόλ. Η δίαιτα DASH φαίνεται πως συνδυάζει όλα αυτά και επιπρόσθετα περιλαμβάνει τα πουλερικά, τα ψάρια και τους ξηρούς καρπούς, ενώ είναι φτωχή σε κόκκινο κρέας, γλυκά και σε ποτά που περιέχουν ζάχαρη.
Αξιοσημείωτο είναι πως στόχος της αλλαγής της διατροφικής συμπεριφοράς είναι η μείωση του σωματικού βάρους, η αποφυγή των υπογλυκαιμιών και η διατήρηση των επιπέδων της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης όσο το δυνατόν πιο κοντά στις φυσιολογικές τιμές. Το τελευταίο έχει μεγάλη σημασία αφού από μεγάλες μελέτες φάνηκε πως σε ασθενείς με διαβήτη ο καρδιαγγειακός κίνδυνος ήταν ανάλογος των αυξημένων επιπέδων της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης.
Τέλος, οι καινούριες διατροφικές συστάσεις κάνουν αναφορά στο χειρισμό του διαβήτη στις νοσοκομειακές εγκαταστάσεις. Σύμφωνα με την αμερικάνικη διαβητολογική εταιρεία, στους περισσότερους ασθενείς παρατηρείται υπεργλυκαιμία, η οποία αποτελεί ένδειξη δείκτη κακής νοσοκομειακής περίθαλψης. Γίνεται λοιπόν κατανοητή η σημασία δύο πραγμάτων: α) μιας διεπιστημονικής ομάδας που θα προσπαθεί για την όσο δυνατό καλύτερη διατροφική φροντίδα του ασθενή και β) ενός συστήματος διαβητικών γευμάτων σε κάθε νοσοκομείο που θα επικεντρώνει στο σωστό χειρισμό του περιεχομένου των υδατανθράκων. Μέσα σε όλα αυτά δε θα πρέπει να παραληφθεί η δια βίου εκπαίδευση του διαβητικού ασθενή από τη διεπιστημονική ομάδα. Αυτή θα πρέπει να αρχίζει από το νοσοκομείο και να συνεχίζεται και εκτός αυτού μέχρι να επιτευχθεί τέτοιο επίπεδο κατάρτισης που να εξασφαλίζει τη νορμογλυκαιμία.
Ανακεφαλαιώνοντας, θα μπορούσε να ειπωθεί πως δεν υπάρχει ένα σχήμα για όλους τους διαβητικούς ασθενείς. Οι παράγοντες επηρεάζουν τη νόσο και που πρέπει να ληφθούν υπόψη είναι τόσοι πολλοί που ο όρος «εξατομικευμένη προσέγγιση» πρέπει να καθημερινή πρακτική σε όλους τους επιστήμονες που ασχολούνται με την αντιμετώπιση του διαβήτη. Η έρευνα συνεχίζεται και οι κλινικές οδηγίες ανανεώνονται συχνά. Είναι χρέος του κάθε επιστήμονα να ενημερώνεται και να τις κάνει πράξη με το δικό του ξεχωριστό τρόπο.

ΓΡΑΦΕΙ Ο:

Βασίλειος Α. Παπαμίκος (κινητό: 6977867138)

Νοσοκομειακός Διαιτολόγος ΓΝΑ Κοργιαλένειο Μπενάκειο

Υποψήφιος διδάκτωρ διατροφογενωμικής - διατροφογενετικής Χαροκοπείου Πανεπιστημίου ΑΘηνών

M.Med.Sci Κλινικός Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, Πανεπιστημίου Γλασκώβης

MSc Οργάνωσης και Διοίκησης Υπηρεσιών Υγείας, Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Πτυχιούχος Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, Χαροκοπείου Πανεπιστημίου

Μέλος Υποτρόφων Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Ωνάσης

Μέλος Υποτρόφων Χαροκόπειου Πανεπιστήμιου

Συνεργάτης Πανελληνίου Συλλόγου Νοσοκομειακών Διαιτολόγων (www.pasinod.gr)

Μέλος Πανελληνίου Συλλόγου Διαιτολόγων - Διατροφολόγων

Monday, September 15, 2008

Αποστολή: Γιοκοχάμα-Ιαπωνία: 15ο Παγκόσμιο Συνέδριο Διαιτολογίας-Διατροφής

Κάθε 4 χρόνια οι διαιτολόγοι από όλες τις γωνιές του πλανήτη συγκεντρώνονται για να ανταλλάξουν απόψεις και να παρουσιάσουν τα πιο πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα της επιστήμης της διατροφής. Αυτή τη φορά το ραντεβού δόθηκε στη Γιοκοχάμα της Ιαπωνίας και είχα την τιμή να βρεθώ ως αντιπρόσωπος του Ελληνικού Συλλόγου Διαιτολόγων-Διατροφολόγων. Περίπου 5000 σύνεδροι παραβρέθηκαν και οι ομιλίες κάλυψαν σχεδόν κάθε πλευρά της σύγχρονης διαιτολογίας: από τα επιστημονικά δεδομένα για το ρόλο της διατροφής στις διάφορες ασθένειες μέχρι τα θέματα που απασχολούν τον επαγγελματία διαιτολόγο είτε στον ιδιωτικό είτε στο δημόσιο τομέα.
Οι διαλέξεις ήταν ποικίλες και ενδιαφέρουσες. Κάλυψαν διάφορα πεδία της επιστήμης της διατροφής όπως τη σχέση της με την κουλτούρα και την παράδοση, τον υποσιτισμό, το μεταβολικό σύνδρομο, την παχυσαρκία, το σακχαρώδη διαβήτη, τη νεφρική νόσο, τον καρκίνο, τις καρδιαγγειακές παθήσεις, την περιεγχειρητική φροντίδα, τα λειτουργικά τρόφιμα, τις σχολικές παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας και τη μακροζωία. Επίσης υπήρχαν ομιλίες που κάλυπταν τις ιδιαιτερότητες και τον θρεπτικό πλούτο των τροφίμων της ιαπωνικής διατροφής. Τέλος, υπήρχαν ομιλίες που αφορούσαν στη μετακίνηση των διαιτολόγων σε έναν πλέον παγκοσμιοποιημένο χώρο εργασίας αλλά και τις νέες προκλήσεις του κλάδου, όπως για παράδειγμα η θέση του διαιτολόγου στη σχολική εκπαίδευση και την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας.
Στην τελετή έναρξης ο καθηγητής Μασάο Ίτο ανέπτυξε τις θεωρίες που υπάρχουν για την εξήγηση του τρόπου με τον οποίο ο εγκέφαλος ρυθμίζει την πρόσληψη τροφής ανάλογα με τα ερεθίσματα που δέχεται από το εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον. Στη συνέχεια του συνεδρίου εξετάστηκαν οι αντιθρομβωτικές ιδιότητες των ω-3 λιπαρών οξέων, που απαντώνται κυρίως στα ψάρια. Το θέμα της κακοθρεψίας (υποσιτισμός, παχυσαρκία) παγκοσμίως απασχόλησε τους σύνεδρους καθώς πλέον 20 εκατομμύρια νεογένητα έχουν χαμηλό σωματικό βάρος, σχεδόν το 1/3 των παιδιών έχει μειωμένη ανάπτυξη και άλλο 1/3 παρουσιάζει χαμηλό βάρος. Πάνω από 850 εκατομμύρια παιδιά είναι εκτεθειμένα στην πείνα, ενώ περίπου 1,6 δισεκατομμύρια ενήλικες είναι υπέρβαροι, 400 εκατομμύρια είναι παχύσαρκοι και δυστυχώς 20 εκατομμύρια παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι ήδη παχύσαρκα. Το 60% όλων των θανάτων αποδίδεται σε ασθένειες που σχετίζονται με τη διατροφή, ενώ το 80% αυτών των θανάτων συμβαίνει σε χώρες μετρίων και χαμηλών εισοδημάτων. Γι’ αυτό ακριβώς είναι σημαντικό κάθε χώρα να έχει διαμορφωμένες διατροφικές οδηγίες προς τον πληθυσμό της που θα βασίζονται στα πιο πρόσφατα επιδημιολογικά δεδομένα. Στην Ελλάδα πως οι διατροφικές οδηγίες προς τον πληθυσμό έχουν να ανανεωθούν από το 1999.
Τα νέα επιστημονικά δεδομένα που αφορούν στο μεταβολικό σύνδρομο είναι η αδιπονεκτίνη, μια πρωτεΐνη που εκκρίνεται από το λίπος του σώματος και της οποία η έκκριση μειώνεται όσο αυξάνεται η συσσώρευση λίπους στην κοιλιακή χώρα του σώματος. Ένας άλλος παράγοντας που προκαλεί την έλλειψη της πρωτεΐνης αυτής είναι οι ελεύθερες ρίζες οξυγόνου που δημιουργούνται από το οξειδωμένο λίπος. Έτσι, οι ελεύθερες ρίζες προκαλούν την έλειψη της αδιπονεκτίνης και αυτή με τη σειρά της δημιουργεί το μεταβολικό σύνδρομο (κατάσταση που χαρακτηρίζεται από αυξημένη περιφέρεια μέσης, υψηλή αρτηριακή πίεση, αυξημένα επίπεδα λιπιδίων, αυξημένη αντίσταση στην ινσουλίνη).
Ένα άλλο θέμα που εξετάστηκε στο συνέδριο αυτό ήταν τα λειτουργικά τρόφιμα. Αυτά αποτελούν μια σύγχρονη πραγματικότητα για την οποία όμως ο κόσμος δεν έχει την κατάλληλη επιστημονική πληροφόρηση. Δεν είναι λίγες οι φορές που τα τρόφιμα αυτά καταναλώνονται πιο πολύ από περιέργεια παρά από ενσυνείδητη επιλογή. Άλλες φορές καταναλώνεται ένα φυσικό λειτουργικό τρόφιμο χωρίς να υπάρχει γνώση πως είναι λειτουργικό π.χ. είναι πολλοί αυτοί που δεν ξέρουν πως τα καρύδια και τα αμύγδαλα συμβάλλουν στη μείωση της χοληστερίνης. Παρ’ όλ’ αυτά, όπως αναφέρθηκε στο συνέδριο, επειδή υπάρχουν και λειτουργικά τρόφιμα τα οποία δεν έχουν φυσική προέλευση αλλά προκύπτουν μετά από εμπλουτισμό καλό θα είναι να χρησιμοποιούνται με φειδώ και προσοχή καθώς υπάρχει ο κίνδυνος να μετατοπιστεί η κύρια πηγή της ευεργετικής ουσίας από τα φυσικά τρόφιμα στα εμπλουτισμένα, π.χ. υπάρχει ο κίνδυνος κάποιος να λαμβάνει τα ω-3 λιπαρά οξέα από εμπλουτισμένους χυμούς κυρίως και όχι από τα ψάρια τα οποία αποτελούν τις φυσικές πηγές τους. Το ερώτημα που τίθεται είναι: Έχουν την ίδια δράση τα ω-3 στα εμπλουτισμένα λειτουργικά τρόφιμα με τα ω-3 των ψαριών για τα ευεργετικά αποτελέσματα των οποίων υπάρχουν ήδη πολλές δημοσιευμένες μελέτες; Εξαιτίας λοιπόν αυτής της έλλειψης πληροφόρησης, ο Πανελλήνιος Σύλλογος Διαιτολόγων – Διατροφολόγων οργανώνει το Νοέμβριο την «Εβδομάδα Διατροφής» η οποία θα έχει ως θέμα τα λειτουργικά, τα βιολογικά και τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα. Οι ομιλίες θα είναι ανοικτές προς το κοινό και τα θέματα τα οποία θα καλυφθούν είναι ποικίλα και πολύ ενδιαφέροντα.
Η σχέση της διατροφής με τη μακροζωία ήταν ακόμα ένα θέμα που συζητήθηκε. Μελέτες σε εκατοχρονίτες στην Κορέα έδειξαν πως παρά την ηλικία τους και τη φυτοφαγική διατροφή τους, τα επίπεδα της βιταμίνης Β12 στο αίμα τους ήταν φυσιολογικά. Η βιταμίνη Β12 όμως απαντάται κυρίως σε τρόφιμα ζωικής προέλευσης. Ένα άλλο χαρακτηριστικό της διατροφής αυτών των ανθρώπων ήταν η μεγάλη κατανάλωση λαχανικών, για τα οποία φάνηκε πως έχουν έντονη αντιοξειδωτική (αντιγηραντική) και αντιμεταλλαξιογόνο δράση. Τα φρούτα φάνηκε πως κυρίως έχουν αντιοξειδωτική δράση. Δύο άλλα ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά της διατροφής των εκατοχρονιτών αποτελούν η ποσότητα και ο χρονισμός των γευμάτων τους. Αυτά αποτελούνται κάθε μέρα από την ίδια ποσότητα και πραγματοποιούνται την ίδια ώρα της ημέρας. Έτσι, μέχρι τώρα το βασικό στοιχείο της διατροφής που είχε αναγνωριστεί πως παίζει ρόλο στη μακροζωία ήταν ο περιορισμός των θερμίδων. Το παζλ έρχονται τώρα να συμπληρώσουν η σταθερή ποσότητα των γευμάτων, η κανονικότητα των ωραρίων που αυτά πραγματοποιούνται, η ποικιλία των τροφίμων που καταναλώνονται, η ισορροπία των θρεπτικών συστατικών όπως αυτή καθορίζεται από τη σύγχρονη διατροφή (ρωτήστε το διαιτολόγο σας σχετικά), η έμφαση στην κατανάλωση λαχανικών και τέλος η τήρηση συστηματικής φυσικής δραστηριότητας.
Οι παρεμβάσεις στα σχολεία για την αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας δε θα μπορούσαν να απουσιάζουν από το παγκόσμιο συνέδριο διαιτολογίας. Οι Ιάπωνες έχουν δημιουργήσει θέσεις εκπαιδευτών διατροφής στα σχολεία τους. Ο ρόλος των εκπαιδευτών αυτών είναι διττός: από τη μία εκπαιδεύουν τους μαθητές στους κανόνες της υγιεινής διατροφής (Shokuiku όπως χαρακτηριστικά ονομάζεται η διατροφική εκπαίδευση) και από την άλλη οργανώνουν τα σχολικά γεύματα με στόχο την ενσωμάτωση σε αυτά όσο το δυνατόν υγιεινότερων επιλογών και παραδοσιακών τροφίμων. Δεδομένα που προήλθαν από μελέτες άλλων χωρών επαλήθευσαν την ευεργετική επίδραση που μπορεί να έχει η διατροφική εκπαίδευση των μαθητών και η βελτίωση των σχολικών γευμάτων στη μάχη έναντι της παχυσαρκίας και στη μεταλαμπάδευση των αρχών της υγιεινής διατροφής στους μαθητές. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν δημιουργήσει ανάλογα το Εθνικό Ινστιτούτο Τροφοδοσίας, η Κορέα το Σύστημα Εκπαίδευσης Σχολικής Διατροφής και το Ηνωμένο Βασίλειο το Σύστημα Σχολικού Φαγητού. Οι Ολλανδοί πρόσφατα καθιέρωσαν σχολικά γεύματα και τα πρώτα ενθαρρυντικά αποτελέσματα στην υγεία και τις συνήθειες των μαθητών έχουν ήδη αρχίσει να διαφαίνονται. Έτσι δημιουργείται μια διατροφική παιδεία που θα τους συντροφεύει σε όλη τους τη ζωή. Θα ήταν λοιπόν ελπιδοφόρα η πραγματοποίηση παρεμβάσεων προς αυτή την κατεύθυνση από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων καθώς και το Τμήμα Προγραμματισμού, μελετών και αξιολόγησης της Διεύθυνσης Αγωγής Υγείας.
Όσο αφορά στις καρδιαγγειακές παθήσεις παρουσιάστηκε από την Άλισον Μιντ (διαιτολόγος στο Ηνωμένο Βασίλειο) το μεγαλύτερο ευρωπαϊκό πρόγραμμα προληπτικής καρδιολογίας με τον τίτλο EUROACTION. Το πρόγραμμα αυτό συμπεριέλαβε 8 χώρες (Δανία, Γαλλία, Ιταλία, Ολλανδία, Πολωνία, Ισπανία, Σουηδία, Ηνωμένο Βασίλειο) και 24 γενικά νοσοκομεία. Πρόκειται για μια τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη δοκιμή η οποία εξέτασε την υγεία 10.000 ασθενών με στεφανιαία νόσο καθώς και υγιών ατόμων υψηλού κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο. Η αντιμετώπιση των ασθενών έγινε από διεπιστημονική ομάδα στην οποία υπήρχε καρδιολόγος, γενικός ιατρός, νοσηλεύτρια, διαιτολόγος, και φυσικοθεραπευτής. Η έμφαση του προγράμματος δόθηκε όχι μόνο στον ασθενή αλλά και στο συγγενικό του περιβάλλον και οι στόχοι ήταν η διακοπή του καπνίσματος, η καθιέρωση υγιεινών διατροφικών επιλογών (περισσότερα φρούτα και λαχανικά, περισσότερα τρόφιμα ολικής άλεσης, περισσότερα λιπαρά ψάρια με υψηλή περιεκτικότητα σε ω-3 λιπαρά οξέα), η αύξηση της φυσικής δραστηριότητας, η μείωση της αρτηριακής πίεσης, των επιπέδων του σακχάρου, της ολικής και της «κακής» (LDL) χοληστερίνης.
Ο ρόλος μιας διατροφής πλούσιας σε τρόφιμα φυτικής προέλευσης φάνηκε πως είναι εξέχουσας σημασίας στην πρόληψη του καρκίνου. Τα αξιοθαύμαστα βιοενεργά συστατικά των φυτικών τροφίμων (όπως η βιταμίνη C, τα καροτενοειδή, το σελήνιο, οι ινδόλες, οι φαινόλες, τα ισοθειοκυανικά και τα γλυκοζινολικά οξέα) έχουν επιδείξει αντικαρκινικές δράσεις και οι πιθανοί μηχανισμοί είναι πολλοί. Τα συστατικά αυτά μπορούν να επιδείξουν αντιοξειδωτική, αντιφλεγμονώδη δράση, να ενεργοποιήσουν ένζυμα που αποτοξινώνουν τον οργανισμό και να εμποδίσουν το σχηματισμό των νιτροζαμινών που προκύπτουν από το έντονο μαγείρεμα των τροφίμων. Τα όσπρια αποτελούν πλούσιες πηγές αντικαρκινικών συστατικών όπως οι σαπονίνες, οι αναστολείς της πρωτεάσης και η γ-τοκοφερόλη. Όλα αυτά τα τρόφιμα αποτελούν πλούσιες πηγές φυτικών ινών οι οποίες επίσης προστατεύουν έναντι του καρκίνου.
Τέλος, όσο και αν ακούγεται παράξενο για τα ελληνικά δεδομένα, στην Αυστραλία, τον Καναδά ακόμα και στην Ολλανδία υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός πιστοποιημένων διαιτολόγων που πλέον απασχολείται στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας και την εκπαίδευση. Ακόμα και οι μεγάλες επιχειρήσεις της Ιαπωνίας διαθέτουν διαιτολόγο επειδή ακριβώς έχουν υπολογίσει πως το κόστος της απώλειας ενός σημαντικού στελέχους από ασθένεια σχετιζόμενη με τη διατροφή θα είναι πολύ μεγαλύτερο από το κόστος πληρωμής ενός τουλάχιστον διαιτολόγου για την επιχείρηση. Επιπρόσθετα στην Ιαπωνία το 2003 δημιουργήθηκε νομοθετική ρύθμιση που προβλέπει καντίνες τροφίμων στους χώρους εργασίας. Ίσως έχει έρθει η ώρα της Ελλάδας να αναλάβει ενεργό δράση και να αφήσει τους διαιτολόγους να προσφέρουν στη δημόσια υγεία αυτά που πραγματικά μπορούν και τα οποία είναι πολλά. Με την κατάλληλη πολιτική πρωτοβουλία κάθε σχολείο θα μπορεί να έχει το διαιτολόγο του και κάθε δήμος, κοινότητα, όσο μακριά και αν βρίσκεται από μια μεγάλη πόλη, θα μπορεί να απευθύνεται σε διαιτολόγο που θα είναι ενταγμένος στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας. Το αξιοθαύμαστο είναι πως στις χώρες που προαναφέρθηκαν οι διαιτολόγοι της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας είναι ιδιώτες διαιτολόγοι που έχουν ενταχθεί σε αυτή.

Saturday, September 13, 2008

Μεσογειακός τρόπος διατροφής ενάντια στην παχυσαρκία

Από τη δεκαετία του 1950 και τη μελέτη των επτά χωρών φάνηκε ότι η υιοθέτηση ενός μεσογειακού τρόπου διατροφής αυξάνει τη μακροζωία, αλλά ίσως να προάγει το υπέρβαρο και την παχυσαρκία. Η μελέτη των επτά χωρών (Ελλάδα, Ηνωμένες Πολιτείες, Ιταλία, Ολλανδία, η τότε Γιουγκοσλαβία - νυν Σερβία, Φινλανδία και Ιαπωνία) άρχισε στα τέλη της δεκαετίας του '40 και προσπάθησε να εξετάσει την σχέση της διατροφής με τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες και πιο μακροχρόνιες επιδημιολογικές μελέτες παγκοσμίως η οποία εισήγαγε στην επιστημονική κοινότητα τον όρο “μεσογειακή διατροφή” και τις ευεργετικές τις επιδράσεις στην υγεία.

Όμως μέσα σε διάστημα 50 ετών το συνολικό λίπος της ελληνικής διατροφής αυξήθηκε, ως αποτέλεσμα της αυξημένης διαθεσιμότητας του ελαιόλαδου αλλά και της εισαγωγής επιπρόσθετων πηγών λίπους εκτός του ελαίου αυτού. Ως συνέπεια του γεγονότος αυτού, αυξήθηκε η περιεκτικότητα της ελληνικής διατροφής σε κορεσμένα λιπαρά οξέα και για την ακρίβεια φαίνεται ότι τριπλασιάστηκε. Κάνοντας μια ανασκόπηση στα στοιχεία όλων των μελετών που έγιναν από τότε θα λέγαμε πως η τρέχουσα κατανάλωση λίπους στην Ελλάδα είναι πολύ υψηλή και κυμαίνεται μεταξύ ενός ελάχιστου μέσου όρου της τάξης του 35% και ενός μέγιστου μέσου όρου της τάξης του 47%. Πρακτικά κάτι τέτοιο μεταφράζεται σε κατανάλωση των μισών θερμίδων της καθημερινής δίαιτας μόνο από λίπη.

Οι συνέπειες των διατροφικών αυτών αλλαγών φάνηκαν στην υγεία των ελλήνων η οποία χειροτέρευσε μέσα σε τριάντα χρόνια. Οι συχνότητες της παχυσαρκίας και του διαβήτη αυξήθηκαν και η πλειοψηφία του ενήλικου πληθυσμού είναι είτε υπέρβαροι είτε παχύσαρκοι. Σε αυτό συνέβαλε και η αυξημένη κατανάλωση θερμίδων μαζί με την ταυτόχρονη μείωση της φυσικής δραστηριότητας. Όλα αυτά έρχονται σε αντίθεση με το υψηλό προσδόκιμο επιβίωσης των ελλήνων, την χαμηλή συχνότητα ισχαιμικής καρδιακής νόσου, στοιχειοθετώντας το “ελληνικό παράδοξο”. Η εξήγησή του ίσως θα πρέπει να αναζητηθεί στον προστατευτικό χαρακτήρα της μακροχρόνιας χρήσης του ελαιόλαδου ως κύριας πηγής λίπους μια και από διάφορες μετέπειτα μελέτες φάνηκε πως το ελαιόλαδο μείωνε τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου των ωοθηκών, περιφερικής αρτηριακής νόσου, ακόμα και ρευματοειδούς αρθρίτιδας.

Ο όρος μεσογειακή διατροφή δεν είναι δόκιμος απλά επειδή υπάρχουν 16 χώρες που περιβάλλουν τη Μεσόγειο και κάθε μια από αυτές έχει υιοθετήσει το δικό της διατροφικό μοντέλο. Το τελευταίο είναι το αποτέλεσμα της επίδρασης της κουλτούρας, της οικονομίας, της θρησκείας και άλλων κοινωνικοπολιτιστικών παραγόντων.

Υπάρχουν παρ’ όλ’ αυτά κοινά χαρακτηριστικά μεταξύ αυτών των διατροφικών σχημάτων τα οποία μπορούν να συνοψιστούν γενικότερα στα παρακάτω:

1) Υψηλή κατανάλωση φρούτων, λαχανικών, οσπρίων, ψωμιού και άλλων δημητριακών, φασολιών, σπόρων, πατάτας και ελαιόλαδου ως κυριότερης πηγής λίπους

2) Μέτρια έως χαμηλή κατανάλωση γαλακτοκομικών, πουλερικών και ψαριών και ελάχιστη κατανάλωση κόκκινου κρέατος

3) Τα επίπεδα κατανάλωσης των αυγών κυμαίνονται από μηδέν έως τέσσερις φορές την εβδομάδα

4) Μέτρια έως χαμηλή κατανάλωση κρασιού

Οι διατροφικές συνήθειες των μεσογειακών λαών περιλαμβάνουν ένα υψηλό ποσοστό θερμίδων από λίπος. Αυτό θεωρείται πως συνεισφέρει στους αυξανόμενους ρυθμούς εμφάνισης της παχυσαρκίας σε αυτές τις χώρες γεγονός το οποίο έχει αρχίσει να προκαλεί ανησυχία στην επιστημονική κοινότητα. Κάτι που είναι χαρακτηριστικό στη μεσογειακή διατροφή είναι η μικρή της περιεκτικότητα σε κορεσμένα λίπη, ενώ περισσότερες από τις μισές θερμίδες που προέρχονται από τα λίπη τις προσφέρουν τα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα του ελαιόλαδου. Τα μονοακόρεστα λιπαρά δεν αυξάνουν τα επίπεδα της χοληστερόλης του αίματος όπως τα κορεσμένα.

Επειδή ο τύπος αυτός διατροφής βασίζεται κυρίως στην πρόσληψη ελαιόλαδου ως κύριας πηγής λίπους εκφράστηκαν ανησυχίες για πιθανή πρόσληψη βάρους των ατόμων που την ακολουθούσαν. Για την ακρίβεια, πολλοί ερευνητές διατύπωσαν την άποψη πως όσο πιο στενή η υιοθέτηση του μεσογειακού προτύπου τόσο μεγαλύτερη η κατανάλωση θερμίδων. Ιδιαίτερα στον ελληνικό πληθυσμό, η διάδοση του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας είναι μεγάλη οπότε και το παραπάνω ζήτημα είναι μείζονος σημασίας. Πολύ πρόσφατα όμως δεδομένα καταδεικνύουν ότι ο μεσογειακός τρόπος διατροφής στην Ελλάδα δε σχετίζεται με αύξηση του βάρους. Το υπέρβαρο είναι γενικότερο πρόβλημα των Ελλήνων και άλλων μεσογειακών λαών και το πιο πιθανό είναι ότι σχετίζεται με περιορισμένη φυσική δραστηριότητα σε συνδυασμό με αυξημένη κατανάλωση θερμίδων.

Ποια είναι όμως τα βασικότερα χαρακτηριστικά του παραδοσιακού ελληνικού μεσογειακού τρόπου διατροφής για τον οποίο τόσος λόγος; Ας τα εξετάσουμε αναλυτικότερα:

Σίγουρα η συχνή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών είναι κάτι που θα έπρεπε να διακρίνει τους νεοέλληνες. Με τον όρο συχνή κατανάλωση εννοούμε δύο με τρία φρούτα την ημέρα και λαχανικά (κυρίως με τη μορφή της σαλάτας αλλά και μαγειρευμένων π.χ χόρτων) σε κάθε κύριο γεύμα. Η χαμηλή θερμιδική πυκνότητα των τροφίμων αυτών, αλλά ιδιαίτερα ο πλούτος τους σε βιταμίνες, μέταλλα, μικροστοιχεία και αντιοξειδωτικές ενώσεις τα καθιστά σύμμαχους ανεκτίμητης αξίας ενάντια στην παχυσαρκία.

Συνεχίζοντας, η καθημερινή κατανάλωση δημητριακών αποτελεί βασικό στοιχείο του παραδοσιακού τρόπου διατροφής μας. Με τον όρο δημητριακά αναφέρονται το ψωμί και τα ζυμαρικά ολικής άλεσης, το μη αποφλοιωμένο ρύζι, το κουσκούς, το μπληγούρι, ο τραχανάς κ.α. Όπως συμβαίνει με τα φρούτα και τα λαχανικά, η μεγάλη περιεκτικότητα των τροφίμων αυτών σε φυτικές ίνες είναι πολύ σημαντική για την εύρυθμη λειτουργία του πεπτικού συστήματος και τη διατήρηση των επιπέδων του σακχάρου στο αίμα σε φυσιολογικά επίπεδα. Αυτό το τελευταίο είναι ένας σημαντικός στόχος στην προσπάθεια καταπολέμισης της παχυσαρκίας και απώλειας βάρους αφού όσο καλύτερη η ρύθμιση του σακχάρου στο αίμα τόσο μικρότερος ο κίνδυνος αποθήκευσης περίσσειας λίπους στο σώμα. Οκτώ μικρομερίδες δημητριακών καθημερινά υπαγορεύουν οι διατροφικές οδηγίες για ενήλικες στην Ελλάδα με κάθε μικρομερίδα να ισοδυναμεί είτε με μια φέτα ψωμιού 25 γραμμαρίων είτε με μισό φλιτζάνι τσαγιού μαγειρευμένου ρυζιού ή ζυμαρικών.

Ένα από τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά των ελλήνων είναι η κατανάλωση των οσπρίων η οποία με βάση τις μεσογειακές οδηγίες θα πρέπει να λαμβάνει χώρα τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα. Τα όσπρια αποτελούν κατηγορία τροφίμων με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αφού αποτελούν καλή πηγή φυτικών πρωτεϊνών χωρίς τη συνοδεία των τριγλυκεριδίων, της χοληστερόλης και των κορεσμένων λιπαρών οξέων που χαρακτηρίζει το κόκκινο κρέας. Η παραδοσιακή κατανάλωση δε συνδυασμένου μίγματος οσπρίων και δημητριακών (π.χ φακές ή ρεβύθια με ρύζι) αποτελεί μια άριστη πηγή χαμηλού θερμιδικού περιεχομένου, πρωτεϊνών καλής βιοδιαθεσιμότητας, αντιοξειδωτικών ουσιών και φυτικών ινών.

Πολύ κοντινή στην κατηγορία των δημητριακών είναι η κατηγορία της πατάτας. Όμως η μεσογειακή διατροφή προτείνει ιδανική κατανάλωση πατάτας σε επίπεδα όχι πάνω από 3 μικρομερίδες ανά εβδομάδα, με 1 μικρομερίδα να ισούται με 100 γραμμάρια πατάτες. Ας μην ξεχνάμε σε αυτό το σημείο πως τα επεξεργασμένα δημητριακά όπως το λευκό ψωμί, το λευκό ρύζι και τα λευκά μακαρόνια έχουν υψηλό γλυκαιμικό δείκτη.

Σύμφωνα με τα τελευταία επιστημονικά δεδομένα, η συχνή κατανάλωση επεξεργασμένων ή μη, προϊόντων που έχουν υψηλό γλυκαιμικό δείκτη ή υψηλό γλυκαιμικό φορτίο είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει σε πρόσληψη περιττού βάρους και σε επακόλουθη εκδήλωση παχυσαρκίας ή διαβήτη τύπου 2. Επιπρόσθετα, ο περιορισμός στην κατανάλωση ζάχαρης είτε με τη μορφή γλυκισμάτων είτε με τη μορφή αναψυκτικών καλό θα ήταν να αρχίζει από μικρή ηλικία όταν διαμορφώνονται οι μελλοντικές διατροφικές συνήθειες.

Για το κόκκινο κρέας οι συστάσεις κατανάλωσης είναι 1 με 2 φορές το μήνα και όχι σε μεγάλη ποσότητα. Η προτίμηση του κοινού θα πρέπει να εστιάζει στα ψάρια 1-2 φορές την εβδομάδα), και στα πουλερικά (κοτόπουλο, γαλοπούλα) ή σε άλλα άπαχα κρέατα (π.χ κουνέλι) τα οποία καλό θα ήταν να καταναλώνονται 1 φορά εβδομαδιαίως. Ο αριθμός των αυγών που μπορούν να καταναλωθούν καλό θα ήταν να μην ξεπερνά τα 3 ανά εβδομάδα. Τέλος, η ευεργετική επίδραση της μέτριας κατανάλωσης αλκοόλ στη λειτουργία της καρδιάς μεταφράζεται σε 1 ποτήρι κόκκινου κρασιού για τις γυναίκες και σε 2 ποτήρια για τους άντρες καθημερινά.

Εκτός από τον ευεργετικό ρόλο της ελληνικής μεσογειακής διατροφής το χαμηλό βάρος και η καλή υγεία των ανθρώπων είναι συνάρτηση και των υψηλών επιπέδων φυσικής δραστηριότητας. Η τελευταία παρατηρούμενη αύξηση της συχνότητας της παχυσαρκίας των ελλήνων κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για αύξηση της φυσικής δραστηριότητας και για αλλαγή της εθνικής διατροφικής πολιτικής ώστε η συνολική πρόσληψη λίπους να κυμανθεί κάτω από το 30% της ημερήσιας θερμιδικής πρόσληψης με το ελαιόλαδο να συνεχίζει να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο.

Friday, September 05, 2008

ΟΙ ΚΑΙΝΟΥΡΙΕΣ ΔΙΑΙΤΗΤΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΑΚΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ ΣΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ

Τον Φεβρουάριο του 2007 η Αμερικάνικη Καρδιολογική Εταιρεία (ΑΚΕ) εξέδωσε τις καινούριες οδηγίες πρόληψης των καρδιαγγειακών νοσημάτων ειδικά για τις γυναίκες. Οι προηγούμενες οδηγίες είχαν εκδοθεί το 2004, αλλά από τότε οι πολυάριθμες κλινικές δοκιμές που στόχευαν αποκλειστικά στις γυναίκες προμήθευσαν την επιστημονική κοινότητα με καινούρια δεδομένα που άλλαξαν τις συστάσεις. Ας μην λησμονούμε πως σύμφωνα με την ΑΚΕ, η καρδιαγγειακή νόσος είναι σε παγκόσμιο επίπεδο η μόνη μεγαλύτερη αιτία θανάτων των γυναικών. Το καινούριο στοιχείο στις ανανεωμένες κατευθύνσεις είναι πως αυτές πλέον εστιάζουν στον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου σε όλη τη διάρκεια ζωής της γυναίκας (με ηλικία μεγαλύτερη των 20 ετών) και όχι μόνο στο μικρό χρονικό διάστημα μετά την εμμηνόπαυση. Αναφορά γίνεται στις αλλαγές τρόπου ζωής που πρέπει να πραγματοποιηθούν για να μειωθεί ο κίνδυνος καθώς και στον ρόλο της διατροφής, της άσκησης και των συμπληρωμάτων διατροφής όπως το φυλλικό οξύ, η βιταμίνη Ε, η βιταμίνη C και το β-καροτένιο, για τα οποία τονίζεται ξεκάθαρα πως δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται για την πρόληψη (πρωτογενή ή δευτερογενή) των καρδιαγγειακών νοσημάτων. Ας εξετάσουμε τις οδηγίες λοιπόν λίγο πιο αναλυτικά.

Έμφαση δίνεται στους παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο οι οποίοι μπορούν να τροποποιηθούν. Αυτοί αφορούν κυρίως τον τρόπο ζωής και διατήρηση των επιπέδων των λιπιδίων και της αρτηριακής πίεσης του αίματος σε φυσιολογικά επίπεδα μέσα από τη φυσική δραστηριότητα, τον έλεγχο του βάρους, την μέτρια κατανάλωση αλκοόλ, τον περιορισμό του αλατιού, την κατανάλωση φρέσκων φρούτων και λαχανικών καθώς και γαλακτοκομικών προϊόντων χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά. Ιδιαίτερα η πρόσληψη των κορεσμένων λιπαρών θα πρέπει να περιοριστεί σε λιγότερο από 7% των ολικών θερμίδων που προσλαμβάνονται ημερησίως. Η λήψη των ω-3 λιπαρών οξέων μέσα από τη διατροφή φαίνεται να ενθαρρύνεται καθώς προτείνεται η κατανάλωση λιπαρών ψαριών τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα. Ειδικά για τα ω-3 λιπαρά οξέα προτείνεται και η λήψη τους με τη μορφή συμπληρώματος, αλλά μόνο από γυναίκες που έχουν ήδη καρδιαγγειακή νόσο και 2 με 4 γραμμάρια ω-3 λιπαρών οξέων για γυναίκες που έχουν υψηλά τριγλυκερίδια.

Η διατήρηση ενός φυσιολογικού σωματικού βάρους κατέχει σημαντική θέση στις νέες κατευθυντήριες γραμμές της ΑΚΕ. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσα από μια ισορροπημένη διατροφή, όπως είναι η μεσογειακή, σε συνδυασμό με καθημερινή φυσική δραστηριότητα και με ειδικά προγράμματα αλλαγής συμπεριφοράς όταν πρόκειται για άτομα που στόχο έχουν να χάσουν βάρος και όχι απλά να το διατηρήσουν.

Οι οδηγίες για τη φυσική δραστηριότητα στις γυναίκες υποδεικνύουν 30 λεπτά μέτριας έντασης άσκησης καθημερινά. Ειδικότερα για αυτές που πρέπει να χάσουν βάρος προτείνουν 60 με 90 λεπτά άσκησης μέτριας έντασης για τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας.

Για την καλύτερη πρόληψη καρδιαγγειακής νόσου και του εμφράγματος του μυοκαρδίου οι γυναίκες ενθαρρύνονται να ακολουθούν μια διατροφή πλούσια σε φρούτα και λαχανικά επιλέγοντας δημητριακά ολικής άλεσης, τρόφιμα πλούσια σε φυτικές ίνες, και λιπαρά ψάρια τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα. Η πρόσληψη κορεσμένων λιπαρών πρέπει να περιοριστεί σε λιγότερο από 10% της ημερήσιας προσλαμβανόμενης ενέργειας και αν είναι δυνατόν να προσεγγίσουν το 7%. Η ημερήσια πρόσληψη χοληστερόλης θα πρέπει να βρίσκεται κάτω από τα επίπεδα των 300 mg/ημέρα, ενώ η πρόσληψη αλκοόλ δε θα πρέπει να υπερβαίνει το 1 ποτήρι καθημερινά. Η κατανάλωση αλατιού θα πρέπει να είναι λιγότερη από 1 κουταλάκι του γλυκού ημερησίως ενώ τα γαλακτοκομικά προϊόντα θα πρέπει να έχουν χαμηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά. Τέλος, η κατανάλωση των τρανς λιπαρών οξέων (τηγανισμένα λάδια κλπ) θα πρέπει να μειωθεί στο ελάχιστο. Η υγιεινή διατροφή, η φυσική δραστηριότητα και ο έλεγχος του βάρους μπορούν να διατηρήσουν σε φυσιολογικά επίπεδα δύο από τους μεγαλύτερους παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακή νόσο: την αρτηριακή πίεση του αίματος και τα επίπεδα των λιπιδίων.

Όσο αφορά τα συμπληρώματα διατροφής θα πρέπει να τονιστεί πως για πρώτη φορά οι οδηγίες είναι κατηγορηματικές. Τα συμπληρώματα διατροφής όπως το φυλλικό οξύ, η βιταμίνη Ε, η βιταμίνη C και το β-καροτένιο δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται για την πρόληψη (πρωτογενή ή δευτερογενή) των καρδιαγγειακών νοσημάτων. Τα επιστημονικά δεδομένα καταδεικνύουν επιπρόσθετα πως τα αντιοξειδωτικά συμπληρώματα και το φυλλικό οξύ όχι μόνο δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται, αλλά ότι ίσως και να είναι επιζήμια για την υγεία.

Αν κάποιες θετικές ενδείξεις υπάρχουν για χορήγηση συμπληρωμάτων αυτές αφορούν τα ω-3 λιπαρά οξέα (με τη μορφή κάψουλας περιεκτικότητας 850-1000 mg σε εικοσαπεντανοϊκό και δοκοσαεξανοϊκό οξύ). Θα πρέπει να διευκρινιστούν σε αυτό το σημείο δύο πράγματα. Αφενός, η χρήση τους θα πρέπει να είναι επικουρική και η κύρια πηγή κατανάλωσή τους θα πρέπει να είναι η φυσική διατροφή, αφετέρου τα δεδομένα που δείχνουν ευεργετική επίδραση σχετικά με την πρόληψη της καρδιαγγειακής νόσου έχουν περιορισμένη ισχύ καθώς οι σχετικές έρευνες δεν είναι τόσες πολλές σε αντίθεση με τις υπάρχουσες έρευνες για τις προαναφερθείσες διατροφικές συστάσεις. Για τις τελευταίες τα δεδομένα δείχνουν ότι είναι χρήσιμες και αποτελεσματικές στη στην πρωτογενή και δευτερογενή πρόληψη.


Ανακεφαλαιώνοντας, οι καινούριες οδηγίες για τις γυναίκες και την πρόληψη της στεφανιαίας νόσου επικεντρώνουν στην υγιεινή διατροφή και στη φυσική δραστηριότητα και απομυθοποιούν τα συμπληρώματα διατροφής. Ο μεσογειακός τρόπος διατροφής αλλά και ζωής γενικότερα φαίνεται να τις μετουσιώνει σε πράξη. Επιτακτική ανάγκη αποτελεί όλοι οι επιστήμονες της υγείας να μεταφέρουν το μήνυμα για την κρισιμότητα των καρδιαγγειακών παθήσεων ως παγκόσμιας αιτίας θανάτου καθώς οι περισσότεροι καρδιαγγειακοί ασθενείς δηλώνουν πως δε γνώριζαν ή ότι δεν τους είπε κανείς ή ότι δεν τους έδωσαν να καταλάβουν τη σοβαρότητα ή το πλήθος των παραγόντων που συμβάλλουν στην εξέλιξη της νόσου. Η σωστή ενημέρωση σε πρώτη φάση μπορεί να συμβάλλει στην αντιμετώπιση του προβλήματος.

Monday, September 01, 2008

Οι νέες διατροφικές οδηγίες της Αμερικάνικης Αντικαρκινικής Εταιρείας (AΑΕ) για τον καρκίνο

Θα πρέπει να αποφεύγουμε το επεξεργασμένο κρέας; Το επεξεργασμένο κρέας βρέθηκε ότι αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του στομάχου και του παχέος εντέρου. Ίσως αυτή η δράση του να οφείλεται στην παρουσία νιτρικών ιόντων ...

Η φυσική δραστηριότητα και οι υγιεινές διατροφικές επιλογές αποτελούν προστατευτική ασπίδα κατά του καρκίνου

Οι νέες διατροφικές οδηγίες της Αμερικάνικης Αντικαρκινικής Εταιρείας (AΑΕ), για την πρόληψη της νόσου.

Στις Η.Π.Α. ετησίως καταγράφονται 500.000 θάνατοι από καρκίνο. Σύμφωνα με την Αμερικάνικη Αντικαρκινική Εταιρεία (AΑΕ), το ένα τρίτο από αυτούς συνδέονται με τις διατροφικές συνήθειες και τη φυσική δραστηριότητα, παράγοντες που μπορεί να τροποποιηθούν. Η πιο ενδιαφέρουσα πτυχή της τελευταίων ερευνητικών μελετών έγκειται στο ότι διαπιστώνουν πως παρότι ο καρκίνος οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε κληρονομούμενες μεταλλάξεις, δηλαδή αλλαγές στο DNA, οι μεγαλύτεροι παράγοντες κινδύνου, όπως η φυσική δραστηριότητα, η διατροφή και το κάπνισμα, φαίνεται να μην είναι κληρονομήσιμοι. Στα τέλη του 2006 και λίγο πριν αρχίσει στην Ελλάδα η προσωρινή «αναστάτωση» με τη φραπελιά, η Αμερικάνικη Αντικαρκινική εταιρεία (AΑΕ) δημοσίευσε τις τελευταίες υγιεινοδιαιτητικές οδηγίες για την πρόληψη του καρκίνου.

Συστάσεις για αλλαγές σε επίπεδο ατομικής συμπεριφοράς:

Διατηρήστε φυσιολογικό βάρος καθ΄ όλη τη διάρκεια της ζωής σας. Πιο συγκεκριμένα:

Υιοθετήστε ένα τρόπο ζωής που να περιλαμβάνει αυξημένη φυσική δραστηριότητα,

δηλαδή:

Εφαρμόστε υγιεινή δίαιτα με έμφαση στην κατανάλωση τροφίμων φυτικής προέλευσης:

Να επιλέγετε στερεά και υγρά τρόφιμα σε ποσότητες που βοηθούν στην επίτευξη και διατήρηση του φυσιολογικού βάρους

Να τρώτε καθημερινά 5 τουλάχιστον ισοδύναμα από ποικιλία φρούτων και λαχανικών. Για περισσότερες λεπτομέρειες ρωτήστε το διαιτολόγο που σας παρακολουθεί.

Να επιλέγετε δημητριακά ολικής αλέσεως

Να περιορίσετε την κατανάλωση επεξεργασμένων και κόκκινων κρεάτων

Σε περίπτωση που πίνετε αλκοολούχα ποτά να περιορίσετε την κατανάλωσή τους

Συνίσταται κατανάλωση μέχρι 2 ποτηριών καθημερινά για τους άντρες και 1 για τις γυναίκες

Συστάσεις για δράσεις σε επίπεδο κοινότητας:

Οι δημόσιες, ιδιωτικές και άλλες οργανώσεις οφείλουν να δημιουργήσουν το κατάλληλο κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον προκειμένου να υποστηρίξουν την υιοθέτηση και διατήρηση υγιεινών επιλογών στη διατροφή και τη φυσική δραστηριότητα.

Αναλυτικότερες συστάσεις για ατομικές επιλογές

Διατηρήστε το φυσιολογικό σωματικό βάρος εφ’ όρου ζωής

Σε περίπτωση που είστε υπέρβαρος ή παχύσαρκος, να φτάσετε και να διατηρήσετε το φυσιολογικό σωματικό βάρος.

Σωματικό βάρος και αυξημένος κίνδυνος για καρκίνο

Στις Η.Π.Α. το 14 – 20% της θνησιμότητας λόγω καρκίνου συνδέεται με την παχυσαρκία και το αυξημένο σωματικό βάρος. Συγκεκριμένα, η παχυσαρκία και το αυξημένο σωματικό βάρος συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διάφορων τύπων καρκίνου, όπως π.χ. καρκίνο του μαστού σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, καρκίνο του εντέρου, του ενδομήτριου, των νεφρών και αδενοκαρκίνωμα του οισοφάγου. Επίσης υπάρχουν αρκετές ενδείξεις που συνδέουν το αυξημένο σωματικό βάρος και την παχυσαρκία με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο της χοληδόχου κύστης, του παγκρέατος, του τράχηλου της μήτρας, του θυρεοειδή, ων ωοθηκών, καθώς επίσης και με πολλαπλό μυέλωμα, λέμφωμα Hodgkin και επιθετικό καρκίνο του προστάτη. Τα ευρήματα αυτά επιβεβαιώνονται τόσο από επιδημιολογικές μελέτες στον άνθρωπο, όσο και από άλλες έρευνες.

Διατήρηση και προσέγγιση του φυσιολογικού σωματικού βάρους

Υιοθέτηση τρόπου ζωής με αυξημένη φυσική δραστηριότητα

Οφέλη από τη σωματική δραστηριότητα

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα πολλών ερευνών, η φυσική δραστηριότητα μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο για την εμφάνιση αρκετών μορφών καρκίνου, όπως του μαστού, του παχέος εντέρου, του προστάτη και του ενδομητρίου. Αν και δεν υπάρχουν αντίστοιχα δεδομένα ενδέχεται να συμβαίνει το ίδιο και για άλλους τύπους καρκίνου.

Μερικές εύκολα εφαρμόσιμες ιδέες για να αποφύγετε την καθιστική ζωή:

Χρησιμοποιήστε τις σκάλες αντί να πάρετε το ασανσέρ

Να πηγαίνετε με τα πόδια ή με το ποδήλατο στον προορισμό σας εφόσον είναι εφικτό

Κάνετε ένα μικρό διάλειμμα στη δουλειά για να κάνετε διατάσεις ή μια μικρή βόλτα

Να προτιμήσετε να πάτε και να μιλήσετε αυτοπροσώπως στους συναδέλφους σας αντί να τους στείλετε e-mail

Πηγαίνετε για χορό στις εξόδους σας

Να κάνετε διακοπές που περιλαμβάνουν αυξημένη φυσική δραστηριότητα και όχι απλώς ταξίδι με το αυτοκίνητο

Να κάνετε στατικό ποδήλατο ενώ παρακολουθείτε τηλεόραση

Να αυξάνετε σταδιακά από μέρα σε μέρα τη διάρκεια και την ένταση της φυσικής δραστηριότητας

Να παίζετε περισσότερη ώρα με τα παιδιά σας

Συνιστώμενη Συνολική και Σκόπιμη Δραστηριότητα

Τα αποτελέσματα των ερευνών δείχνουν ότι τουλάχιστον 30 λεπτά μέτριας ή έντονης καθημερινής δραστηριότητας σε συνδυασμό με τις συνήθεις δραστηριότητες μπορούν να ελαττώσουν τον κίνδυνο για καρκίνο. Σύμφωνα με τις περισσότερες μελέτες πάντως, 45 – 60 λεπτά τουλάχιστον 5 ημέρες την εβδομάδα είναι η βέλτιστη συχνότητα προκειμένου να μειωθεί ο κίνδυνος του παχέος εντέρου και του μαστού, ενώ μελέτες δείχνουν ότι ακόμα και αν η φυσική δραστηριότητα διακόπτεται από μια ηλικία και μετά, ο κίνδυνος για καρκίνο εξακολουθεί να είναι ελαττωμένος.

Για όσους ξεκινάνε ένα πρόγραμμα βελτίωσης της φυσικής τους κατάστασης μια σταδιακή αύξηση σε 30 λεπτά άσκησης μέτριας έντασης ημερησίως τουλάχιστον 5 φορές την εβδομάδα θα τους προσφέρει σημαντικά οφέλη στην καρδιαγγειακή λειτουργία. Τέλος, άντρες μεγαλύτεροι των 40 και γυναίκες μεγαλύτερες των 50 ετών καθώς και άτομα που πάσχουν από χρόνιες ασθένειες ή/και διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα πρέπει να συμβουλεύονται το γιατρό τους προτού εμπλακούν σε μεγάλης έντασης φυσική δραστηριότητα.

Ακολουθεί πίνακας (πίνακας 3) που προτείνει ιδέες για δραστηριότητες που αυξάνουν τη φυσική δραστηριότητα.

Πίνακας 3: Παραδείγματα φυσικών δραστηριοτήτων Μέτριας και Αυξημένης έντασης

Μέτριας Έντασης δραστηριότητες


Μεγάλης έντασης δραστηριότητες

Άσκηση και ελεύθερος χρόνος


Περπάτημα, χορός, ποδήλατο για λόγους αναψυχής, γιόγκα, ιππασία


Τρέξιμο, αεροβική, πολεμικές τέχνες, κολύμπι, προπόνηση με βάρη

Σπορ


Βόλεϊ, γκολφ, διπλό στο τένις, σκι


Ποδόσφαιρο, τένις (απλό), σκι αντοχής, μπάσκετ,

Δραστηριότητες στο σπίτι


Κούρεμα του γρασιδιού, ενασχόληση με τον κήπο


Σκάψιμο, ξυλουργική, χτίσιμο

Δραστηριότητες στην εργασία


Περπάτημα και ανύψωση βάρους στα πλαίσια της εργασίας


Βαρέα εργασία (πυρόσβεση, κατασκευές κ.λπ.)

Πηγή: Αμερικάνικη Αντικαρκινική Εταιρεία

3. Υγιεινή διατροφή με έμφαση σε φυτικής προέλευσης τρόφιμα

Να διαλέγετε στερεά και υγρά τρόφιμα με κριτήριο τη διατήρηση του φυσιολογικού βάρους.

Να τρώτε 5 τουλάχιστον ισοδύναμα φρούτου ημερησίως

Να επιλέγετε δημητριακά ολικής αλέσεως και όχι επεξεργασμένα:

Να περιορίσετε την κατανάλωση επεξεργασμένου και κόκκινου κρέατος:

Αν πίνετε αλκοολούχα ποτά, ελαττώστε την κατανάλωση

Η κατανάλωση αλκοόλ αποδεδειγμένα εμπλέκεται στην εμφάνιση καρκίνου του στόματος, λάρυγγα, φάρυγγα, οισοφάγου και ήπατος, ενώ έχει ενοχοποιηθεί για καρκίνο του παχέος εντέρου και του μαστού. Σε συνδυασμό με το κάπνισμα, ο κίνδυνος αυξάνεται πολύ περισσότερο. Συνεπώς η κατανάλωση αλκοολούχων ποτών πρέπει αν περιορίζεται σε δύο ποτήρια την ημέρα για τους άντρες και ένα για τις γυναίκες.

Πολύς λόγος έχει γίνει για την ευεργετική επίδραση του αλκοόλ στα καρδιαγγειακά νοσήματα. Στην πραγματικότητα, καλό είναι να περιορίζεται κανείς στις παραπάνω συστάσεις, ενώ σε καμία περίπτωση δε συνίσταται να αρχίσουν την κατανάλωση αλκοόλ άτομα που δεν το συνηθίζουν.

ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΥΓΙΕΙΝΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ, ΤΗ ΦΥΣΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΑΡΚΙΝΟ

Αλκοόλ

Το αλκοόλ αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο; Ναι. Το αλκοόλ αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του στόματος, φάρυγγα, λάρυγγα, οισοφάγου, παχέος εντέρου, στομάχου, ήπατος και μαστού.

Αντιοξειδωτικά

Τι είναι τα αντιοξειδωτικά και ποια η σχέση τους με τον καρκίνο; Το ανθρώπινο σώμα χρησιμοποιεί ορισμένα θρεπτικά συστατικά που εντοπίζονται στα φρούτα και τα λαχανικά προκειμένου να προστατευτεί από βλάβες που οφείλονται στο μεταβολισμό (οξείδωση). Επειδή η οξείδωση συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο, τα αποκαλούμενα αντιοξειδωτικά θρεπτικά θεωρείται ότι προστατεύουν από τον καρκίνο. Οι μέχρι τώρα έρευνες δείχνουν ότι είναι προτιμότερο η πρόσληψη των αντιοξειδωτικών να γίνεται μέσω κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών παρά από συμπληρώματα διατροφής.

Ασπαρτάμη

Η ασπαρτάμη προκαλεί καρκίνο; Όχι. Η ασπαρτάμη είναι μια τεχνητή γλυκαντική ουσία με λίγες θερμίδες και 200 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη. Δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι συνδέεται με την εμφάνιση καρκίνου. Δεν πρέπει να καταναλώνεται από άτομα που πάσχουν από φαινυλκετονουρία

Βήτα καροτένιο

Το βήτα καροτένιο μειώνει τον κίνδυνο για καρκίνο; Δεν υπάρχουν ενδείξεις για κάτι τέτοιο, μάλιστα 2 μελέτες δείχνουν ότι σε καπνιστές μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για καρκίνο

Τρόφιμα από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς

Τι είναι τα τρόφιμα από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς; Είναι ασφαλή; Τα τρόφιμα από γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς ή «μεταλλαγμένα» προέρχονται από φυτά ή ζώα στα οποία έχουν προστεθεί γονίδια από τρίτους οργανισμούς. Τα γονίδια κωδικοποιούν πρωτεΐνες οι οποίες δίνουν στους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς επιθυμητές ιδιότητες, π.χ. αντοχή σε δυσμενείς συνθήκες. Οι πρωτεΐνες αυτές πιθανόν να προκαλούν αλλεργίες ή να αυξάνουν τον κίνδυνο για καρκίνο αλλά προς το παρόν δεν υπάρχουν τεκμηριωμένες έρευνες που να αποδεικνύουν κάτι τέτοιο

Ασβέστιο

Σχετίζεται το ασβέστιο με τον καρκίνο; Σε μερικές μορφές καρκίνου η αυξημένη πρόσληψη ασβεστίου μέσω διατροφής παίζει προστατευτικό ρόλο ενώ σε μερικές μορφές επιθετικού καρκίνου του προστάτη η πρόσληψη ασβεστίου μέσω συμπληρωμάτων αυξάνει τον κίνδυνο. Συνίσταται η κάλυψη των αναγκών να γίνεται μέσω της διατροφής και συγκεκριμένα μέσω των γαλακτοκομικών προϊόντων και των φυλλωδών λαχανικών

Χοληστερόλη

Η αυξημένη διαιτητική πρόσληψη χοληστερόλης αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο; Δεν υπάρχουν δεδομένα που να συνδέουν τη διαιτητική πρόσληψη χοληστερόλης με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο

Καφές

Η κατανάλωση καφέ προκαλεί καρκίνο; Όχι Δεν φαίνεται να υπάρχει σχέση ανάμεσα στην κατανάλωση καφέ και τον καρκίνο

Λίπος

Η ελαττωμένη διαιτητική πρόσληψη λίπους μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου; Η συνολική ποσότητα διαιτητικά προσλαμβανόμενου λίπους δε φαίνεται να συνδέεται άμεσα με την εμφάνιση καρκίνου. Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις ότι κάποια σχέση υπάρχει ανάμεσα στον κίνδυνο για καρκίνο και τα κορεσμένα λίπη, τα οποία είναι ζωικής προέλευσης. Επίσης κάποιες ενδείξεις σχετίζουν τα ω-3 λιπαρά που βρίσκονται κυρίως στα ψάρια καθώς και τα μονοακόρεστα λίπη που βρίσκονται στο ελαιόλαδο, με μικρότερο κίνδυνο για καρκίνο

Διαιτητικές ίνες

Τι είναι οι διαιτητικές ίνες και ποια η σχέση τους με τον καρκίνο; Οι διαιτητικές ίνες είναι μια ομάδα πολυσακχαριτών φυτικής προέλευσης οι οποίοι δεν διασπώνται από το πεπτικό σύστημα του ανθρώπου. Κάποιες από αυτές είναι διαλυτές, π.χ. το πίτουρο βρώμης και κάποιες αδιάλυτες, π.χ. η κυτταρίνη. Οι διαλυτές ίνες ελαττώνουν την χοληστερόλη του αίματος. Καλές πηγές διαιτητικής πρόσληψης των ινών είναι τα φρούτα, τα λαχανικά, τα δημητριακά ολικής άλεσης και τα όσπρια. Άμεσα οι ίνες δε φαίνεται να ελαττώνουν τον κίνδυνο για καρκίνο

Ψάρι

Η κατανάλωση ψαριού προστατεύει ενάντια στον καρκίνο; Τα ω-3 λιπαρά που βρίσκονται στα ψάρια προστατεύουν από καρδιαγγειακά νοσήματα αλλά δεν έχει επιβεβαιωθεί ακόμα κάποια προστατευτική τους δράση έναντι του καρκίνου. Χρειάζεται προσοχή πάντως στη κατανάλωση ψαριών που αλιεύθηκαν σε μολυσμένα νερά γιατί μπορεί να περιέχουν μεγάλα ποσά από βαρέα μέταλλα και άλλους καρκινογόνους παράγοντες. Πιο επικίνδυνη είναι η κατανάλωση ψαριών θηρευτών που βρίσκονται στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας, π.χ. καρχαρίας, σκουμπρί, ξιφίας κ.λπ.

Φθοριούχες ενώσεις

Οι φθοριούχες ενώσεις προκαλούν καρκίνο; Όχι, μελέτες έδειξαν ότι οι φθοριούχες ενώσεις δεν προκαλούν καρκίνο.

Φυλικό οξύ

Τι είναι το φυλικό οξύ; Μπορεί να προστατεύσει από τον καρκίνο; Το φυλικό οξύ είναι μια βιταμίνη του συμλέγματος Β και βρίσκεται σε πολλά λαχανικά, όσπρια, φρούτα και δημητριακά ολικής αλέσεως. Έλλειψή του σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου και του μαστού, ιδιαίτερα σε άτομα που καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες αλκοόλ

Πρόσθετα τροφίμων

Τα πρόσθετα τροφίμων προκαλούν καρκίνο; Δεν υπάρχουν ενδείξεις για τέτοια δράση των προσθετικών τροφίμων.

Σκόρδο

Μπορεί το σκόρδο να προστατεύσει από τον καρκίνο; Η αντικαρκινική δράση του σκόρδου είναι προς το παρόν αντικείμενο μελέτης

Γενετική προδιάθεση

Αφού η γενετική προδιάθεση καθορίζει τον κίνδυνο για καρκίνο, πως μπορεί η διατροφή να συμβάλει στην πρόληψή του; Ο καρκίνος οφείλεται σε αλλαγές στο γενετικό υλικό (DNA). Οι αλλαγές αυτές λέγονται μεταλλάξεις. Κάποιες μεταλλάξεις κληρονομούνται και κάποιες άλλες είναι επίκτητες. Οι τελευταίες οφείλονται σε χημικές ουσίες, ακτινοβολίες ή είναι τυχαία γεγονότα. Κάποια θρεπτικά συστατικά προστατεύουν το DNA και έτσι μειώνουν την πιθανότητα για μεταλλάξεις, άρα και για καρκίνο

Ακτινοβολημένα τρόφιμα

Τα ακτινοβολημένα προϊόντα προκαλούν καρκίνο; Όχι. Η ακτινοβολία δεν μένει στα τρόφιμα μετά την έκθεσή τους οπότε είναι ακίνδυνα

Λυκοπένιο

Το λυκοπένιο μειώνει τον κίνδυνο για καρκίνο; Το λυκοπένιο είναι η πορτοκαλο-κόκκινη χρωστική που βρίσκεται στην ντομάτα και σε μικρότερες ποσότητες στα κόκκινα σταφύλια και το καρπούζι. Αρκετές μελέτες δείχνουν ότι η κατανάλωση ντομάτας και των προϊόντων της μειώνει τον κίνδυνο για κάποιες μορφές καρκίνου. Ωστόσο δεν έχει καθοριστεί αν το λυκοπένιο είναι το συστατικό που ευθύνεται για την αντικαρκινική δράση της ντομάτας

Κρέας: Μαγείρεμα και Διατήρηση

Θα πρέπει να αποφεύγουμε το επεξεργασμένο κρέας; Το επεξεργασμένο κρέας βρέθηκε ότι αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του στομάχου και του παχέος εντέρου. Ίσως αυτή η δράση του να οφείλεται στην παρουσία νιτρικών ιόντων τα οποία χρησιμοποιούνται στη Βιομηχανία για τη διατήρηση διάφορων αλλαντικών. Γενικά η κατανάλωση επεξεργασμένου κρέατος οδηγεί σε έκθεση του οργανισμού σε διάφορα μεταλλαξιογόνα, για αυτό είναι καλύτερο να αποφεύγεται

Με ποιόν τρόπο ο τρόπος μαγειρέματος επηρεάζει τον κίνδυνο για καρκίνο; Μελέτες δείχνουν ότι το τηγάνισμα και το ψήσιμο στη σχάρα σε μεγάλες θερμοκρασίες δημιουργούν χημικές ουσίες που ίσως αυξάνουν τον κίνδυνο για καρκίνο. Πιο ασφαλείς τρόποι μαγειρέματος θεωρούνται ο ατμός, τα μικροκύματα και το βράσιμο

Παχυσαρκία

Η παχυσαρκία επηρεάζει τον κίνδυνο για καρκίνο; Ναι. Η παχυσαρκία συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του μαστού στις μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες, καρκίνο του παχέος εντέρου, ενδομητρίου, χοληδόχου κύστης, παγκρέατος, αδενοκαρκίνωμα του οισοφάγου, των νεφρών και ίσως και με άλλες μορφές καρκίνου.

Ελαιόλαδο

Η κατανάλωση ελαιόλαδου επηρεάζει τον κίνδυνο για καρκίνο; Παρότι το ελαιόλαδο παίζει σημαντικό ρόλο στη μείωση του κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα, δε φαίνεται να επηρεάζει την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου

Βιολογικά τρόφιμα

Είναι τα βιολογικά προϊόντα πιο αποτελεσματικά στην ελάττωση του κινδύνου για καρκίνο; Βιολογικά λέγονται τα προϊόντα που παράγονται χωρίς τη χρήση λιπασμάτων και φαρμάκων. Προς το παρόν δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν την συσχέτισή τους με μειωμένο κίνδυνο για καρκίνο. Φυσικά η απουσία φαρμάκων και λιπασμάτων είναι προτιμητέα

Εντομοκτόνα και ζιζανιοκτόνα

Τα εντομοκτόνα και τα ζιζανιοκτόνα στα τρόφιμα μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο; Η χρήση των ελάχιστων ποσοτήτων ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων καθώς και το σχολαστικό πλύσιμο των φρούτων και των λαχανικών ώστε να απομακρυνθούν τα κατάλοιπα τους είναι απαραίτητα

Φυσική δραστηριότητα

Η αυξημένη σωματική δραστηριότητα ελαττώνει τον κίνδυνο για καρκίνο; Ναι. Βρέθηκε ότι η αυξημένη σωματική δραστηριότητα μειώνει τον κίνδυνο για καρκίνο του μαστού και του παχέος εντέρου

Φυτοχημικά προϊόντα

Τι είναι τα φυτοχημικά; Μειώνουν τον κίνδυνο για καρκίνο; Ο όρος φυτοχημικά αναφέρεται σε μια μεγάλη κατηγορία ουσιών που παράγονται από φυτά. Μερικά από αυτά έχουν αντιοξειδωτική δράση. Συνίσταται να προσλαμβάνονται με την κατανάλωση λαχανικών και φρούτων παρά με την κατανάλωση διαιτητικών συμπληρωμάτων

Ζαχαρίνη

Η ζαχαρίνη προκαλεί καρκίνο; Όχι. Η ζαχαρίνη είναι μια τεχνητή γλυκαντική ουσία που δεν συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο

Αλάτι

Η αυξημένη διαιτητική πρόσληψη αλατιού αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο; Μελέτες δείχνουν ότι η κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων αλατιού συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του στομάχου, ρινοφάρυγγα και λαιμού. Δε υπάρχουν όμως αντίστοιχες ενδείξεις για κανονική κατανάλωση αλατιού

Σελήνιο

Τι είναι το σελήνιο; Μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο για καρκίνο; Το σελήνιο είναι στοιχείο που συνεισφέρει στην αντιοξειδωτική προστασία. Δεν υπάρχουν μέχρι σήμερα μελέτες που να συνδέουν το σελήνιο με χαμηλό κίνδυνο για καρκίνο. Πάντως δε συνίσταται πρόσληψη με διαιτητικά συμπληρώματα γιατί υπάρχει μικρή διαφορά ανάμεσα στη συνιστώμενη (200 μικρογραμμάρια ημερησίως) και την τοξική δόση

Προϊόντα σόγιας

Μπορούν τα τρόφιμα που προέρχονται από τη σόγια να μειώσουν τον κίνδυνο για καρκίνο; Δε συνίσταται η κατανάλωση σόγιας σε άτομα που έχουν ιστορικό καρκίνου του μαστού και του ενδομήτριου. Ο υγιής πληθυσμός μπορεί να καταναλώσει τη σόγια και τα προϊόντα της ως μια εναλλακτική πηγή υψηλής βιολογικής αξίας πρωτεϊνών

Ζάχαρη

Αυξάνει η ζάχαρη τον κίνδυνο για καρκίνο; Άμεσα η ζάχαρη δε συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο. Έμμεσα αυξάνει τον κίνδυνο αφού μπορεί να οδηγήσει στην παχυσαρκία Δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην λευκή και τη μαύρη ζάχαρη

Συμπληρώματα διατροφής

Μπορούν τα συμπληρώματα διατροφής να μειώσουν τον κίνδυνο για καρκίνο; Η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο για καρκίνο. Αντίθετα η κατανάλωση συμπληρωμάτων δεν φαίνεται να έχει το ίδιο αποτέλεσμα. Μάλιστα η υπερβολική κατανάλωσή τους αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο.

Μπορώ να πάρω το διατροφικό ισοδύναμο των λαχανικών και των φρούτων σε ένα χάπι; Όχι Η τροφή είναι σαφώς η καλύτερη πηγή πρόσληψης των θρεπτικών συστατικών

Τσάι

Μπορεί η κατανάλωση τσαγιού να μειώσει τον κίνδυνο για καρκίνο; Προς το παρόν δεν έχει αποδειχθεί κάτι τέτοιο

Trans – κορεσμένα λιπαρά

Τα trans κορεσμένα λιπαρά αυξάνουν τον κίνδυνο για καρκίνο; Πρόκειται για λιπαρά που υπάρχουν στη μαργαρίνη. Συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα αλλά δεν υπάρχουν ανάλογες ενδείξεις

Λαχανικά και φρούτα

Η κατανάλωση φρούτων και λαχανικών ελαττώνει τον κίνδυνο για καρκίνο; Ναι. Συνδέεται με μειωμένο κίνδυνο για καρκίνο των πνευμόνων, της στοματικής κοιλότητας του στομάχου και του παχέος εντέρου

Ποια είναι τα σταυρανθή λαχανικά και γιατί είναι σημαντικά στην πρόληψη του καρκίνου; Πρόκειται για τα λάχανο, το μπρόκολο, το κουνουπίδι και τα λάχανα Βρυξελλών. Θεωρείται ότι ελαττώνουν τον κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου

Υπάρχει διαφορά στη διατροφική αξία μεταξύ φρέσκων, κατεψυγμένων και κονσερβοποιημένων λαχανικών και φρούτων; Ναι, αλλά όλα θεωρούνται καλές διατροφικές επιλογές. Τα φρεσκοκατεψυγμένα είναι πλούσια σε θρεπτικά ενώ τα κονσερβοποιημένα περιέχουν λιγότερα. Προσοχή στα λαχανικά σε κονσέρβα διότι μπορεί να περιέχουν αυξημένη ποσότητα αλατιού

Το μαγείρεμα επηρεάζει τη διατροφική αξία των λαχανικών; Το βράσιμο μπορεί να προκαλέσει απώλειες στις υδατοδιαλυτές βιταμίνες. Προτιμώνται το μαγείρεμα στον ατμό και στα μικροκύματα

Συνίσταται η κατανάλωση χυμών από φρούτα και λαχανικά; Ναι, καθώς ο χυμός διευκολύνει την απορρόφηση μερικών θρεπτικών. Να αποφεύγονται τα φρουτοποτά διότι περιέχουν μεγάλες ποσότητες ζάχαρης

Χορτοφαγικές δίαιτες

Οι φυτοφαγικές δίαιτες μειώνουν τον κίνδυνο για καρκίνο; Οι φυτοφαγικές δίαιτες είναι πλούσιες σε αντιοξειδωτικά συστατικά ωστόσο δε συνδέονται άμεσα με χαμηλότερο κίνδυνο για καρκίνο

Βιταμίνη Α

Η βιταμίνη Α μειώνει τον κίνδυνο για καρκίνο; Δεν υπάρχουν δεδομένα που να δείχνουν ότι η βιταμίνη Α έχει τέτοια δράση

Βιταμίνη C

Η βιταμίνη C μειώνει τον κίνδυνο για καρκίνο; Δεν υπάρχουν δεδομένα που να δείχνουν ότι η βιταμίνη C έχει τέτοια δράση

Βιταμίνη D

Η βιταμίνη D μειώνει τον κίνδυνο για καρκίνο; Φαίνεται ότι η βιταμίνη D έχει θετικά αποτελέσματα σε ορισμένους τύπους καρκίνου, όπως ο καρκίνος του προστάτη, του παχέος εντέρου και του μαστού.

Βιταμίνη Ε

Η βιταμίνη E μειώνει τον κίνδυνο για καρκίνο; Η βιταμίνη Ε είναι ισχυρό αντιοξειδωτικό όμως δεν έχει αποδειχθεί ακόμα κάποια αντικαρκινική της δράση

Νερό και άλλα υγρά

Πόσο νερό και γενικότερα υγρά πρέπει να πίνουμε; Η κατανάλωση νερού και άλλων υγρών μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο για καρκίνο της ουροδόχου κύστης. Συνίσταται η κατανάλωση τουλάχιστον 8 φλιτζανιών υγρών ημερησίως

Ανακεφαλαιώνοντας θα μπορούσαμε να πούμε πως οι καινούριες συστάσεις της Αμερικάνικης Αντικαρκινικής Εταιρείας θα μπορούσαν να μετουσιωθούν σε πράξη μέσα από το διατροφικό πρότυπο της Μεσογειακής Διατροφής. Η τελευταία είναι πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, φυτικές ίνες, μέταλλα, ιχνοστοιχεία, φυτοθρεπτικά συστατικά, φτωχή σε κόκκινο κρέας και κορεσμένα λιπαρά, ενώ επιπρόσθετα αποτελεί έναν εύκολο και υγιεινό τρόπο για τη διατήρηση του σωματικού μας βάρους. Το μεγαλύτερο όπλο που έχουμε αυτή τη στιγμή ενάντια στον καρκίνο είναι η πρόληψη και η μεταβολή των τροποποιήσιμων παραγόντων που συμβάλλουν στην εμφάνισή του. Ας μην αφήσουμε το «όπλο» αυτό να πάει χαμένο.

ΓΡΑΦΟΥΝ ΟΙ:

Βασίλειος Α. Παπαμίκος (κινητό: 6977867138)

M.Med.Sci Κλινικός Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, Πανεπιστημίου Γλασκώβης

MSc Οργάνωσης και Διοίκησης Υπηρεσιών Υγείας, Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Πτυχιούχος Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, Χαροκοπείου Πανεπιστημίου

Μέλος Υποτρόφων Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Ωνάσης

Μέλος Υποτρόφων Χαροκόπειου Πανεπιστήμιου

Συνεργάτης Πανελληνίου Συλλόγου Νοσοκομειακών Διαιτολόγων (www.pasinod.gr)

Μέλος Πανελληνίου Συλλόγου Διαιτολόγων - Διατροφολόγων

Κωνσταντίνος Λαζαρίδης

Msc στη Διδακτική της Βιολογίας, Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Κλινικός Διαιτολόγος - Διατροφολόγος, πτυχιούχος Χαροκόπειου Πανεπιστημίου

Βιολόγος, πτυχιούχος Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών